VOV4.Sêdang - Mâu hâi mơ’nui hơnăm 2020,  hr^ng ngế vâi hdrêng ki ngiâ méa mâ môh rokong tơviah, hoăng tơliê, hoăng môh tung kong pơlê Dak Lak tối krê [ă lâp tung kơpong Tây Nguyên tối tơchoâm môi tiah hơ’leh tung tơdroăng phiu ro drêng châ pâ pơlât tê kơtê. Tơdroăng pêi pro ai pơxúa mê xua Khu râng liăn ‘măn kơd^ng kum vâi hdrêng kong pơlê Dak Lak tơru\m [ă tơku\m po Operation Smile Việt Nam [ă Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên tơku\m po.

{ă tơdroăng púi vâ pro ăm le\m ngiâ méa, rơkong tó le\m ro, hơniâp ro ăm mâu vâi o ki ôh tá mơhúa, tung khế 12 hơnăm 2020, Khu râng liăn ‘măn kơd^ng kum vâi hdrêng kong pơlê Dak Lak tơru\m [ă tơku\m po (Ôu-phơ-rếi-sờn Smai) Operation Smile Việt Nam, Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên hiăng tơku\m po tơdroăng khăm pơlât tê kơtê ăm mâu vâi hdrêng ki ôh tá mơhúa hoăng tơliê, rơkong, môh dêi 7 to kong pơlê kơpong Tơdế tơnêi têa - Tây Nguyên. Kố cho hơmăm má 6 ki pơtối châ tơku\m po Operation Smile tơru\m [ă Khu râng liăn ‘măn kơd^ng kum vâi hdrêng kong pơlê pêi pro tơdroăng kố. Ing mê, ai dâng 150 ngế vâi hdrêng ngiâ méa oh tá le\m, tro hoăng tơliê, rơkong, môh a Gia Lai, Kon Tum, Dak Lak, Dak Nông, Lâm Đồng, Khánh Hòa, Phú Yên châ khăm rah ngăn apoăng. Mâu ngế ki mê kô châ kum pâ pơlât tê kơtê a Hngêi pơkeăng kân kơpong Tây Nguyên. Mâu rôh pâ pơlât xua ing mâu [ok thái pơkeăng dêi hngêi pơkeăng Đại học Y Dược pơlê kong kân Hồ Chí Minh, Hngêi pơkeăng pơlât Hne#ng - Keăng - Ngiâ dêi (Hà Nội), hngêi pơkeăng pơlât Hne#ng - Keăng - Ngiâ Pơlê kong kân Hồ Chí Minh, Hngêi pơkeăng Tơru\m pơla Viẹt Nam - Cuba, Hngêi pơkeăng xiâm Lêng 108, Hngêi pơkeăng Tơru\m Việt Đức [ă hía hé.

Pak^ng mê, tơdroăng kố ối kơjo kum liăn prôk lăm, kâ ối ăm mâu ngế ki pâ pơlât [ă nôu lơ pâ ki chiân dêi ngế ki pâ tung pơla pâ pơlât. Jâ Đặng Thị Hậu, ối a tơring Krông {uk, kong pơlê Dak Lak ôh tá kơtôa klâi tơdroăng sôk ro drêng cháu jâ châ tơdroăng kố rah xo pâ pơlât tê kơtê. Jâ Hậu rơrêk tung hiâm mơno hlối [riê lo têa mâ, tối:

‘’Ai tơdroăng ki veăng kum rơpo\ng hngêi ngin tâ phiu ro, hơniâp tung hiâm. Mơnê tơdroăng kố hiăng kum pâ pơlât ăm muăn [ă rơpo\ng hngêi á’’.

Tơdroăng ki mâu ngế pro pâ, pro nôu ai kuăn ngiâ méa ôh tá mơhúa tro hoăng tơliê rơkong-môh ki dế tô tuăn má môi mơni ôh tá xê ‘na ivá, mê cho drêng xông kâ, ngế ki mê kô ‘nâi, [ă kơxiâp kơmêi xua ngiâ méa oh tá le\m. Tơdroăng ki ôh tá mơhúa ngiâ méa ôh tá le\m môi tiah ga mê kô pro ăm vâi ‘ne\ng chiâng kơxiâp kơmêi, ôh tá xiâp vâ ối achê [ă vâi pú chiâng tơdroăng ki hngăm hngo ăm pơlê pơla. Mơhé ti mê, ôh tá xê nôu pâ ki lâi xuân ‘nâi djâ dêi kuăn lăm pơlât xua kơxo# liăn pâ pơlât ôh tá xê iâ. Tâng vâ riân môi rôh pâ pơlât tâi sap 6 - 7 rơtuh liăn. Ngăn a tơdroăng ki hoăng kân lơ ku\n, ‘nâ hía vâi ‘ne\ng kô pâ pơlât péa pái hdroh ‘nâ hía bú chêp a ngâ vâ chía kơdroh. Xua mê, drêng ‘nâi ai khu [ok thái pơkeăng ki troh khăm pâ pơlât tê kơtê ăm vâi ‘ne\ng ki hoăng tơliê, ai hên mâu nôu pâ vâi ‘ne\ng ki ‘nâ hiăng mơ-eăm prôk troăng hơngế vâ djâ dêi kuăn teăm troh khăm pơlât.

