VOV4.Sêdang - Pôu pr^ng ko cho môi tơdroăng châi ’na troăng kơxái hveăn, rế hía rế hlo hên [ă dế ai rế hên a mâu hơnăm ối nếo. Mâu tơdroăng ki apoăng ăm hlo châi ko, pôu pr^ng, vung vế  [ă hên ki ê tơdjâk kân troh tơdroăng cheăng môi tiah hriâm tâp, pêi cheăng dêi ngế ki châi ko pôu pr^ng. Thăm nếo drêng hnối ai mâu pơreăng môi tiah nu\m nheăn, kơtêi kơtâu têi mơni cho tơdroăng ki chiâng mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngoâ, mơni chiâng hlâ. Xua mê, tăng ‘nâi ‘na túa châi kố [ă mâu túa ki hbrâ mơdât cho kal khât.

Cho troăng mơheăm ngoâ pa pêng péa pâ tuăn, ai hnoăng pro tơdâng tơ’mô, ‘mâi rơnêu pro túa ki ối [ă hnối pro ăm tơdroăng ki kơnhiê, plêk mâ, ko châi pôu pr^ng, vung vế ko cho tơdroăng ki pro tơdâng tơ’mô drêng hơ’leh túa ối, pro ăm ngế ki châi hlo mâu tơdroăng môi tiah vung vế, pôu pr^ng ko, rơví tung ko, klêk tuăn, hêng hêa, prôk lăm ôh tá chiâng [ă hên ki ê. A mâu ngế ki hên hơnăm, tơdroăng kố tơ’lêi tro kơtong. {ă mâu ngế hơnăm ối nếo, pơreăng ki kố pro tơdroăng ki hriâm tâp, pêi cheăng ôh tá tơ-[rê.

Tiô [ok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu, kăn pơkuâ pơlât kơvâ vâi krâ, Hngêi pơkeăng Y học cổ truyền, pôu pr^ng ko nôkố ôh ti xê pơreăng krê [ă mâu ngế hơnăm hiăng hên. {ok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu ăm ‘nâi:

‘’Mâu ngế ki tro pơreăng pôu pr^ng, vung vế ko cho mâu ngế hơnăm hiăng hên. Laga, nôkố, pơreăng kố dế hlo trâm hên a mâu ngế hơnăm ối nếo. Pơtih, a hngêi pơkeăng y học cổ truyền, ai hên ngế ki tro pơreăng kố bu nếo 30, 40 hơnăm xuân hiăng tro pơreăng pôu pr^ng, vung vế ko. Drêng tăng ‘nâi mê xiâm kối cho xua ing tro stress ‘na tuă\n hiâm. Pôu pr^ng, vung vế ko tâng ôh tá châ pơlât kô tơdjâk hên troh ivá. Ki nhên môi tiah mâu ngế ki pêi cheăng [ă kơmăi kơmok lơ vê rơxế tâng tro pôu pr^ng ko mê kô tơ’lêi chiâng trâm xía vâ’’.

Nâ Lê Thị Phiến Hương, 39 hơnăm, a cheăm Hòa Đông, tơring Krông Pa], kong pơlê Dak Lak tro pôu pr^ng ko dâng 2 hơnăm kố. Apoăng drêng tâ vung vế, châi ko, nâ Hương ôu pơkeăng [ă hlo chía tâ la rế hía pơreăng rế râ tâ, pơkeăng ôh tá hlo tơ-[rê klâi, prôk lăm ôh tá chiâng mê nâ chiâng troh a hngêi pơkeăng Y học cổ truyền kong pơlê vâ pơlât koi tung hngêi pơkeăng. Nâ Hương ăm ‘nâi, túa pơreăng kố môi tiah pin châi hêak, mâu pơreăng troh [ă pin gá re\ng, châ chăn dế ối tơniăn le\m mê kơdrâ tâ rơlâi rơlo, châi ko.

Rêm xôh pơreăng vêh châi nếo mê ối to môi tíu, ôh tá kâi pêi klâi. Tiah mê, tơdroăng cheăng kâ tung rơpo\ng hngêi chiâng xahpá. Nâ Lê Thị Phiến Hương tối:

‘’Á tâ châi, ôh tá le\m tung châ, oh pá chiâng koi, châi ko, vung vế. Drêng tâ châi ko, vung vế mê á ‘nân ối môi tíu, ôh tá khên vâ prôk lăm, xâu kơtong’’.

