VOV4.Sêdang - Tung pơla kố nah, tơdroăng khăm pơlât, rak ngăn ivá, châ chăn ăm kuăn pơlê a kơpong hơngế hơngo hdroâng kuăn ngo tung kong pơlê Lâm Đồng hiăng châ tơtêk hên tâng pơchông [a\ hdrối nah. A kơbong khăm pơlât xi vil [ă khu lêng a cheăm  Phi Liêng dêi tơring Dam Rông, [a\ tơdroăng kơhnâ mơ-eăm dêi [ok thái pơkeăng rơtế [ă kế tơmeăm khoăng khăm pơlât rơxông nếo, kuăn pơlê a kố rế hía rế châ rak ngăn [a\ khăm pơlât ivá [a\ kơmăi kơmok rơxông nếo tơtro tâ.

Hiăng châ 12 hơnăm riên sap ing mơjiâng pro hngêi pơkeăng xi vil [ă lêng a Phi Liêng, tơring Dă Mròn châ mơjiâng pro [ă hiăng khăm pơlât, xuân cho khế hơnăm ki kuăn pơlê a mâu cheăm Phi Liêng, Liêng Srônh, Dă Knàng dêi tơring Dam Rông hiăng chía tâ iâ ‘na tơdroăng lăm chô pơlât mơngế châi tamo a tíu ki hơngế hơngo, pá puât tiah hdrối nah. Hmâ hâi ki ê xuân môi tiah hâi leh, têt, veăng khăm pơlât đi đo ai khu [ok thái pơkeăng pêi cheăng, hbrâ khăm, pơlât ăm kuăn pơlê. Jâ Nguyễn Thị Huyên, ối a thôn Thanh Bình, cheăm Phi Liêng tối: Mâu [ok thái pơkeăng akố pêi cheăng kơhnâ krâu khât, vâi tơmâng to\ng kum [ă êng ngăn, khăm pơlât nhên [ă mâu ngế châi tamo. Mâu châi tamo troh a kơhâi lơ măng dế pơrá châ mâu [ok thái pơkeăng êng, [ă khăm pơlât krâu khât.

Pak^ng tơdroăng cheăng khăm pơlât, rak ngăn kuăn pơlê châi tamo, mê hngêi pơkeăng xi vil [ă lêng a cheăm Phi Liêng ối kơhnâ khât tung tơdroăng tăng rah mơngế lăm khăm pơlât a mâu pơlê cheăm, pêi pro tiô tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa, môi tiah hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm, hbrâ mơdât châi pơreăng kơ-o lo mơheăm, êi xôu, kơ-o he#n. Tơdrêng amê, hnối pâk tu\m pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng ăm tâi tâng mâu vâi hdrêng ki tro hơnăm [ă vâi kơdrâi dế mơ-éa, tơru\m cheăng [ă mâu khu râ, kơvâ cheăng tơku\m hnê tối, séa ngăn tơdroăng pro mơgrúa le\m hngêi trăng, tíu ối, rak vế krúa hơ’djâ tung pế pơchên kế kâ; kơhnâ tung hnê mơhnhôk kuăn pơlê hbrâ mơdât xêh pơreăng, châi tamo, ôu kâ krúa le\m [ă hía hé. Kơnôm tiah mê, ivá dêi kuăn pơlê akố rế hía rế châ rak ngăn mo le\m khât. Cho môi ngế [ok thái pơkeăng hơnăm ối nếo, hiăng pêi cheăng akố châ 5 hơnăm, nâ Nguyễn Thị Yến tối: Tung pơla pêi hnoăng cheăng akố châ 5 hơnăm á hiăng chía rơkê iâ tung hnoăng cheăng dêi tơná. Khu kăn pơkuâ xuân kum ăm á châ pơtối lăm hriâm vâ rế hlê ple\ng hên tâ, vâ khoh kum khăm pơlât thăm rế mo le\m tâ nếo.

