Riân tiô tơdroăng ki hiăng tối nhên, kế tơmeăm [aoh hiêm chiâk deăng dêi khu mơdró kâ [aoh hiêm hmâ lu\p tâk troh a 200%. Riân ngăn troh tơdế hơnăm 2016, lâp tơnêi têa ai dâng 300 rơpâu rơpo\ng kuăn pơlê, tơku\m po tơdroăng pêi chiâk pêi deăng, veăng rôe [aoh hiêm. Maluâ ti mê, tung kơxo# ki mê, ai troh 92% cho rơpo\ng kơtiê, vâ chê kơtiê [ă pơrá hiăng châ tơnêi têa to\ng kum 100% lơ 75% kơxo# liăn ki rôê [aoh hiêm, kơxo# mơngế ki mơhno\ng rôe xêh [aoh hiêm bu tơku\m a mâu khu mơdró kâ kân ki pêi chiâk pêi deăng, môi tiah Grup pơkuâ ngăn pêt kơxu, mâu khu mơdró ‘na păn ro xo têa tôu [ă ki ê hía.

Tơ’nhê ‘na pêi chiâk pêi deăng tung roh khía mơhot kân má 10 [ă 12 tung hơnăm 2017 hdrối kố nah cho hên ‘nâng [ă kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng dêi hên kong pơlê, pơlê kong kân. Klêi kơ’nâi ai khía mơhot kân, roh têa kân lân luô, tung mê, ai hên ngế ai êng ti lâi vâi krâ-nho\ng o ôh tá vâ veăng rôe [aoh hiêm chiâk deăng, tung pơla mê, tâng [aoh hiêm pêi chiâk deăng châ troh [ă kuăn pơlê pêi chiâk mê kô kơdroh tơdroăng ki hía he\ng kế tơmeăm, chiâng pôu che\n hên xua têa kân lân luô, pơreăng.

Rơpo\ng pôa Nguyễn Tiến Huy, ối a thôn 3, cheăm Ea Lai, tơring MDrak, kong pơlê Dak Lak ai kơdrum tiu 800 xiâm tro tơ’nhê hên xua khía mơhot kân roh má 12 pơla hdrối kố nah ăm hlo, vâ ‘no liăn ăm kơdrum tiu ki kố, rơpo\ng athế kok liăn ing hngêi rak liăn lối 500 rơtuh liăn. Nôkố, trâm kong mêi khía mơhot kân, ti ‘nâi xo ulâi vâ mơdrếo che\n dêi hngêi rak liăn.

‘’Kong mêi kân pro tơnêi tro têa toăng ton hâi ga chiâng u\m mâu xiâm tiu, klêi mê, khía mơhot kân pro mâu trăng tiu tro kơtong tâi tâng. Kuăn pơlê ngin ôh tá ai ‘măn rak liăn mê athế to lăm mung ing hngêi rak liăn tê vâ pêi kâ. Maluâ ti mê, troh a rơnó krí xo dêi tơmeăm ah, kong mêi kân, têa lân luô pro tơ’nhê tâi tâng kế tơmeăm, ngin hiăng châ hlo ‘nâng mâu khu râ kăn pơkuâ, malối Hngêi rak liăn hiăng ôh tá thâ vâ tơ che\n ngin re\ng, vâi mơdrếo ton tung to lâi hơnăm kơ’nâi ah’’.

A kong pơlê Gia Lai, ai hên kơpong hơngế hơngo, tơnêi tíu ôh tá tơniăn, kuăn pơlê đi đo tro trâm tơdroăng ki tê dêi tơmeăm ôh tá châ yă kơnâ, ai hơnăm ki ‘nâ ai yă la ôh tá châ xo kế tơmeăm. Tiô pôa Phạm Thanh Vân, Kăn hnê ngăn Vi [an cheăm Sroh, tơring Kông Chro, kong pơlê Gia Lai tối, Tơnêi têa kal hriăn ple\ng mâu troăng hơlâ ki tơtro vâ kum kuăn pơlê ngin tơniăn tung pêi chiâk pêi deăng, tơniăn tơdroăng rêh kâ ối:

‘’Ngin tô tuăn ‘nâng [ă mâu tơdroăng ki pá dêi vâi krâ-nho\ng o, xua kế tơmeăm vâi pêi lo oh tá tơniăn. Vâi krâ-nho\ng o ôh tá ai xêh liăn hên. Ngin pói rơhêng vâ ‘na ton xo\n la ngiâ ah, rêm râ athế ai troăng hơlâ ki nhên, tơru\m cheăng ti lâi vâ khoh châ tê mơ’no dêi kế tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng dêi kuăn pơlê’’.

