Khoa học kong ngê̆ cho ki xiâm, tơrŭm cheăng ƀă mâu tíu vâ mơnhông mâu kong pơlê kơpong Tây Nguyên  xông krá rơdêi, chiâng kơpong cheăng kâ ki xiâm dêi tơnêi têa. Xua mê, tơdroăng mơdêk tí tăng ‘nâi plĕng, xúa khoa hok kong ngê̆ tung pêi chiâk dế mơdêk tơbleăng pêi a mâu túa cheăng kâ lâp kơpong Tây Nguyên. Môi tiah a Đức Trọng ƀă Đơn Dương, 2 tơring hmâ pêt mâu kơchâi plâi pôm vâ tê hên má môi dêi Lâm Đồng. Kơnôm xúa kơmăi ki dâi lĕm tung pêi chiâk deăng kum kuăn pơlê pêi chiâk dêi péa tơring kố rế  tơƀrê ƀă mơnhông mơdêk rơdêi tiô troăng rơhlâ nếo nôkố.

A Đơn Dương, cho tơring ai tơnêi pêt kơchâi plâi vâ tê hên má môi tung kong pơlê Lâm Đồng ƀă tâi tâng deăng pêt rêm hơnăm lối 27 rơpâu ha. Riân sap hơnăm 2015, sap môi péa chât ha kơchâi pêt tung hngêi nhĕng, hngêi hlâm. Troh nôkố, tơring Đơn Dương hiăng ai lối 10 rơpâu ha kơchâi reăng châ pêi pêt tiô troăng xúa kong ngê̆ dâi lĕm, hiăng châ xo sap 250 troh 300 rơtuh liăn tung 1 hơnăm. Ai mâu túa pêt kơchâi hưh cơ tiô troăng rơkê tê hiăng châ xo sap 1,2 troh 1,5 rơtal liăn tung 1 hơnăm.

Pôa Nguyễn Đình Tịnh, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan tơring Đơn Dương ăm ‘nâi:

“Tung pơla sap hơnăm 2019 troh nôkố tâi tâng kơxô̆ liăn Tơnêi têa ‘no dâng lối 17 rơtal liăn, tung mê kuăn pơlê veăng lối 20 rơtal liăn ƀă pêi hên túa nếo ‘na ki rơkê plĕng, môi tiah; tôh têa rơkê, rơvât phon rơkê ƀă xúa kong ngê̆ 4.0. Ƀă Đơn Dương vâ tối nôkố cho xúa tơdjuôm inâi châ kong pơlê Lâm Đồng mơjiâng, mê cho inâi ‘’Đà Lạt – Tơkŭm ki lĕm ing tơnêi lĕm’’ xuân tơ ‘lêi tung tơdroăng tơbleăng inâi xuân môi tiah tơbleăng tê tơmeăm Đơn Dương ăm mâu kong pơlê ki achê’’.  

Pôa Huỳnh Sơn, Kăn pơkuâ Khu pêi cheăng tơrŭm Sơn Uyên dế pêt, tê mơdró a tơring Đơn Dương, kong pơlê Lâm Đồng tối,  tơdroăng tê mơdró dêi pôa hiăng xo ki pơxúa hên ing inâi vâi ‘nâi ôu eăng ‘’Đà Lạt – Tơkŭm ki lĕm ing tơnêi dâi lĕm’’.

“Sap ing xo inâi Đà Lạt – Tơkŭm ki lĕm ing tơnêi lĕm’’ mê tê kơchâi hên ngế vâ rôe tâ, inâi xuân hôm há. Tơdroăng ki drêng inâi hiăng tro mê vâi hiăng ‘nâi  ki lĕm. Mâu tíu pêi cheăng ki lâi châ xo inâi ki mê  vâi pêi pêt châ hên ngế vâ rôe’’.

Troh nôkố, tơring Đức Trọng ai dâng 10 rơpâu ha tơnêi pêt kơchâi plâi tiô troăng xúa kŏng ngê̆ ki dâi lĕm. Tê mơdró châ luâ 2,5 troh 3,5 hdrôh pêi pêt ki tiah hmâ tâng vâ pơchông tung lâp tơring. Tung mê, pêt kơchâi plâi pôm ki dâi lĕm tâng riân sap 300 troh 400 rơtuh liăn/ha. Reăng ki lĕm  riân tê châ sap pơtăm hrĭng rơtuh troh 1 rơtal liăn/ha. Tâng riân sap 30 troh 35%. Ki pơxúa ăm mơngế ki pêi châ lối 40% tâng vâ pơchông ƀă pêi pêt tiô troăng rơhlâ ki hmâ. 