Dế kố, hngêi khăm pơlât hiăng chía ai tu\m pơkeăng, kơmăi khăm pơlât, môi tiah kơmăi siêu âm, sinh hóa, điện tim, kơmăi hiâm oxy [ă hía hé. Tơdrêng amê, đi đo bê pơkeăng vâ pơlât mâu tơdroăng ki châi tamo hmâ trâm, môi tiah hiâm xik, châi klêa, the#n, tơngê mơdrâu [ă hía hé. Sap ing hơnăm 2006 nah troh nốkố, hngêi khăm pơlât hiăng pơlât lối 90 rơpâu hdroh mơngế ki châi tamo, tung mê, kum pơlât tơdrêng ăm lối 2 rơpâu ngế ki châi râ, la ôh tá ai ngế ki hlâ. Tiô [ok thái pơkeăng K’Ngọc Hùng, Kăn pơkuâ ngăn tíu xiâm khăm pơlât dêi tơring Dam Rông tối, kơnôm ai tơdroăng cheăng tơru\m, kơhnâ khât dêi khu [ok thái pơkeăng pơla xi vil [ă lêng mê tơdroăng khăm pơlât a pơlê cheăm kố thăm rế châ tơniăn, malối, khăm pơlât [ă vâi krâ-nho\ng o hdroâng kuăn ngo châ tơ-[rê [ă re\ng prêi le\m: Kơnôm veăng ‘no hnoăng cheăng dêi tơná tung khăm pơlât mê ivá dêi kuăn pơlê thăm rế châ rak vế tơniăn, mâu tơdroăng châi tamo bú iâ tê, ôh tá tâ tú hên troh tíu ki ê. Ing mâu tơdroăng ki khăm pơlât, rak ngăn ivá dêi kuăn pơlê, pá ai xơpá xếo tung khăm pơlât tơdroăng châi tamo ăm kuăn pơlê a hdroâng kuăn ngo.

Nôkố, tơdroăng pơrea\ng the#n ko\ng chêng rơkong, đi đo xông tâ tú [a\ kô tơ’lêi xông tâ tú drêng lâi ôh tá ‘nâi. Vâ kum kuăn pơlê, mâu nôu pâ hok tro, hngêi trung hlê ple\ng nhên ‘na mâu túa hbrâ mơdât pơrea\ng the#n ko\ng cheâng rơkong ăm vâi hdrêng, ngế chêh hlá tơbeăng ai roh tơpui tơno kơ’nâi kố [a\ [ok thái pơkeăng Đặng Văn Huyên, Kăn pơkuâ kơbong hbrâ mơdât pơrea\ng xông tâ tú, Tíu xiâm ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât, hbrâ mơdât pơrea\ng xông tâ tú kong pơlê Lâm Đồng

Êng: Ô [ok thái pơkeăng, pâ [ok thái pơkeăng ăm ‘nâi pơrea\ng tơhe#n ko\ng cheâng rơkong tâ tú môi tiah lâi?

{ok thái pơkeăng Đặng Văn Huyên: Pơrea\ng the#n ko\ng chêng rơkong cho pơrea\ng tâ tú tiô troăng rơkong, pơtih môi tiah kế kâ, têa ôu, chêng ko\ng dêi vâi hdrêng lơ mơngế rak ngăn vâi hdrêng, mâu kế tơmeăm ki xúa, ki má lối mâu kế tơmeăm khoăng xah hêi rêm hâi, môi tiah mơngeăn, kơđiah, loăng đuih, uâng, kơ’lo tro tâ tú pơrea\ng ing eâk, âu, têa kơhêa. Pák^ng mê, pơrea\ng xuân tâ tú ing mơngế [a\ mơngế, tâ tú xua ing hyôh rơkong, têa hế, têa kơhêa. Xiâm kối pơrea\ng kô chiâng xông tâ tú, kơdrâm kuăn pơlê rêh ối, rêh ối hâ ho, ôh tá krúa le\m, ôh tá ai hngêi pơyâng lơ oh tá ai têa krúa vâ xúa rêm hâi.

Êng: Tiah mê, ô [ok thái pơkeăng, nôu pâ kal tơtro\ng mâu tơdroăng klâi vâ hbrâ mơdât pơrea\ng tơhe\n ko\ng chêng rơkong a vâi hdrêng?