Ngoh Lương Ngọc Trung, ối a tơring Krông Năng, kong pơlê Dak Lak tối phiu ro:

‘’Tơdroăng cheăng kâ rêh ối tung rơpo\ng hngêi xahpá, ôh tá ai liăn vâ pơlât ăm dêi kuăn. Drêng tâng ai tơdroăng to\ng kum khăm pơlât mê kô kum ăm kuăn á, á tâ phiu ro tung hiâm  mơno, tu\m tơdroăng [ok thái pơkeăng khăm ngăn khât. Hâi kố tâng tối muăn pơxiâm tơpui má on veăng phiu ro pá kâi tối, púi vâ tơdroăng ki le\m ăm dêi kuăn tơná’’.

Châ ‘nâi, tung kong pơlê Dak Lak ai lối 4 rơpâu ngế vâi hdrêng ki chó chêng tơvê ko\ng, châi plâi nuih, châ chăn ngiâ méa ôh tá le\m, hoăng tơliê, hên tơdroăng tơviah ki ê [ă mâu tơdroăng ki pâ pơlât ki ê. Sap ing hơnăm 2014 troh nôkố, Khu tơru\m cheăng Operation Smile hiăng tơru\m [ă Khu râng liăn khu mâu vâi hdrêng kong pơlê, Hngêi pơkeăng kân kong pơlê Dak Lak pâ pơlât klêi ăm vâ chê 1 rơpâu ngế vâi ‘ne\ng ki hoăng tơliê, rơkong-môh tung kong pơlê, [ă tâi tâng kơxo# liăn lối 5, 5 rơtal liăn.

A rôh khăm rah apoăng, drêng vâi hdrêng hiăng ai tu\m tơdroăng pơkâ: vâi hdrêng ki hoăng tơliê drêng hiăng châ 6 khế, hngăm châ 8 kg tơngi klêng, vâi ‘ne\ng hoăng rơkong-môh thế châ 18 khế, hngăm sap 10-12kg tơngi klêng nếo chiâng pâ pơlât. Vâi ‘ne\ng ki oh tá ai tơdroăng châi sap kot mâ môi tiah châi plâi nuih, hlâ lok, kơ o hie#n... [ă ôh tá ai tơdroăng ta mo, tơngê lơ mâu tơdroăng ki ê pro êi rơtốu tung pơla khăm mê kô châ chêh inâi ăm pâ pơlât.

Tơdroăng hoăng tơliê iâ [ă hoăng tơliê kân hmâ rơtế [ă dêi rơpó tung pơla mơjiâng [ă chiâng kuăn ngá gá ôh tá tá le\m môi tiah hmâ dêi mơheăm ki mơjiâng kuăn ngá, mê chiâng pro ngiâ méa kuăn ngá mê tơviah, hoăng tơliê. Nôkố hâi ‘nâi nhên xiâm ing lâi dêi tơdroăng mê la hên khu ki rơkê tí tăng ‘nâi ple\ng tối xua gá tâ tú ing mơheăm dêi hdrông hdrê [ă xua ing hyôh kong prâi tíu ối. Hmâ hlo gá pơxiâm chiâng a tơdế măng t^ng má 4 [ă má 5, kế pá pêng rơkong gá pơxiâm vâ chiâng a măng t^ng má 7 [ă má 8 dêi mơheăm ki mơjiâng chiâng kuăn ngá. A pơlê ki mê mâu tơdroăng pá gong tơdjâk troh ôh tá le\m ăm ngế nôu kô tơ’lêi pro kuăn ngá chiâng tơviah, chiâng hoăng tơliê, hoăng kân troh a tru\m môh, môi tiah: ngế nôu tro tâ tú virus rubella, tơngê kơ- o kơ-ôk [ă hên tơdroăng ki ê, xua ôu hên Vitamin A ki têi, xua ôh tá kâi gât ôu drôu, ôu hât; [ă ôh tá kâ tu\m trếo kơhiâm ôh tá kâ tu\m axit folic, vitamin B6, B12; đi đo ối achê pá gong ai trếo ‘mêi [ă hên ki ê. Tơdroăng ki pro hoăng tơliê rơkong môh mê oh tá xê to bú tơdjâk troh a ngiâ, mê ối pro ngế ‘ne\ng chiâng kơxiâp dêi tơná, ôh tá xiâp tơpui, ôh tá xiâp ối achê [ă vâi pú tung rêh ối, mê ối tơdjâk troh tơpui ôh tá chuât hleăng le\m, kâ ôu pá, hmâng pá, tơdjâk troh tơdroăng xông kân ‘na châ, tuăn ngoâ [ă tơdroăng hriâm vâ re\ng hlê tơdroăng hnê bai hriâm dêi vâi ‘ne\ng.

Vâ hbrâ mơdât vâi ‘ne\ng lơ tro hoăng tơliê, rơkong-môh hoăng kân tơliê troh a môh, ngế kơdrâi ki dế mơ-êa thế tơmâng khât troh tơdroăng kâ tu\m kế kâ ai trếo kơhiâm, pêi cheăng tơtro [ă ivá. Ôu tu\m axit folic [ă mâu vi chất ki ê; pôi tá pêi cheăng a tíu ki ‘mêi ai trếo ‘mêi, pâk tu\m pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng, pâk troh hâi khế pơkâ; Khăm séa ngăn vâ ‘nâi xiâm ing tơdroăng xo dêi rơpó vâ hbrâ mơdât mâu tơdroăng lơ chó, tơviah ngiâ méa châ chăn ăm kuăn ‘ne\ng.

Mai Lê – Quang Nhật

Gương tơplôu [ă tơbleăng