Mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngôa xua tro rong, lơ xua tung pơla mơheăm vâ kơtâu troh a ngoâ ôh tá l^ng tâk troh lơ ngôa ôh tá bê tu\m hyôh. Tiô  khu ngăn pơkeăng lâp plâi tơnêi tối, rêm hơnăm tung lâp plâi tơnêi ai lối 15 rơtuh ngế mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngôa, tung mê ai 5 rơtuh ngế hlâ [ă 5 rơtuh ngế ki ê tro chó tá ah. A Việt Nam, rêm hơnăm ai lối 200 rơpâu ngế kơdrâ hlâ tơdrêng. Lối tơdế tung kơxo# mơngế hlâ mê [ă 10% mâu ngế ối rêh vêh le\m môi tiah hdrối, ôh tá pro chiâng ai tơdroăng châi ki ê.

Tiô mâu ngế rơkê ngăn pơkeăng riân, pơreăng pro kơdrâ hlâ tơdrêng a mâu kơnốu hên tâ, luâ 4 hdroh vâi kơdrâi.

Pôa Hồ Viết Thơ ối a cheăm Ea Toh, tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak dế pơlât pơreăng ki pro mơheăm ôh tá tâk troh a ngôa a khoa Nội Tổng hợp, hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Pôa Thơ tro kơtêi kơtâu têi hiăng hên hơnăm. To lâi hâi hdrối kơtêi kơdrâ tâk têi, pro pôa chiâng chó môi pâ châ peăng pá hơ-ếo. Klêi châ pơlât tơdrêng [ă xup a ngôa [ă (CT), mâu [ok thái pơkeăng tối mơgêi klêi khăm ngăn mơheăm mê tối, mơheăm ôh tá châ kơtâu troh a ngôa. Kơnôm teăm re\ng djâ troh a hngêi pơkeăng mê châ mâu [ok thái pơkeăng pơlât tơdrêng mê ivá pôa Thơ oh tá tơdjâk hên. Kơ’nâi 1 măng t^ng pơlât, pôa hiăng prêi le\m [ă hiăng chiâng prôk.

Pôa Hồ Viết Thơ hơ‘muăn tối:

‘’Sap ing nah hiăng tro kơtêi kơtâu têi, ôu pơkeăng đi đo la rôh ki kố nah xua rơhú pêi hên tơdroăng cheăng, pêi cheăng klêi mê tâ dêi péa pâ chêng hiăng pá kâi tơdro, a tơmiât mơni dêi tơná mơheăm oh tá kơtâu. A lăm pơlât a hngêi pơkeăng, pơla drô troăng prôk mot a hngêi pơkeăng Hòa Bình la hngêi pơkeăng tối ôh tá ai tu\m kế tơmeăm kơmăi kơmok vâ pơlât mê á prôk tơdrăng troh a kơpong hngêi pơkeăng tung kơpong’’.

Môi tung mâu ngế ki tro mơheăm ôh tá kơtâu ê nếo cho pôa Nguyễn Văn Đa, ối a pơlê kong krâm {uôn Hồ, kong pơlê Dak Lak. Pôa Đa xuân hiăng hmâ tro kơtêi kơtâu têi [ă thế ôu pơkeăng rêm hâi la pơla kố, drêng hlo dêi kơtêi tơniăn, pôa hiăng pơtê ôu pơkeăng. Klêi mê, kơdrâ kơtong tung pơla dế pêi cheăng tung kơdrum. Mơhúa ai kuăn kơdrâi pôa re\ng châ hlo  [ă re\ng chơ djâ pôa teăm pơlât tơdrêng. Klêi 1 pơla măng t^ng pơlât a Khoa Nội, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, sap ing khăng kơbre\n môi pâ châ, oh tá chiâng tơpui, nôkố pôa Đa hiăng chiâng tơpui, chêng ko\ng hiăng chiâng tơdro i iâ.

Nâ Nguyễn Thị Vy (kuăn kơdrâi pôa Đa) ăm ‘nâi:

‘’Pôa tro kơtêi kơtâu têi [ă êi mâu kóu kơxêng chêng krâng. Hâi ki mê nah, pôa lo pá ro\ng hngêi ko priât, hlo pôa kơtong, hlo tiah mê hiăng re\ng djâ pôa mot tung hngêi, krếo mâu ngế ki dế lăm vêh tiê bliê ăm pôa, [ok thái pơkeăng tối pôa tro pơreăng ki mơheăm oh tá kơtâu, lo mơheăm ngôa’’.

Mơheăm kơdrâ oh tá kơtâu gá tơdjâk troh hên tơdroăng, tung mê xua ing hyôh kong prâi hơ’leh, dế tô kơdrâ hngiú mê cho ki xiâm pro mơheăm chiâng ôh tá kơtâu tâk troh a ngôa. A Khoa Nội Tổng hơp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên, tung pơla achê kố, malối tung mâu hâi kong hngiú ó, kơxo# mâu ngế mot pơlât a hngêi pơkeăng xua kơtêi kơtâu têi rế tâk hên tâng vâ pơchông [ă hdrối mâu hngêi kong ôh tá hngiú.

