VOV4.Sêdang - Tơdroăng puâ mâ, mê cho puâ mâ ki ôh tá xáo hlo a hơngế [a\ puâ mâ ki ôh tá xáo hlo achê. Tung mê, puâ mâ ki ôh tá xáo hlo a hơngế cho tơdroăng ki hmâ hlo hên má môi nôkố, ki rơhêng vâ tối a vâi hdrêng. Puâ mâ ki ôh tá xáo hlo a hơngế pro pá [a\ mâu ngế ki tro tơdroăng kố, ôh tá xáo hlo kế tơmeăm khoăng ki ối hơngế môi tiah mơngế ki le\m mâ. Tâng ôh tá re\ng châ hlo tơdroăng châi kô rế râ ó.

            Tiô xêo ngăn dêi hngêi pơkeăng ‘na mâ dêi tơnêi têa, tung 10 ngế hok tro ai ki vâ iâ 3 ngế vâi o puâ mâ ki ôh tá xáo hlo a hơngế lơ tro pơrea\ng ‘na mâ. Việt Nam ai dâng 3 rơtuh ngế vâi hdrêng tro pơrea\ng ‘na mâ, tung mê, 2 kơpêng 3 cho puâ mâ ôh tá xáo hlo a hơngế [a\ tơku\m ki hên a tung pơlê kong kơdrâm.

            A Dak Lak, tá hâi xêo nhên ‘na kơxo# hok tro tro pơrea\ng ‘na mâ tung mâu hngêi trung rế hía rế hên hok tro truâ mâ nhe\ng, xua tro pơrea\ng ‘na mâ, ki hên cho puâ mâ ôh tá xáo hlo a hơngế.

            {ok thái pơkeăng Tạ Thị Vân Anh – kơbong khăm pơlât – hngêi pơkeăng pơlât mâ kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi: nôkố ai hên vâi hdrêng tro pơrea\ng ‘na mâ, tá hâi châ hlo [a\ pơlât: Tơdroăng khăm pơlât, tiô á hlo kơxo# vâi o hok tro tro pơrea\ng ‘na mâ hên, laga nôu pâ hok tro tá hâi hlê ple\ng ‘na pơrea\ng kố, xua mê djâ mâu vâi o troh khăm pơlât hrá, [a\ tơdroăng pơlât xuân trâm hên pá puât.

            Vâi hdrêng kô puâ mâ môi pâ lơ péa pâ mâ. Xua mê, tơdroăng séa ngăn mâ cho kal khât, vâ ‘nâi ki puâ mâ a vâi hdrêng gá to lâi. Kố cho tơdroăng ki kal kum tung tơdroăng pơlât puâ mâ châ tơ-[rê má môi.

            Puâ mâ xua nếo tro, mê kô chiâng vâ pơlât drêng vâi hdrêng pá kơdâm 6 hơnăm. Laga drêng vâi hdrêng hiăng kân kô pá vâ pơlât, thăm nếo kô ôh tá chiâng vâ pơlât. Ki hên vâi hdrêng ‘nâi dêi tơná puâ mâ, drêng mâu vâi muăn pơchuât ôh tá tơtro chư ki chêh a kơbăng, lơ vâi hdrêng hriâm ôh tá mot, drêng mê nếo lăm pơlât [a\ truâ mâ nhe\ng, hiăng ôh tá teăm xếo vâ pơlât.