 {ok thái pơkeăng Đặng Văn Huyên: Pơrea\ng the#n ko\ng chêng rơkong tơ’lêi xông tâ tú a vâi hdrêng pá xuâp 5 hơnăm [a\ pơrea\ng kố nôkố tá hâi ai vaccine vâ hbrâ mơdât tơ-[rê. Xua mê, tơdroăng pêi pro mơgrúa, ôu kâ krúa le\m, mơgrúa dêi châ, mơgrúa tíu rêh ối cho tơdroăng kal má môi dêi mâu nôu pâ. Pơtih pin thế pêi pro 3 krúa, mê cho: kâ krúa, ối krúa, ko\ng krúa [a\ kế xah hêi krúa le\m. Xếo ko\ng đi đo [a\ kơ[o\ng a têa ki krúa le\m hên xôh rêm hâi, tá mâu ngế ki kân [a\ vâi hdrêng xuân thế xếo krúa ko\ng. Ki rơhêng vâ tối ahdrối vâ pế pơchên kế kâ, ahdrối vâ kâ lơ ăm vâi hdrêng kâ, ahdrối vâ pin vâi hdrêng klêi kơ’nâi lăm pơyâng, klêi kơ’nâi hơ’lêh kế ki kâ vâi hdrêng [a\ mơgrúa vâi hdrêng. Thế pro tơtro tơdroăng mơgrúa ôu kâ rêm hâi. Ôh tá chuâp kế kâ [a\ ko\ng che#m vâi hdrêng kâ, ôh tá ăm vâi hdrêng păm ‘ngrăng ko\ng, păm kế xah hêi, điah, uâng, kế tơmeăm khoăng ki tá hâi mơgrúa.

Pôi tá ăm vâi ‘ne\ng achê [ă mơngế ki tâ pơreăng lơ nhôm ngế ki lâi tâ pơreăng. Drêng châ hlo lơ nhôm ‘lo thế djâ ngế ‘ne\ng lăm khăm pơlât  tâng ôh, tối tơbleăng ăm kơ koan ngăn pơkeăng ki achê.

Êng: Ô [ok thái pơkeăng, hngêi trung cho tíu ki tơ’lêi tro tâ pơreăng ko\ng chêng rơkong, pak^ng nôu pâ hngêi trung kal pêi pro ki klâi vâ châ ‘nâi [ă teăm mơdât pơreăng lơ tâ tú?

{ok thái pơkeăng Đặng Văn Huyên: Mâu ki tơ’lêi tro tâ pơreăng ko\ng chêng rơkong hên má môi a vâi ‘ne\ng pá xôp 5 hơnăm, ki hên tơku\m a râ mầm non [ă mauh yăo. Xua mê, pak^ng mơgrúa krúa le\m a rơpo\ng hngêi, a hngêi trung tíu mâu vâi ‘ne\ng tơku\m xuân thế pêi pro tro mâu tơdroăng cheăng vâ hbrâ mơdât pơreăng ko\ng chêng rơkong lơ tâ tú a hngêi trung.

{ă hngêi trung mê vâi ‘ne\ng ki tâ pơreăng ôh tá chiâng lăm hriâm ki iâ gá 10 hâi riên sap hâi hiăng prêi the#n, [ă bú troh a lâm la lâi tíu ki hbáu tơlêa hiăng prêi [ă ôh tá pơtong xếo. A hngêi trung thế ai têa, kơ[o\ng xếo ko\ng a hngêi trung. Cô ngăn vâi hdrêng, thái cô kal thế séa ngăn ivá vâi ‘ne\ng rêm hâi. Drêng hlo tung lâm ai vâi ‘ne\ng nhôm gá tâ tú pơreăng thế tối ăm nôu pâ, kăn [o# ngăn pơkeăng vâ teăm pơlât  tơdrêng.

Hbrâ mot hơnăm hriâm nếo, tơdroăng cheăng kal châ hngêi trung pêi pro, xôh pơreăng hdrối hok tro vâ tơku\m. Ngăn tiô kô kơlo ki ó lơ ôh dêi pơreăng, tâng tâ tú hên kơxo# vâi ‘ne\ng ki mê thế tí tăng ‘nâi ple\ng ăm khu râ kơpêng pâ thế pơtê hriâm, lơ hngêi trung mê ăm pơtê hriâm tung pơla 10 hâi riên sap hâi hlo ai ngế tâ pơreăng má mơ’nui vâ xôh kơdê pơreăng, xuân môi tiah ví tâ tú tung hngêi trung hriâm.

Hôm mơnê kô [ok thái pơkeăng.

Gương prếi A Sa Ly tơplôu [a\ tơbleăng