A mâu ngế ki hiăng hên hơnăm, pou pr^ng ko hmâ hlo cho tơdjâk ing mâu pơreăng ki hiăng ai tung châ môi tiah plâi nuih, kơtêi kơtâu têi, nu\m nheăn, ‘mêi tung kơxêng rơno\ng, châi rơtếo [ă hên ki ê. Môi tiah jâ Phan Thị Nghiêng (78 hơnăm) ôi a cheăm Yang Reh, tơring Krông Bông. Jâ Nghiêng tâ pôu pr^ng, châi tung ko hiăng tơdế hơnăm kố, xua tơmiât hơnăm hiăng hên, ivá ôh pá hro, mê tung châ ai hên pơreăng mê rơpo\ng ôh tá djâ jâ lăm khăm. Troh drêng mâu pơreăng hiăng râ tâ, hlo vung vế, châi ko, prôk lăm ôh tá chiâng, rơpo\ng nếo djâ khăm troh hngêi pơkeăng Y học cổ truyền kong pơlê vâ khăm.

Pôa Phan Văn Đối, kơnốu jâ Nghiêng ăm ‘nâi, tung pơla pơlât, rơpo\ng hngêi athế đi đo ối [ă jâ plâ hâi plâ măng, kum mâu tơdroăng cheăng xua jâ ôh tá chiâng prôk lăm xêh môi ngế. Pôa Phan Văn Đối tối:

‘’Ga châi kơkốu, nu\m nheăn, kơtêi kơtâu têi hiăng châ 2 hơnăm kố. Mê nôkố, hlo ga hêa, vung vế ko. Á roê pơkeăng ăm ga ôu la ôh tá hlo chía, djâ  lăm a hngêi pơkeăng. {ok thái pơkeăng pơchân athế mơ-eăm ôu kâ ăm ivá le\m. Pôi tá lăm prôk hên’’.

Tiô riân ngăn dêi hngêi pơkeăng Y học cổ truyền Dak lak, tung 10 khế hơnăm 2020, hngêi pơkeăng hiăng tơdah pơlât koi tung hngêi pơkeăng châ lối 15 rơpâu ngế, tung mê, ai vâ chê 1.300 ngế tâ pơreăng pôu pr^ng ko, châ 8,7%. Tiô [ok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu, nôkố, mâu ngế cheăng ki xúa kơmăi kơmok cho khu ngế ki tâ pơreăng kố hên má môi xua hmâ ‘nân pêi cheăng ton [ă kơmăi vi t^nh ki ôh tá pơtâp ivá a rơno\ng, kơxah tơdro, rế ton kô tơdjâk troh ‘mêi kơxêng rơno\ng, chiâng pôu pr^ng, vung vế ko.

Túa pơreăng kố gá tơpá vâ pơlât prêi, xua mê, [ok thái pơkeăng pơchân rêm ngế athế tí tăng ‘nâi ‘na túa pơreăng [ă pêi pro mâu troăng hơlâ hbrâ mơdât, athế ôu kâ khoa hok [ă đi đo pơtâp ivá, malối cho [ă mâu [ai pơtâp ‘na rơno\ng, kơxah.

Vâ hlê ple\ng nhên tâ ‘na tơdroăng ki pro vung vế pôu pr^ng ko, pro mâ tá xáu hlo [ă mâu tơdroăng hbrâ mơdât ki xêt khât, khu chêh hlá tơbeăng ki chêh ‘na tơdroăng mê hiăng ai rôh tơpui tơno tơ’nôm [ă [ok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu, Ngế ngăn pơlât kơvâ vâi krâ, Hngêi pơkeăng Y học cổ truyền kong pơlê Dak Lak.

Ô [ok thái pơkeăng! Vung vế ko, pôu pr^ng ko, pro mâ ôh tá xáu hlo gá mơhno ti lâi?

{ok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu: Drêng pôu pr^ng ko gá kô pro ăm pin tâ a kơ’nâi tiah kố: Pôu pr^ng ko, hêng hêa, pro môi tiah ai kế ki mot tơdro tung kơnăng tuăn, hên mâu ki ‘nâ tối môi tiah tâng tơ-[ai kơneăng ù ù tung tuăn, ‘nâ tâ môi tiah tơklêh tung thông, poh tung châ ‘nâ hía  pôu hêng hêa môi tiah to rơxế. Tơdroăng châi ki kố ‘nâ hía vâi nhôm [ă tơdroăng châi môi pâ ko, ôh tá ai mơheăm to a ngôa.

Ki xiâm ing lâi khoh pro pôu pr^ng ko [ă tơdroăng pơlât ki xêt khât nôkố gá ti lâi?

{ok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu: Ai hên xiâm gá pro chiâng pôu pr^ng ko. Apoăng vâ tối cho stress xua tuăn ngôa tơche\ng tơmiât hên; má  péa cho a mâu ngế ki ôh tá păng ‘nâi kong măng, hrăng hên măng; má pái cho a mâu ngế ki ai tơdroăng châi tung plâi nuih, kơtêi kơtâu têi, nu\m nheăn, mâu ngế ai tơdroăng oh tá le\m tung troăng mơ-heăm môi tiah mơheăm ôh tá kâi tâk troh a ngôa, kơbre\n môi pâ châ [ă hên ki ê, tâi tâng mâu tơdroăng châi mê cho ki xiâm pro chiâng pôu pr^ng ko, vung vế ko ki râ. Pak^ng mê, rêh ối tung mâu tíu ki tâng chuât pơ’lok pơ’lâ kô pro chiâng ‘mêi troăng mơheăm ngôa pôu pr^ng ko.