            Tiô [ok thái pơkeăng Trần Đình Tuấn, kăn pơkuâ hngêi pơkeăng mâ Tây Nguyên, a Dak Lak, tiô hlo a vâi hdrêng puâ mâ, mê cho: thế ối achê nếo hlo vâ ngăn um tivi, pơchuât mơ-éa thế pơchó ko\ng tiô chư vâ pơchuât, plêk dêi mâ kân vâ ngăn mâu kế tơmeăm khoăng ối hơngế [a\ hía hé. Drêng hlo tiah kố, nôu pâ kal djâ vâi hdrêng khăm pơlât mâ: Tâng nôu pâ tơtro\ng xuân tơ’lêi châ hlo, môi tiah: má môi ngăn mâu kế tơmeăm khoăng ối a hơngế, vâi hdrêng kơnhiê plêk mâ; má péa nếo cho ngăn um tivi, mâu vâi muăn ối achê, lơ pơchuât mơ-éa, râng mơ-éa achê mâ vâ pơchuât; tiô pơkâ râng mơ-éa vâ pơchuât kơtăn mâ thế 35 troh 40 cm, laga vâi muăn râng mơ-éa achê tâ. Má pái nếo, tâng vâi muăn hiăng lăm hriâm, ôh tá hlo chư a kơbâng, chiâng ai tơdroăng hriâm kô ôh tá mot. Má pu\n xuân tơ’lêi hlo péa pâ mâ ôh tá tơdâng tơ’mô dêi pó, mâ môi tiah tro ‘liâng, mê cho pơrea\ng puâ.

            Nôkố, ai hên túa vâ pơlât puâ mâ, tung mê, truâ mâ nhe\ng cho hmâ hlo, rơpâ liăn, tơ’lêi pro. Laga, tiô kô puâ mâ, mâu ngế ki puâ mâ kal truâ mâ nhe\ng đi đo lơ truâ mâ nhe\ng drêng vâ ngăn hơngế. Tâng truâ tơtro pơrea\ng puâ mâ kô hrá râ. Tâng pêi pro ôh tá tro pơrea\ng puâ mâ kô thăm rế râ ó, ki rơhêng vâ tối [a\ mâu vâi hdrêng tá hâi chiâng pơchuât, tơdroăng mơnhên puâ mâ, thế djâ pơlât a mâu ngế ki rơkê.

            {a\ mâu ngế puâ mâ lối 18 hơnăm kô chiâng pâ pơlât [a\  laser. Pâ pơlât kố hmâ hlo hên, pơlât tơtro. Pơlât kố ôh tá châi, pâ pơlât re\ng, ôh tá châ 10 phut, pơlât tơtro, mâ re\ng xáo hlo. Laga mâu ngế ki puâ mâ kal séa ngăn pơrea\ng tu\m vâ pâ pơlât mâ.

            {ok thái pơkeăng lê Dương Thùy Linh, kăn pơkuâ kơbong pơlât, hngêi pơkeăng mâ kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi: Nôkố ai 3 túa pâ pơlât puâ mâ. Má môi cho truâ mâ nhe\ng. Tơtro\ng drêng truâ mâ nhe\ng, nôkố hên nôu pâ hok tro tối bu kal truâ mâ nhe\ng ôh tá djâ khăm pơlât. Xua mê, pơtối lăm khăm pơlât hiăng râ ó, xua puâ mâ râ ó. Má péa truâ mâ nhe\ng ki pro pơlât tung mâ. Túa kố, mâu ngế ki puâ mâ truâ mâ nhe\ng a kơmăng drêng koi. Mâ nhe\ng kô kum pro tâi ki puâ mâ [a\ peăng kơhâi ôh tá êa truâ mâ nhe\ng. Má pái cho pâ pơlât [a\ trếo ki pro eăng bâ, túa kô hmâ pơlât [a\ mơngế ki puâ mâ hơnăm hiăng hên.   

Ô vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ!

Vâ hbrâ mơdât puâ mâ a vâi ‘ne\ng pin thế tơtro\ng:

Rế hên bâ eăng rế le\m drêng pêi cheăng, drêng hriâm. Ai hên on rế tro drêng pơchuât ngăn hla mơ-éa, la pôi tá eăng kơnhía lối râ lơ eăng ki ‘mêi ôh tá tơtah le#m.

