A hâi apoăng hơnăm nếo 2023, pôa Nguyễn Ngọc Bích, pơlê Kép, cheăm Ia Mơ Nông, tơring Čư̆ Păh, kong pơlê Gia Lai xuân pơxiâm ăm rơnó kơphế nếo ƀă tơdroăng pêi cheăng tôh kơphế ƀăng deăng 2 ha. Rơnó khăng khoăng troh, tơdrêng amê hên rơpŏng ki ê tung kơpong tơbrêi tơbrêh toi klŏng, tôh têa mê tơdroăng cheăng pôa cho hiâ, tơ’lêi hlâu. Kơnôm tơdroăng xúa kŏng ngê̆ tôh têa kơdĭng tung pêt mơjiâng tơmeăm, rêm rôh tôh kơphế mê pôa bu tiê kŏng tăk tôh têa môi kơlo môi tiah mê troh rêm xiâm loăng klêi mê ‘nân ối pơtê pro têa chế ƀă pro kơphế ôu, ‘nân ối kơtê ôu kơphế.

Pôa tối ăm ‘nâi, pro kơmăi tôh têa kơdĭng châ pôa mơ’no liăn pro sap hơnăm 2019. Tung pơla kơnhŏng têa rế hía rế hiăng vâ xiâ, tơdroăng xúa kŏng ngê̆ nếo tung pêt mơjiâng hiăng châ tơƀrê nhên drêng kơdĭng châ hên tá kơxô̆ liăn pêt mơjiâng, hâi khế xuân môi tiah ivá:

‘’Tâng á tôh bĕc ƀă tô toi klŏng tôh tơrêm xiâm mê môi khế á tôh môi xôh. Laga tôh môi tiah kố mê bu dâng 20 hâi tâng loăng plâi kal têa mê á bu tiâ 1 – 2 chôu mê hiăng tŏng loăng plâi. Rế hía mê kơnhŏng têa rế iâ. Mê tôh châ kơdĭng môi tiah kố châ tơƀrê cheăng kâ hên’’.

Rơtế ƀă loăng plâi ki xiâm cho kơphế, ƀăng deăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo tung pêt mơjiâng tơmeăm a hên loăng plâi pêt a Tây Nguyên hiăng đi đo tâk tung mâu hơnăm achê kố ƀă châ tơƀrê hên. Kơnôm xúa kŏng ngê̆, mâu rơpŏng ai ƀăng deăng kŭn xuân chiâng xúa vâ pêt mơjiâng ƀă djâ pơxúa kân. Môi tiah rơpŏng pôa Nguyễn Văn Hiếu, ối a cheăm Hòa Thuận, pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột hiăng tơdjêp ƀă mâu khu tê mơdró tung kong pơlê, pêt 1.000 met karê plâi tô mat Nova sap hơnăm 2019. Plâi tômat châ pêt tung hngêi kâng xi, rak ngăn chiâng tôh xêh, xúa tơdroăng chêh điê̆n tưh vâ séa ngăn tơdroăng xông kân dêi loăng.

Klêi kơ’nâi 3 hơnăm xúa troăng pêi kố, rêm hơnăm pôa pêi 2 rơnó, rơnó ki lâi xuân pêi lo châ hên, dâi lĕm plâi lĕm ƀă châ xo liăn pá kơdâm 200 rơtuh liăn/hơnăm. Pôa Hiếu mơnhên, tơdroăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo tung pêt mơjiâng tơmeăm hiăng châ tơƀrê hên:

‘’Xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo kố kum kơdroh kơxô̆ liăn hên. Kơdroh kơxô̆ liăn mung mơngế pêi cheăng, ai pơxúa ăm kuăn pơlê pêi chiâk deăng hên. Ki rơhêng vâ tối á hmiân tuăn tíu tê tơniăn’’.

Vâ mơjiâng chiâng mâu kơpong pêt mơjiâng tơmeăm tơkŭm, xúa kŏng ngê̆, mơdêk châ tơƀrê tung pêt mơjiâng, rơtế ƀă mâu troăng hơlâ mơhnhôk dêi Tơnêi têa, mâu kong pơlê tung kơpong Tây Nguyên xuân hiăng ƀă dế ai mâu troăng prôk djâ troăng pêi ton xŏn. Ki má môi cho kong pơlê Lâm Đồng, Khu kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng kong pơlê Lâm Đồng hiăng tơbleăng pơkâ 05 ‘na mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng tŭm túa, krá tơniăn ƀă rơxông nếo hneăng hơnăm 2016 – 2020 ƀă mơnhên troăng prôk la ngiâ troh hơnăm 2025.

Rơtế a mê, Vi ƀan kong pơlê Lâm Đồng xuân tơbleăng pơkâ  740 ƀă troăng hơlâ tŏng kum 50% kơxô̆ liăn xúa khoa hok kŏng ngê̆ nếo, 3% liăn rơkâ kơxô̆ liăn mung ƀă mâu tơdroăng tơkêa bro pơxiâm tăng cheăng pêi chiâk deăng rơkê tung kong pơlê. Mâu troăng pơkâ pêi, kơjo kố, hiăng kum ăm tơdroăng pêi chiâk deăng Lâm Đồng mơnhông mơdêk rơdêi ƀă nôkố lâp kong pơlê hiăng ai lối 63.000 ha pêt mơjiâng tơmeăm xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo.