Tung 2 măng t^ng apoăng khế 12, kơvâ kố tơdah xo pơlât lối 70 ngế ki tro kơtêi kơtâu têi. Kơxo# ki kố tâk dâng 15-20% tâng vâ pơchông [ă mâu hâi kong ôh tá hngiú. Tối ‘na tơdroăng mê, [ok thái pơkeăng Nguyễn Văn Hùng, Khoa Nội Tổng hợp Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên ăm ‘nâi:

‘’Kong hơ’leh chiâng hngíu pro kéa veăng chiâng xơtot hlối xơtot mâu troăng mơheăm a kơpong tung dế, drô ko\ng, chêng, tung châ mâu ki mê mơheăm ôh tá kâi kơtâu lăm tơku\m troh a plâi nuih ah pro kơtêi chiâng kơtâu têi tâ mâu hâi ki ê. Kơtêi kơtâu têi pro chiâng hlâ tơdrêng. Tung rơnó hngíu, mâu ngế hiăng krâ hlối koi, riu ing mê lo pá gong kơdrâ tro hngíu mot kô tơ’lêi pro kơtêi kơtâu têi ah mơheăm oh tá kơtâu troh a ngôa’’.

{ok thái pơkeăng Nguyễn Văn Hùng tối tơ’nôm: Drêng kong hngíu, troăng mơheăm dế xơtot, mâu mơheăm rế tơku\m pro mơheăm pá vâ kơtâu klêng tê, kơtâu djâ mơheăm troh a ngôa chiâng kơdroh 1/5 tâng vâ pơchông [ă hâi ki oh tá ai tơdroăng klâi. Pak^ng mê nếo, mâu troăng mơheăm ku ku\n kô tơ’lêi xơtot pro kơtêi chiâng kơtâu têi, pro hâ mâu troăng mơheăm vâ kơtâu, pro troăng mơheăm chiâng rong, thăm nếo chiâng pơchêh xua hâ, pro chiâng lo mơheăm ngôa, ‘nâ hía chiâng kơtô, ah chiâng hâ oh tá ai troăng mơheăm vâ kơtâu troh a ngôa.

Tiô mâu [ok thái pơkeăng chuyên khoa, môi ngế ki mo le\m châ kơdrâ tâ môi tiah Tơpui oh tá hleăng, tơliê hơpê rế khăng kơtô, rơkong pá vâ há, thế mơ-eăm ivá ‘nôi nếo chiâng tơpui, mâ ngăn rế ôh tá xáu hlo tu\m péa pâ mâ lơ môi pâ mâ, rơkong chiâng chu chí môi pâ tâng vâ ngăn [ă hdrối nah, ko\ng khăng kơbre\n rơlâi môi pâ, pá vâ tơdro ‘nâ hía tâ châi ó môi pâ ko [ă hía hé,  tâng hlo tiah mê thế re\ng tơmiât ‘nâi hiăng tro mơheăm oh tá kâi kơtâu.

Tơdroăng châi kố hmâ tro a mâu ngế kơtêi kơtâu têi ôh tá tơniăn, malối mâu ngế kơtêi kơtâu têi pôi tá hmôu pơtê, lơ ôu pơkeăng. Pak^ng tơ’lêi pro hlâ, tâi tâng mâu ngế ki tro mơheăm ôh tá kâi kơtâu tâng ối rêh ivá kô ôh tá mo le\m môi tiah hdrối mê gá pro chiâng khăng kơbre\n môi pâ châ  ‘nâ hía chiâng chó lâp châ, ôh tá chiâng tơpui, tơpui ôh tá hleăng, lăm nu\m, lăm pơyâng hmâng vâ oh tá kâi vâ xông prôk, chiâng khéa ôh tá ‘nâi tơpui, tuăn ngôa rế ôh tá ‘nâi pâ [ă hên ki ê.

Tiô mâu [ok thái pơkeăng chuyên khoa, re\ng pơlât cho tơdroăng ki kal pơkâ ‘na ối rêh dêi ngế ki mơheăm ôh tá kâi kơtâu. Tâng re\ng ‘nâi mâu tơdroăng vâ tro [ă re\ng teăm pơlât tơdrêng, mơni ki ối rêh dêi ngế ki tro mê kô tâk hên [ă kơxo# mơngế ki tro mê chiâng khăng kơbre\n kô kơdroh  há. Ngế ki mê troh a veăng khăm pơlât tơdrêng tung pơla 3 chôu riân sap ing ‘nâi tơná troh roh apoăng kô re\ng prêi tâ pơlât ki pro mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngôa lối 3 khế tâng vâ pơchông [ă mâu ngế ki hrá vâ pơlât.