Ai hên troăng hơlâ pơlât xua ing pôu pr^ng ko. Laga vâ ‘nâi nhên pơlât tiô troăng ki lâi ‘lo kal thế ‘nâi xiâm ki pro chiâng pôu pr^ng ‘nôi mê pơlât kô kâi prêi. Tơdroăng pơlât ki hmâ cho ôu pơkeăng, tâng ôh tá ôu pơkeăng kô pâ pơlât. Tối tiah kố vâ pơlât prêi tơdroăng châi mê gá pá, gá bú pro kơdroh iâ tơdroăng ki pin pôu pr^ng, kơdroh ki xiâm pro vâ chiâng pôu pr^ng tê.

Pơlât pôu pr^ng ko [ă y học cổ truyền nôkố ai péa tơdroăng cho ăm ôu pơkeăng [ă ôh tá ăm ôu pơkeăng. ‘Na tơdroăng ăm ôu pơkeăng mê ai pơkeăng ki veăng kum kơdroh châi, hơ’lêh iâ tơdroăng ki pro pôu pr^ng ko, pơtih loăng đinh lăng, xo pế ôu têa gá. La pơlât [ă tơdroăng xua pơkeăng hlá nhâ ki hên cho ôu pơkeăng ki pro ăm le\m mơheăm [ă vâ ăm mơheăm prôk kơtâu le\m.

Pak^ng mê, ối ai tơdroăng pơlât môi tiah tiê bliê troăng veăn, troăng mơheăm, ăm tơdjâk troh kơxêng ro\ng ki kân kơxêng rơtếo, klêi mê pơtâp ivá, pơtâp yoga. La ôh tá ai tơdroăng pơlât ki lâi ki xêt khât hlối ăm tâi tâng rêm ngế mê ngăn a tơdroăng tung châ mâu ngế ki châi pôu pr^ng ko mê há, tơdroăng pơlât vâ tro kơ châ chăn [ă hlối tơru\m [ă [ok thái pơkeăng vâ pơlât.

A Hngêi pơkeăng Y hok cổ truyền, ngế ki châ [ok thái pơkeăng pơlât hnê thế pơtâp ivá môi tiah pơtâp dêi châ chăn, hiâm 4 hdrôh, tiê bliê ko ngiâ vâ kơdroh ki hơkăng.

Hbrâ ví ‘mêi tung mơheăm ngôa ki pro chiâng pôu pr^ng ko cho tơdroăng klâi ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Phạm Ngọc Liễu: {ă mâu ngế ki ôh tá ai tơdroăng pôu pr^ng kong, vâ hbrâ mơdât pôu pr^ng ko thế kâ ôu tro tơdroăng. Má môi thế ôu têa hên, sap 1lit tơdế troh 2 lit têa rêm hâi. Kâ kế kâ ki ai hên Vitamin B1, B6, vitamin C. Mâu tơmeăm kâ ki ai vitamin mê xuân veăng pro ăm le\m troăng mơheăm. Má péa nếo, kâ kơchâi, plâi, kâ kơchâi ki drêh môi tiah cần tây. Kơchâi ki mê gá veăng kơdroh ăm mơheăm chu hlối pro ăm le\m troăng mơheăm ngôa, ôh tá pro pôu pr^ng. Pak^ng mê, tơ uâ, plâi tô mât... xuân cho mâu kế kâ ki pro le\m troăng mơheăm ngôa.

{ă mâu ngế ki hiăng tro pôu pr^ng ko thế rêh ối le\m ro pôi tá tơmiât hên. Má péa, thế kơhnâ pơtâp ivá rêm hâi vâ pêi pro tro tiô [ok thái pơkeăng hnê. Kâ kơchâi kế kâ ki ai hên Vitamin B1, B6, vitamin C.  Pôi tá kâ xăng po. Pôi tá ôu mâu têa ki pro chiâng hrăng môi tiah drôu, kơphế, hât. Thế rêh ối a tíu ki le\m rơh^ng, ối hơngế ing tíu ki pơ’lok pơ’lâ. Tung pêi cheăng, ngế ki lâi tâ tơná pôu pr^ng ko thế ối pơtê, ôu pơkeăng vâ pôi tá rế râ tâ.

-Mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

Thu Huế - Quang Nhật chêh

Gương –  A Sa Ly  tơplôu [ă tơbleăng