Kơnôm kơchâi plâi pêt rế ton rế châ  tơƀrê, ai tiô pơkâ pêi ki lĕm tâ tê ăm mâu siêu thĭ, mâu kong ti ki pro xĭng, săm mâu kơchâi plâi ki vâ tê ăm kong têa ê, xuân môi tiah tê ăm mâu kong têa tung kơpong. Jâ Phạm Thị Thanh Thủy, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan tơring Đức Trọng, kong pơlê Lâm Đồng ăm ‘nâi:

“Xúa kơmăi ki dâi lĕm tung pêi chiâk deăng xuân cho môi tung mâu tơdroăng cheăng pêi ahdrối dêi kong pơlê tung la ngiâ. Xua mê, tơring hiăng pơkâ mâu troăng rơhlâ. Má môi, kô pơtối ‘no liăn  cheăng xúa kơmăi kơmok tung pêi pro mâu tơmeăm pêi lo ki xiâm dêi tơring, môi tiah pêt reăng, pêt loăng, pêt loăng yâu păn hdrong ƀă mâu hdrê loăng plâi ki ê tiô troăng rơhlâ pêi pêt hưh cơ, pêi chiâk deăng rơkê, ƀă pêi lo mâu tơmeăm krúa, tơmeăm ai inâi vâ châ tê a kơchơ.

Má péa nếo, cho pơtối kơjo kum vâ mơjiâng mâu khu tơrŭm pêi pêt ƀă tê tơmeăm pêi lo ing mâu khu mơdró  tơrŭm cheăng, tôh tơrŭm’’.

Tơdroăng xúa kơmăi ki dâi lĕm tung pêi chiâk deăng a tơring Đức Trọng rế ton rế châ mơnhông mơdêk. Sap hơnăm 2018, Đức Trọng  hiăng pơxiâm pêi chiâk deăng xúa kŏng ngê̆ 4.0 IoT tung pêi chiâk deăng xúa kơmăi ki dâi lĕm pro pơxúa nhên ƀă rế ton rế po rơdâ, tơ’mot hên khu ‘no liăn cheăng tung tơring.

Pêi chiâk deăng rơkê cho xúa kŏng ngê̆ kơxô̆ vâ séa ngăn xêh ƀă ăm xêh kơmăi rak ngăn hdrê loăng plâi, kum mâu kơchâi plâi reăng xông kân lĕm ƀă tơƀrê tơmeăm pêi lo ing chiâk deănng.

Pôa Nguyễn Như Thủy, Ngế pơkuâ tíu pêi cheăng Thủy Farm, tơring Đức Trọng, kong pơlê Lâm Đồng ăm ‘nâi:

“Tung pơla pêi cheăng xúa kơmăi ki dâi lĕm mê a chôa mơdêk. Môi tiah nôkố  hiăng xúa kŏng nghê̆ IoT tôh têa ăm lo xêh môi tiah inôa, mê á ối a hơngế lơ achê mê á kô chiâng tiê pro dêi a kơmăi vâ tôh têa ăm gá lo xêh. Khu mơdró, vâi rôe tơmeăm tê ăm kong têa ê mê vâi xuân pâ thế ai môi hlá mơ-éa mơnhên VietGAP, tơ’nôm ai hlá mơ-éa mơ nhên ‘’Đà Lạt – Tơkŭm ki lĕm ing tơnêi lĕm’’ mâu tơmeăm ki kơnía’’.

Mâu túa pêi chiâk deăng xúa kơmăi ki dâi lĕm hiăng po rôh pro kro mơdrŏng ăm rơpâu ngế kuăn pơlê ki pêi chiâk deăng tơring Đức Trọng ƀă Đơn Dương. Mơnhông pêi chiâk deăng xúa kơmăi ki dâi lĕm, cho troăng rơhlâ ki xiâm pêi, veăng mơnhông ki pơxúa dêi kơvâ pêi chiâk deăng tung mâu hơnăm tơrŭm cheăng ƀă lâp plâi tơnêi.