Vâ hbrâ mơdât mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngôa, rêm ngế kal thế kâ ôu tro tơdroăng, ôh tá kâ mâu plâi, kơchâi [ă alâi kong ê; kâ tơ’nôm hơ’neh mâm tơ’nôm, hơ’nêh í, ká, prá, ôu têa tôu ro lơ mâu têa tôu ing prá ôh tá ai trếo piê lơ ki iâ piê. Kơhnâ pơtâp ivá rêm hâi. Séa ngăn dêi châ tơná lơ hngăm, vâ pôi tá piê, ah lơ lối piê. Pôi tá ôu hât. Séa ngăn krâu dêi tơdroăng châi kơtêi kơtâu têi, xâu lơ nu\m nheăn, lơ ai tơdroăng ‘mêi rơmâ tung mơheăm. Khăm ngăn ivá tiô rơnó.

Drêng hlo pơxiâm ai tơdroăng ki mơheăm oh tá kâi kơtâu thế re\ng lăm pôu hgêi pơkeăng chuyên khoa vâ re\ng khăm pơlât teăm tơdrêng tâng lôi ah kố rế ó tâ.

Vâ ‘nâi nhên tâ ‘na pơreăng mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngoâ, khu chêh hlá tơbeăng hiăng ai rôh tơpui tơno [ă [ok thái pơkeăng Nguyễn Văn Hùng, Khoa nội Tổng hợp, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên.

Ô [ok thái pơkeăng! Mâu xiâm kối ki lâi pro mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngoâ [ă mâu tamo ki hmâ trâm a hơnăm ki lâi?

{ok thái pơkeăng Nguyễn Văn Hùng: Mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngoâ kơdroh ivá xua tơdroăng ki ôh tá ai tu\m mơheăm mê chiâng pro ai tơdroăng ki ‘mêi troh a ngoâ. Xiâm kối ki hmâ trâm xua pơreăng mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngoâ, tơdroăng ki kơtêi ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ. Hmâ cho xua mâu pơreăng tung châ môi tiah kơtêi kơtâu têi, nu\m nheăn, ai rơmâ tung mơheăm. Malối cho a mâu ngế ki hiăng hên hơnăm hmâ trâm hên mâu pơreăng tơ’lêi chiâng trâm tơdroăng ki mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ. Tung rơnó khía hngiú mâu ngế hơnăm hiăng krâ xuân tơ’lêi trâm mâu pơreăng ki kố hên tâ mâu ngế ki iâ hơnăm.

Mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ hmâ trâm a mâu ngế ki hên hơnăm, laga achê kố kơxo# vâi hdrêng ki tro pơreăng mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ rế hía rế hên. Xua tơdroăng rêh ối rơkê ple\ng, iâ pơtâp ivá, tơche\ng hên, mơni trâm tơdroăng ki kơtêi kơtâu têi re\ng tâ, ai rơmâ tung mơheăm, pơreăng re\ng trâm tâ. Mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ a mâu hơnăm ối nếo kô hên tâ tâng vâ pơchông [ă hdrối.

Drêng nhôm pơreăng mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ mê rơpo\ng hngêi athế pro tiah lâi ô [ok thái pơkeăng?

{ok thái pơkeăng Nguyễn Văn Hùng: Tiah hmâ pơreăng mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh ngoâ ki hên cho châi ko, vu\ng vế ko [ă hên ki ê. Rơpo\ng hngêi hmâ nhôm [ă tơdroăng ki tro hngíu mê kúa châ lơ ăm ôu têa xik, ôu têa kía vâ mơdêk kơtêi kơtâu têi, la ki khât pro tiah mê ôh tá tơ-[rê, drêng ‘nâ ối pro ăm ngế ki tamo mê rế râ tâ nếo. Tâng nhôm ai môi ngế tung rơpo\ng tro mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngoâ, mê rơpo\ng hngêi kal séa ngăn nhên, ngế ki mê kâi riu lơ ôh, tâng hlo lo hêa, mê ăm ngế ki koi ch^ng iăng peăng ‘na hơ-ếo, ví tơdroăng ki hêa chu troh a xôu.

Tâng hlo khăng kơ-[re#n athế ăm ngế ki mê koi tơniăn môi tíu, pôi tá ăm ngế ki mê kâ dêi rơpê, klêi mê djâ ngế ki mê troh a hngêi pơkeăng ki achê má môi vâ teăm pơlât [ă djâ ngế ki mê lăm pơlât mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh ngoâ re\ng má môi tâng chiâng.

Drêng mơheăm ôh tá kâi kơtâu troh a ngoâ hên ngế hmâ pơlât tiô túa ki tiê lơ xo trum pâk a hơ‘ngrăng ko\ng vâ tiê lo mơheăm, kơdroh kơtêi kơtâu têi. Tiô á, túa ki kố ôh tá kal, drêng kơtêi kơtâu têi athế ôu pơkeăng, tâng pâk tiê mơheăm tiah mê kô pro ăm ngế ki tamo chiâng lo mơheăm, rế pro tơdjâk ‘mêi ăm ngế ki mê.

Mơnê kơ [ok thái pơkeăng!

Gương prế A Sa Ly tơplôu [ă tơbleăng