-Mâ thế châ pơtê 5 troh 10 phut klêi kơ’nâi dâng 45 phut pêi cheăng, pơchuât ngăn hla mơ-éa, ngăn um tivi. Túa pơtê ki iâ gá thế kơnhiê mâ, lơ xah prôk a pá gong.

-Ăm dêi mâ ngăn chư a hlá mơ-éa kơtăn ing hlá mơ-éa kơpêng 30cm, kơtăn 50 cm ing vi t^nh, [ă kơtăn 5 m drêng ngăn tivi.

-Ôh tá chiâng koi lơ koi chêk chăng drêng pơchuât ngăn hlá mơ-éa, xua mê, kơtăn ing mâ [ă hla mơ-éa lối achê kô pro ‘mêi ăm mâ vâi ‘ne\ng.

-Re\ng koi, koi tu\m chô [ă koi tro chô.

-Tơdroăng cheăng pagong rêm hâi, pơtâp ivá [ă kâ mâu kế kâ ki pro le\m ăm mâ (kâ mâu kơchâi plâi pôm ki ai mơngiơk prâp).

-Pôi tá pơchuât ngăn hlá mơ-éa ki chư chêh ku ku\n ngăn ôh tá hleăng, tơdroăng kố pro mâ kô rơlâi.

-Tiô [ok thái pơkeăng Trần Đinh Tuấn, Kăn pơkuâ hngêi pơkeăng pơlât mâ Tây Nguyên, tơdroăng ăm vâi ‘ne\ng ngăn tivi, xua phôn, kơmăi vi t^nh [ă ôh tá eăng bâ le\m dêi on trâ, túa ối ‘nâi, kơtăn ki hơngế dêi mâ ngăn [ă hên tơdroăng ki ê kô tơdjâk ‘mêi ó: Tâi tâng mâu màn hình, malối cho màn hình tivi, phôn râng ko\ng, gá ai tia bức xạ iâ hên gá kô pro ‘mêi troh mâ. Pak^ng tơdroăng séa ngăn chôu ki po ngăn, kơtăn ing pơchuât, hriâm, ‘na on eăng, trếo kơhiâm [ă hên tơdroăng ki ê mê nôkố, vâi hiăng pêi pro mâu túa nhe\ng ki ăm mâu ngế ki mâ ôh tá tơdah le#m drêng po ngăn kơmăi vi tính hên, gá kô mơdât tiâ bức xạ mê.

Xuân chiâng pơtâp mâu túa tiah a kơ’nâi kố vâ kơdroh [ă hbrâ mơdât puâ mâ:

-Ối ‘nâi a tăng pro kơnhiê dêi péa pâ mâ dâng 3 -5 yâi, po dêi mâ 3-5 yâi. Pơtâp sap 6 troh 8 hdrôh.

-Kơnhiê iâ dêi mâ re\ng tung pơla 1 troh 2 phut.

-‘Nhuăn dêi ko\ng peăng ‘na ngiâ mâ hnối ngăn dêi a ‘ngrăng  ko\ng choâ ngăn ing hơngế ‘nôi klêi mê rế ăm achê ta troh la lâi hlo chiâng péa. Pro tiah mê đi đo 8 hdrôh.

-‘No 5 ‘ngrăng ko\ng kơdât mâ, klêi mê pơlếo dêi tâ tá mâ pro tung pơla 1 phut.

-Ối tâng têk dêi kơpeăng ko\ng thế têk kơtăn mâ sap 25 troh 30 cm klêi mê, ‘nhuăn dêi ‘ngrăng ko\ng [ă ngăn gá [ă 2 to mâ sap 3 – 5 yâi. Xo kơpeăng ko\ng kơdât dêi mâ ‘na hơ-ếo ngăn mâ ‘na hơ’vá sap 3-5 yâi klêi mê, hơ’lêh kơdât mâ peăng mâ hơvá ngăn mâ ‘na hơ-ếo. Kơdât môi pâ 3 hdrôh.

Gương prế Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng