Nâ Hà Thị Đẹp ối a cheăm Ea Yông, tơring Krông Păč, kong pơlê Dak Lak ai 4 sao krui kơxái hiăng châ krí. Nâ Đẹp tối ăm ‘nâi, krui kơxái nôkố yă rơpâ há, pá vâ tê. Ea Yông cho tíu tơkŭm hên tíu rôe plâi kâ laga ôh tá ai tíu ki lâi tơmâng rôe krui kơxái. Vâ châ tê, rơpŏng pơto lối 15 km, liăn tê krui kơxái ôh tá bê chêl liăn hnoăng mung vâi krí ƀă pơto, xua mê hên hâi pơla kố, rơpŏng nâ lôi dêi kơdrum krui kơxái, ôh tá krí xếo:

‘’Yă plâi krui kơxái ki ôh tá keăn lĕm bu sap ing 2.000 – 3.000 liăn/kilô, ƀă krui kơxái lĕm mê sap ing 5.000 – 6.000 liăn/kilô, laga to lâi hâi kố ôh tá châ yă ki kố xếo. Môi tiah kố cho lŭp hên, ôh tá bê liăn mung vâi krí, vâ ai krui kơxái mê thế mơ’no liăn rak ngăn, pơkeăng, phon rơvât... ôh tá xê gá chiâng ai xêh ôh’’.

Ngoh Lê Văn Tuấn, a cheăm Ia Kha, tơring Ia Grai, kong pơlê Gia Lai ai 1,5 ha krui kơxái hiăng châ krí. Ngoh tối ăm ‘nâi, tâi tâng  plâi châ 15 tâ̆n, tung mê 5 tâ̆n cho tê ngi kong têa ê, tê châ yă 35 rơpâu liăn/kilô, u ối 10 tâ̆n krui kơxái ki ôh tá lĕm, bu tê ƀă yă 3 rơpâu liăn/1 kilô. Ngoh Tuấn tối, kơxô̆ liăn tê plâi châ xo hơnăm kố ôh tá tŭm xo hnoăng pêi pro liăn rơkâ:

‘’Kơxô̆ liăn rôe phon, pơkeăng ăm krui kơxái hên ‘nâng, châ lối tơdế. Lối 10 hâi thế rơvât phon, pơkeăng 1 xôh. Yă môi tiah kố, mê á tơmiât vâ ‘nhê kơdrum kố, rah xo hdrê ki krúa lĕm ôh tá ai pơreăng klêi mê rak ngăn, xo krui kơxái ki tro pơkâ vâ tê ngi kong têa ê’’.

Kong pơlê Gia Lai nôkố ai lối 4.600 ha plâi krui kơxái. Cho kong pơlê ai hên tơdroăng ki tơ’lêi vâ pro ki kơnâ krui kơxái, ƀă 5 hngêi kơmăi uâ pro kân, chât tíu kơxuô, 32 mah kơxô̆ kơpong pêt. Troăng prôk la ngiâ troh hơnăm 2025, kong pơlê mơ-eăm ai kơpong pêt krui kơxái châ 20 rơpâu ha. Mơhé ti mê, mâu hơnăm hiăng hluâ, kuăn pơlê pêi chiâk deăng xuân ối tô tuăn krui kơxái yă chu rơpâ.

Ƀă kong pơlê Dak Lak nôkố ai lối 2.100 ha krui kơxái. Xua ôh tá châ tê ngi kong têa ê, krui kơxái ối châ uâ mơdiê tơdrêng klêi mê tê tung kơchơ tung tơnêi têa, chiâng pro tơmeăm kố ôh tá châ tê, chu rơpâ yă. Jâ Lại Thị Tuyết, môi ngế ki rôe krui kơxái a cheăm Čư Kpô, tơring Krông Ƀúk, tối ăm ‘nâi:

‘’Môi hâi a rôe dâng 60 – 70 tâ̆n krui kơxái, môi iâ tê ngi kong têa Sinuâ, ki ê nếo uâ mơdiê pro amê hlối. Laga nôkố tê ngi kong têa Sinuâ dế trâm pá, ôh tá châ tê; ki krui kơxái ki ê tê a hngêi kơmăi a Gia Lai mê hngêi kơmăi dế ối hên xuân ôh tá châ vâ tê kơxô̆ ki hên. Ƀă yă 1.000 – 2.000 liăn/kilô krui ki ôh tá keăn lĕm, kuăn pơlê ôh tá tŭm liăn mơ’no rak ngăn, khoh ‘nâng ‘nhê tah ôh tá pêt xếo. Hơnăm ah á dế tô tuăn ôh tá ‘nâi môi tiah lâi’’.

