Pôa Nguyễn Xuân Quang, thôn Tân Hòa 2, cheăm Ea K’Nuêč, tơring Krông Pač, ai lối 8 sao chiâk pêt kơphế, pêt tơvât plâi sầu riêng hiăng ai plâi. Pôa tối, ƀă 80 xiâm plâi sầu riêng, 700 xiâm kơphế, rêm hơnăm pêi lo châ lối 700 rơtuh liăn, tung mê pêi lo liăn ki hên ing plâi sầu riêng, yă tê lối 42.000 liăn/kilô a kơdrum, pêi lo liăn lối 500 rơtuh liăn. Pơla kố nah, pôa hiăng mơ’no dêi tâi tâng liăn ƀă mung tơ’nôm a hngêi arak liăn rôe 1,2ha tơnêi vâ pêt 200 xiâm loăng plâi sầu riêng pêt tơvât ƀă 800 xiâm kơphế, pói tơngah to lâi hơnăm la ngiâ kô pêi lo châ hên liăn ngân.

Pôa Nguyễn Xuân Quang tối:

“Nôkố pêi lo liăn cho ing kơphế ƀă plâi sầu riêng, laga kơphế yă ôh bê to lâi mê phon rơvât tâk châ péa xôh, rak ngăn mơ’no liăn pêi lo liăn ôh tá bê to lâi. Sap ing hdrối nah troh nôkố mê hlo plâi sầu riêng ai yă mê á pêt tê, ƀă yă la ngiâ tiah lâi mê cho tơdroăng kơ’nâi ah’’.

Rơpŏng jâ Trần Thị Thanh Nga ối a thôn Toàn Thắng 1, cheăm Hòa Đông, tơring Krông Păč ai 1,2 ha kơphế. Jâ tối ăm ‘nâi, rêm hơnăm pêi lo dâng 2 – 2,5 tâ̆n kơphế pơ’leăng, riân kơxô̆ liăn mơ’no mê rơpŏng châ rơkâ to lâi rơtuh tê. Hlo plâi sầu riêng pêi lo châ hên liăn, rơpŏng hiăng rôe 180 xiâm hdrê sầu riêng dona pêt tơvât tung kơdrum kơphế.

“Pơla kố nah 1,2 ha kơphế, mê bu châ 2 tâ̆n kơphế, lup ôh tá tŭm liăn phôn ôh. Hngêi hiăng pơ’lêh pêt tơ’nôm plâi sầu riêng, nôkố cho hiăng vâ chê 200 xiâm loăng. Ki ‘nâ hía hiăng pêt hdrối, ƀă roh pơla kố nah nếo pêt 100 xiâm. Pói tơngah plâi sầu riêng ‘nâng, drêng lâi kơ’muăn plâi nếo ‘nâi, nôkố tơpo reăng mê xuân pá vâ ‘nâi’’.

Mâu hơnăm achê kố, hlo plâi sầu riêng đi đo châ tơƀrê, hên kuăn pơlê pêi chiâk deăng a Dak Lak đi đo po rơdâ ƀăng pêt. Laga tiô tiê̆n sih Đặng Bá Đàn – Kăn pơkuâ ƀơrô Tíu xiâm mơhnhôk pêi chiâk deăng Nam trung ƀô̆ ƀă Tây Nguyên (ối tung Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê), tơdroăng po rơdâ ƀăng plâi sầu riêng tơbriât dêi pó pêt kô ‘nhê pơkâ pêt plâi, tơdrêng amê kô toi hên tơdroăng ki tơdjâk ‘na kong prâi, têa, pơreăng xông kâ ‘nhê ƀă hía hé.

Pakĭng mê, xua ki phá tơ-ê dêi plâi sầu riêng cho tum tơdrêng, rơnó ki xiâm bu ton sap ing 2 – 3 khế, xua mê tâng ôh tá teăm châ tê tơdrêng kô rơlối hên, ƀă kô ai tơdroăng hjip yă, ki má lối cho tung pơla tơdroăng pêi logistic, uâ pro plâi sầu riêng a tơnêi têa pin tá hâi mơnhông mơdêk. Nôkố mâu kong têa ki achê môi tiah Siam, Lếo, Kul, Sinuâ xuân dế pêt ƀă po rơdâ ƀăng deăng pêt plâi sầu riêng, ƀă kô tơbriât tơdrêng ƀă plâi sầu riêng dêi Việt Nam tung mê ai Dak Lak.