Ai hên xiâm rêi khoh chiâng pro kuăn pơlê ôh tá rơhêng vâ rôe [aoh hiêm chiâk deăng, tung mê, ki xiâm cho xua pêi chiâk deăng a tơnêi têa pin ối tơprâ tơpru\ng, pêi iâ êt, u kố u mê. Hên kuăn pơlê ôh tá ‘nâi ‘na troăng hơlâ dêi [ao hiêm kum ‘na chiâk deăng, drêng tơdroăng kố hiăng châ mơ’no pêi pro a hơnăm 2013 [ă ôh tá tơniăn xua khu mơdró kâ ôh tá hâk git to lâi xua tơdroăng cheăng kâ trâm tro lu\p hên ‘nâng. Pơtih môi rơpo\ng kuăn pơlê a Hà Giang hiăng vâ môi tuăn rôe [aoh hiêm ăm dêi môi to kơpôu [ă yă bu lối 300 rơpâu liăn 1 hơnăm.

Ko\ng ti [ao hiêm kô ‘no dêi liăn hên h^n vâ khoh châ tê dêi tơdroăng tơkêa [ao hiêm, tâng kơpôu tro hlâ, mê tơdroăng séa ngăn ki tro lu\p ối trâm hên pá puât luâ tâ kơ mê nếo.

Ki păng ‘nâng tung pơla mơnúa tê [aoh hiêm ‘na chiâk deăng-păn mơnăn pơla kố nah a Hà Giang tá hâi ai rơpo\ng păn kơpôu ro ki lâi mơhno\ng vâ rôe xêh [aoh hiêm ăm kơpôu ro.

Ki ôh tá tơniăn tung pêi chiâk pêi deăng ga hên ‘nâng, tâng mơdró kâ [aoh hiêm tê kơtê kô ôh tá ai khu mơdró kâ ki lâi vâ pêi pro tiô túa ki [aoh hiêm pêi chiâk deăng xua kô trâm tro lu\p hên ‘nâng.

Ai mâu tơdroăng ki ôh tá tơniăn ê nếo, mê nôkố Kơxo# liăn ki to\ng kum dêi Chin phuh pơkâ yă to\ng kum ga hiăng nhên ‘nâng, ing mâu hdrê pêt troh a mơnăn păn. Drêng kong mêi khía mơhot, têa kân lân lu, [ă mâu rơpo\ng kuăn pơlê ki pêi kâ iâ êt, kơxo# liăn châ kum maluâ ôh tá ‘nhó hên, la tâng vâ pơchông ngăn [ă tơdroăng ki rêm hơnăm athế rôe [aoh hiêm chiâk deăng xuân ôh tá kơtăn hên to lâi. Tơdroăng kố chiâng ai tơdroăng ki ôh tá tơniăn, ôh tá mơhnhôk thế kuăn pơlê veăng rôe [aoh hiêm chiâk deăng.

Tiô pôa Hòang Xuân Điều, Kăn ngăn {ơrô [aoh hiêm chiâk deăng, [aoh hiêm Việt Nam tối, dế nôkố, [aoh hiêm pêi chiâk pêi deăng bu châ mơnhông mơdêk a mâu troăng hơlâ ki pêi chiâk deăng, păn mơnăn hên, môi tiah păn ro xo têa tôu, pêt loăng kơxu, ki hên mâu tơdroăng tơkêa bro ki nếo tung păn ká xixo\ng, kuăn pơlê tá hâi teăm vâ mơhno\ng vâ rôe [aoh hiêm. Pôa Hàng Xuân Điền tối ăm ‘nâi:

‘’Tâng khu hngêi rak liăn ai troăng hơlâ tơtro drêng mung liăn ai tơ’nôm [aoh hiêm, ai troăng hơlâ ăm mơngế mung châ to\ng kum liăn, kơdroh ki ai laih. Vâ ki klâi mê tơnêi têa xuân athế veăng kum ai troăng hơlâ vâ ăm mâu khu râ, kơvâ cheăng pơrá pơkâ pêi pro’’.

Tiô tơdroăng Pơkâ ‘na [aoh hiêm chiâk deăng hiăng châ mơjiâng. Tiah mê, tơnêi têa kô tơmiât hdrối kô kum ai 20% kơxo# liăn ăm kuăn pơlê, 90% kơxo# liăn [aoh hiâm ăm kuăn pơlê. Tiô tơdroăng pơkâ thế kô châ pêi pro sap ing hơnăm 2018 ah.

Vâ tơniăn ăm [aoh hiêm pêi chiâk pêi deăng châ mơnhông, kal athế ai troăng hơlâ ki xiâm to\ng kum ăm kuăn pơlê, kum khu mơdró ki tê ‘na [aoh hiêm, veăng kum ăm khu hngêi rak liăn, vâ ai troăng hơlâ kum [ao hiêm pêi chiâk deăng châ pêi pro troh [ă kuăn pơlê ki pêi chiâk pêi deăng.

Nhat Lisa tơplôu [a\ tơbleăng