Drêng ai tơdroăng mê, măng tĭng hdrối, a pơlê kong kơdrâm Plei Ku, Kơ koan xiâm pơkuâ pêt tơmeăm khoăng (Khu xiâm pơkuâ pêi chiâk deăng ƀă mơnhông thôn pơlê) tơrŭm rơtế kong pơlê Gia Lai tơkŭm po Hneăng hôp pêt mơjiâng plâi sầu riêng, krui kơxái krá tơniăn a mâu kong pơlê peăng Hdroh; pêi pro Tơdroăng tơkêa bro pêt mơjiâng plâi kâ ki xiâm troh hơnăm 2025 ƀă 2030.

Tiô Kơ koan xiâm pêt loăng plâi, nôkố, lâp tơnêi têa ai dâng 9,5 rơpâu ha krui kơxái, plâi vâ chê 200 rơpâu tâ̆n. Tung hơnăm hiăng hluâ, ki kơnâ tê krui kơxái đi đo tâk sap ing 19,5 rơtuh dollars hơnăm 2015 tâk dâng 70 rơtuh dollars nôkố. Laga, tung pơla kố nah, ƀăng pêt krui kơxái tâk hên, tơdjâk pơkâ pêt mơjiâng. Thăm nếo, ai tơdroăng kuăn pơlê ko tah loăng plâi ton hơnăm ki ê môi tiah kơphế, tiu ƀă hía hé vâ pêt krui kơxái.

Pôa Nguyễn Như Cường, Kơ koan xiâm pơkuâ pêt loăng plâi, Khu xiâm pơkuâ ‘na pêi chiâk deăng ƀă mơnhông mơdêk thôn pơlê, tối, ƀă Tây Nguyên tơdroăng rak, mơnhông tơdroăng pêi pêt tơvât loăng plâi kâ ƀă loăng plâi ki xiâm môi tiah tiu, kơphế cho kal khât ƀă tơdroăng pêt plâi kâ krá tơniăn:

‘’Pêt plâi sầu riêng a Gia Lai tối krê ƀă Tây Nguyên tối tơdjuôm kal tơdâng ƀă mâu loăng plâi ki xiâm ƀă ki tơ’lêi hlâu ki ê. Ai hên kơdrum plâi sầu riêng pêt tơvât tung kơdrum kơphế, tiu, ki châ tơƀrê cheăng kâ mê mâu kuăn pơlê pêi chiâk deăng pói vâ châ tê ngi kong têa ê mê vâi pơtối ko vâ châ ăm mah kơpong pêt vâ tê ngi kong têa Sinuâ.

Laga nhên khât 100 rơtuh pơ’leăng mâ kuăn pơlê ƀă tơdroăng kal vâ hên, ƀă plâi sầu riêng ăm tung tơnêi têa cho kal khât ƀă xuân kân ‘nâng. Xua mê tơdroăng rak mâu kơdrum plâi sầu riêng pêt tơvât ƀă kơphế, tiu kô rak tơniăn ‘na tơdroăng kong prâi, rế tơniăn ‘na cheăng kâ ƀă tơniăn ki krá tơniăn’’.

Hneăng hôp hiăng mơnhên, tối mâu troăng pêi, mơnhên troăng prôk la ngiâ ƀă tơdroăng pêt krui kơxái tung la ngiâ ƀă kơchơ mơdró tung tơnêi têa, tung kơpong ƀă lâp plâi tơnêi. Ƀă mâu khu tê mơdró tê ngi kong têa ê, Kơ koan xiâm hriăn plĕng, ƀă mâu kong pơlê kơpong peăng Hdroh tơnêi têa thế pêi pro tơdjêp khât vâ mơnhông krá tơniăn pêt loăng plâi kâ. Pơkuâ lĕm ‘na hdrê, ví lôi kuăn pơlê pêi chiâk deăng, mơngế ki pêt tro lŭp.

Tung mê, mơ-eăm gâk kring inâi, pêt mơjiâng mâu tơmeăm hiăng châ mơnhên ‘na kơxô̆ châ hên iâ ƀă tơdroăng ki hâk vâ dêi mơngế rôe xúa.