Tung mê ai vâ chê 400 ha xúa kŏng ngê̆ rơkê tung pêt mơjiâng tơmeăm kum pơkuâ tơdâng tơ’mô, chiâng pêi xêh ƀă ăm mâu tơdroăng ki tro má môi ‘na hngiêm kơchoh, ki tô hngíu, tôh têa, trếo piê kơhiâm ăm loăng plâi ƀă hía hé. Mâu ƀăng deăng xúa kŏng ngê̆ rơkê kố ăm tơ’lêi hlâu pá kơdâm 1 rơtal liăn/hơnăm, hên tâ châ 5 xôh tâng pơchông ƀă kơlo tơdâng lâp kong pơlê. Pôa Nguyễn Văn Châu, Kăn phŏ pơkuâ Khu pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê Lâm Đồng tối ăm ‘nâi, tơdroăng mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng rơkê, xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo đi đo châ kong pơlê ngăn cho môi troăng pêi ki xiâm, ki kal tung mơnhông mơdêk thôn pơlê krá tơniăn:

“Tơdroăng xúa kŏng ngê̆ ƀă rêm kong pơlê ai mâu tơdroăng ki phá tơ-ê dêi pó, laga ai tơdjuôm môi tơdroăng mê cho kŏng ngê̆ kô chiâng xúa tŭm tơdroăng ing pêt mơjiâng, uâ mơdiê troh tê. A Lâm Đồng mê ngin hiăng xúa tơdâng tung tâi tâng mâu tơdroăng kố. Pakĭng mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo mê ngin ối pêi pro ƀă tơdroăng mơnhông mơdêk ôm hyô ngăn tơmeăm pêt ing chiâk deăng, ƀă mơđah tơbleăng mơjiâng inâi mê pêi chiâk deăng dêi Lâm Đồng hiăng ai tơdroăng mơnhông mơdêk rơdêi’’.

Châ tơƀrê dêi tơdroăng mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng rơkê, pêi chiâk deăng tiô rơxông nếo hiăng ƀă dế kum Tây Nguyên mơjiâng mâu kơpong pêt mơjiâng tơkŭm ƀă ăm pêi lo hên tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng rơxông nếo, lo a lâp plâi tơnêi. A kong pơlê Dak Lak, tiô riân dêi kơvâ pêi chiâk deăng, mâu tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki xiâm dêi kong pơlê hiăng tê ngi kong têa ê troh lối 80 kong têa, kơpong tơnêi tơníu.

Pôa Nguyễn Đình Trung, Kăn pơkuâ hnê ngăn cheăng Đảng kong pơlê  Dak Lak tối, mâu Tơdroăng pơkâ tê mơdró môi tiah Pơkâ tê mơdró tơ’lêi hlâu Việt Nam – EU (EVFTA); Pơkâ khu tơrŭm cheăng tŭm têk ƀă rơkê lâp Thái Bình Dương - RTA; Pơkâ tê mơdró kơpong ASEAN ƀă hía hé, ai xêt khât hiăng po roh tơ’lêi ăm mâu khu tê mơdró tê ngi kong têa ê tung tơnêi têa tối tơdjuôm ƀă Dak Lak tối krê châ tê kơchơ mơdró kân.

Ƀă vâ xúa roh tơ’lêi hlâu kơchơ tê mơdró dế po rơdâ, pôa Nguyễn Đình Trung mơnhên tối, kong pơlê Dak Lak dế tơkŭm kơtăng, ki rơhêng vâ tối mơhnhôk mâu khu tê mơdró, khu mơ’no liăn cheăng troh rơtế kong pơlê mơnhông mơdêk pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo:

“Pơkâ hneăng hôp roh má 17 dêi kong pơlê ƀă mâu pơkâ tơdroăng hriăn plĕng krê xuân môi tiah pơkâ: tung mâu kơvâ ki kơjo mơnhông mơdêk mê ai kơvâ pêi chiâk deăng. Ki rơhêng vâ tối cho pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo vâ mơnhông mơdêk tơmeăm ki ai hlâu, mâu tơdroăng ki rơdêi ‘na pêi chiâk deăng dêi kong pơlê Dak Lak kum kal khât tung mơnhông mơdêk cheăng kâ dêi kong pơlê, xuân môi tiah mơdêk tơdroăng rêh ối ‘na tơmeăm khoăng, hiâm mơno dêi kuăn pơlê. Dak Lak hiăng pro tơ’lêi hlâu vâ mâu khu mơ’no liăn cheăng troh ƀă Dak Lak veăng, rơtế ƀă kong pơlê, rơtế ƀă vâi krâ kuăn pơlê kong pơlê mơnhông cheăng kâ’’.

Xúa kŏng ngê̆ rơxông nếo, tiô rơxông nếo tung pêt mơjiâng tơmeăm ƀă dế kum mơdêk châ tơƀrê tung pêt mơjiâng tơmeăm, ki kơnâ tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng Tây Nguyên. Hên ƀăng deăng kŏng ngê̆ rơxông nếo hiăng ăm ki rơkâ châ rơtal liăn/ha rêm hơnăm ƀă hên rơpŏng hiăng pro kro mơdrŏng ing pêt mơjiâng tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng.

Tơdroăng mâu kơchơ mơdró tung lâp plâi tơnêi đi đo vâ pro tơ’lêi, tê ngi kong têa ê tiô troăng chính ngăch châ mơjiâng ƀă châ tơƀrê tê ngi kong têa ê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng châ dâng 4 rơtal dollars Mih tung hơnăm 2022, tối nhên mâu tơdroăng châ tơƀrê dêi kơvâ pêi chiâk deăng tung tơdroăng mơnhông mơdêk rơdêi dêi Tây Nguyên.