Vâ mơnhông mơdêk krá tơniăn loăng plâi kố, Tiê̆n sih Đặng Bá Đàn, tối:

“Má môi, tung ƀăng deăng nôkố dế châ krí plâi mê pin thế hnê mơhno troăng pêi loăng plâi vâ mơdêk pêi lo liăn, ‘na kih thuât thế tơniăn, dâi lĕm, tiô troăng hưh cơ vi sinh, pêt mơjiâng ai mơnhên tiô pơkâ mah kơpong. Má péa nếo pin thế ai hnôu ‘măn, uâ mơdiê pro, pro ti lâi vâ tơmeăm ôh tá rơlối. Ki rơhêng vâ tối, tơdroăng tơkŭm po thế tơdjêp mơjiâng ƀă khu tê mơdró tê ngi kong têa, xuân môi tiah khu tê mơdró uâ mơdiê ƀă ngế ki pêt mơjiâng’’.

A Dak Lak, nôkố ai dâng 22.500 ha plâi sầu riêng, tơkâ hluâ pơkâ pêi vâ chê 7.500 ha. Kơxô̆ plâi sầu riêng rơnó pơla kố nah châ dâng 170.000 tâ̆n, pêi lo lối 9.500 rơtal liăn. Pôa Nguyễn Hoài Dương – Kăn pơkuâ Khu pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi, vâ kơdroh tơdroăng tơbriât pêt, po rơdâ xêh ƀăng deăng pêt plâi sầu riêng, khu hiăng tơbleăng ăm Vi ƀan kong pơlê Dak Lak tơbleăng pơkâ mâu tơring hnê mơhno kuăn pơlê, khu pơkuâ khu tê mơdró kal mơnhông mơdêk kơvâ plâi sầu riêng tơtro, krá tơniăn, ví tro lŭp ôh tá tơxâng:

“Mơnhông mơdêk kơvâ plâi sầu riêng môi xôh, po rơdâ pơ’lêh xêh ing loăng plâi ki ê pơ’lêh pêt plâi sầu riêng; ki rơhêng vâ tối cho a kơpong ai tơnêi tơníu kong prâi tơtro. Tơdroăng mơnhông mơdêk mê thế tơniăn hdrê, mơhnhôk xúa mâu hdrê ƀă troăng pêi tiô rơnó, lơ phá rơnó pro mơdêk ki châ tơƀrê. Ki rơhêng vâ tối thế ai tơdroăng tơrŭm, tơdjêp vâ mơjiâng mâu kơpong pêt tơkŭm, môi tuăn ‘na ki dâi lĕm, pêi tiô mâu pơkâ ‘na mah kơpong, klêi mê ti tăng xiâm kối, ƀă tơmiât troh mơjiâng inâi tơniăn pơkâ vâ tê ngi kong têa ê’’.

Nhên khât ăm hlo, pơxúa ing plâi sầu riêng a Dak Lak tung pơla kố nah hiăng mơjiâng ivá mơhnhôk kân. Tơdroăng mơ’no liăn po rơdâ ƀăng deăng pêt mâu loăng plâi kố vâ mơdêk pêi lo liăn cho tơdroăng kal vâ tơxâng dêi kuăn pơlê pêi chiâk deăng. Laga, vâ pêi pro châ tơƀrê, mơngế pêt thế pêi tiô pơkâ hnê mơhno ing kơ koan cheăng, mâu ngế rơkê ‘na pêi chiâk deăng xuân môi tiah tiô luât kơchơ mơdró.

Ai tiah mê, tơdroăng phiu ro ing mâu rơnó plâi sầu riêng kô rak đi đo, ƀă tơdroăng ki tô tuăn “plâi sầu riêng chiâng tơdroăng khéa tơdjuôm” kô pá vâ chiâng ai.