Tiô Khu xiâm ngăn ‘na pơkeăng lâp plâi tơnêi WHO riân ngăn, rêm hơnăm ai lối rơtuh ngế hlâ xua pơreăng ôh tá xâu pơkeăng, tung mê ai 1,4 rơtuh ngế vâi ‘ne\ng thế ‘no hr^ng rơtal dollars ăm tơdroăng vâ rôe pơkeăng. Việt Nam ai inâi tung mâu kong têa ki ai kơxo# mơngế ôu pơkeăng la pơreăng oh tá hlâ. Việt Nam ai tung inâi mâu kong têa ai kơxo# mơngê ôu pơkeăng pơreăng oh tá hlâ. Tung mê hiăng ai vi khuân ki oh tá xâu kơ pơkeăng, kơlo ki oh tá xâu kơ pơkeăng rế ó.

Hơnăm 2011, lâp plâi tơnêi ai dâng 64.000 ngế kơ-o lo mơheăm la pơreăng kơ-o oh tá xâu kơ pơkeăng. Tung pơla mê, a Việt Nam hơnăm 2015 ối má 12 tung kơxo# 22 to kong têa ai kơxo# mơngế kơ-o hên [ă ối má 14 tung 27 to kong têa ki ai hên ngế kơ-o lo mơheăm ôu pơkeăng ôh tá kâi prêi. Kơxo# mơngế ki kơ-o lo mơheăm ôu pơkeăng pơreăng oh tá xâu  ai 2,7% tung kơxo# mơngế ki nếo kơ-o (dâng 4.800 ngế) [ă châ 19% tung kơxo# mơngế kơ-o hiăng pơlât prêi ah vêh kơ-o hnối pơlât nếo (dâng  3.400 ngế).

Ki pá, xua pơreăng rế ôh tá xâu kơ pơkeăng, pơla mê, kơxo# liăn rôe pơkeăng pơlât rế to kơnâ,  pơlât ton hâi khế, tơdjâk troh ivá dêi ngế ki kơ-o, kuăn pơlê [ă tơdroăng mơnhông mơdêk tơchoâm dêi pơlê pơla. Vâ tối a Việt Nam hiăng hlo ai vi khuân ki ôh tá xâu kơ pơkeăng, kơlo ki pơreăng oh tá xâu kơ pơkeăng rế tâk hên, malối a khu vi khuân gram âm, hlâ hlo tung mâu hngêi pơkeăng hiăng ai vi khuâ ki hơ’lêh gen ki oh tá xâu kơ pơkeăng [ă carbapenem  chal nếo.

Mâu ngế hriăn rơkê ‘na pơkeăng tối mâu tơdroăng ki xiâm pro pơreăng oh tá xâu kơ pơkeăng a tơnêi têa pin tiah kơ’nâi kố:

-Hên ngế teăm hlê ôh tá tơdoăng ki pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng:

Ing tơdroăng ki kuăn pơlê hmâ pơ rôe ôu xêh pơkeăng pơlât mê chiâng pro tơdroăng ôu pơkeăng kháng sinh hmâng vâ, veăng pro ăm rế tâk ki pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng. Pak^ng mê, ngế ki châi tamo xuân ôh tá vâ ôu pơkeăng kháng sinh tro tơdroăng xua ôh tá hlê ple\ng dêi kăn [o# ngăn pơkeăng, tơmeăm ki khăm pơlât ôh ta tro, a cheăm bêng, kơpong hngế hngo hâi teăm ai tu\m tơmeăm ki vâ khăm ngăn, pơkeăng ki vâ ôu pơlât.

-Ôu pơkeăng pơlât oh tá tro [ă tơdroăng châi:

‘Nâ ôu pơkeăng lối hên luâ kô tơdroăng pơkâ, ôu iâ ôh tá tro tiô pơkâ lơ ôu lối hên pơkeăng ki kơdê pơreăng xuân pro pơreăng chiâng ôh tá xâu kơ pơkeăng, pro xiâm ăm mâu vi khuâ ki oh tá xâu kơ pơkeăng, thăm nếo pơreăng kâi vâ mơdât pơkeăng. Tơdroăng ôu kháng sinh vâ pơlât tơdroăng châi ki ôh tá xê xiâm pơreăng pro, ôu kháng sinh oh tá tơtro [ă tơdroăng châi mâu khu vi khuâ, virus, ký sinh trùng pro [ă hên ki ê xuân tơ’lêi pro pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng.

-Tơdroăng cheăng mơjiâng pơkeăng, pro tá hâi teăm rơkê

Ôh tá hâi rơkê tung khăm pơlât [ă hên mâu trếo pơkeăng pro tơdroăng ki séa ngăn vâ ‘nâi pơkeăng hôm tơ-[rê lơ ôh, tá hâi tơtro [ă tơdroăng kal vâ khât, hâi tơniăn séa ngăn ki tơ-[rê khât dêi mâu tơmeăm mơjiâng pro ki phá tơ ê dêi rơpó dêi tơrêm pơkeăng ki tê nôkố.

-Mâu kơmăi ki vâ séa ngăn ‘na pơreăng ‘na pơreăng ôh tá xâu pơkeăng hâi teăm châ mơjiâng

Nôkố, Việt Nam hâi ai mâu kơmăi ki vâ séa ngăn ‘na pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng, bú ai mâu tíu séa ngăn ‘na pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng môi tiah  Hngêi pơkeăng Nhiệt đới Trung ương, Hngêi pơkeăng Bạch Mai, Hngêi pơkeăng Nhi đồng 1. Mơhé ti mê, tơdroăng séa ngăn xuân hâi châ séa ngăn đi đo [ă hâi teăm tu\m, pá vâ châ ‘nâi mâu kuăn kiâ ki chiâng pơreăng ki  nếo,  pro ôh tá xâu kơ pơkeăng. Mê chiâng ôh tá re\ng pêi pro mâu tơdroăng vâ mơdât mâu pơreăng ki ôh tá xâu kơ pơkeăng nôkố.

Ki ôh tá hlê ple\ng tung tơdroăng khăm, pơlât:

Hên pơreăng tâ tú la tá hâi hnê tối tu\m tơdroăng ki ‘nâi vâ pơlât, lơ hiăng hnê la hâi châ ‘nâi nhên. Pơkâ xúa kháng sinh, pro kháng sinh đồ, khăm ngăn mơheăm vâ ‘nâi pơreăng, hâi pêi klêi, tơdroăng séa ngăn tung pơla pêi pro a mâu pơlê xuân hâi châ pêi pro tu\m.

Hbrâ mơdât [ă séa ngăn mâu pơreăng tâ tú hâi hlo tơ-[rê:

Ngế ki châi pơlât tung hngêi pơkeăng cho môi tíu ki xiâm tâ tú mâu pơreăng ki pro pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng ing ngế ki kố troh ngế ki ê. Tơdroăng hbrâ mơdât séa ngăn mâu pơreăng tâ tú oh tá kâi tơ-[rê kô pro rế tâk ki tâ tú dêi mâu pơreăng ki ôh tá xâu pơkeăng.

Ôu pơkeăng ki mơdât pơreăng tung păn mơnăn:

Kháng sinh châ xúa ôu lâp lu tung păn mơnăn vâ mơdêk [ă hbrâ mơdât pơreăng ăm loăng plâi, mơnăn păn. Mơhé tiah mê, tơdroăng ôu pơkeăng mơdât pơreăng tung păn mơnăn hâi châ séa ngăn tơtro ‘na hía chiâng pro mâu pơreăng a kuăn kiâ ôh tá xâu kơ pơkeăng pro oh tá xâu kơ pơkeăng a mơngế.

Hlo tiah tơdroăng ôu pơkeăng pơreăng ôh tá xâu nôkố, khu ngăn ‘na pơkeăng lâp plâi tơnêi pơkâ tơbleăng ‘’ôh tá mơjiâng pro nôkố xo ah hmôi ôh tá ai pơkeăng pơlât’’ vâ krếo mâu kong têa rơtế tơchoâm ivá hrâ mơdât tơdroăng ki pơreăng ôh tá xâu kơ pơkeăng, tung mê ai Việt Nam.

Vâ mơdât tơdroăng kố, kơvâ ngăn pơkeăng tối nhên, rêm ngế bú rôe [ă ôu pơkeăng kháng sinh tro tiô hnê mơhno dêi [ok thái pơkeăng khăm pơlât, chêh tơdroăng châi, inâi pơkeăng [ă hnê ôu kháng sinh tro tiô dêi [ok thái pơkeăng hnê. Kuăn pơlê ôu kháng sinh tung păn mơnăn, păn í pêap, păn ká xi xo\ng thế tro tiô [ok thái pơkeăng ngăn pơlât mơnăn hnê mơhno. Mâu kăn [o# ngăn pơkeăng pêi pro tro tiô hnê mơhno tiô [ă xúa ôu kháng sinh tung pơlât ăm tơtro, tơniăn.  

Xua vâ rak dêi ivá tơná [ă kuăn pơlê mo le\m, vâi krâ nho\ng o [ă vâi pú thế tơtro\ng, dêng xúa ôu pơkeăng kháng sinh pơlât tơdroăng châi thế pro tiô hnê mơhno dêi [ok thái pơkeăng,  ôu pơkeăng hên lơ iâ thế tro tơdroăng hnê mơhno tung khăm pơlât.

‘’Tơdroăng ivá ăm rêm ngế’’ troh akố hiăng tâi.

Thuý Ngọc chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng