Cheăm Ngũ Lạc hdrối nah ối tung tơring Duyên Hải, kong pơlê Trà Vinh (ton) ai hdrông kuăn ngo Khmer châ 86% pơ’leăng mâ mơngế, hdrối nah châ ‘nâi cho kơpong ki “xiâm kơtiê”, xua tơnêi klâng chiâk ai eâk krêng hên, troăng prôk pá puât, tơdroăng rêh kâ ối dêi kuăn pơlê trâm hên xahpá. Laga, kơnôm ai Tơdroăng cheăng xiâm tơnêi têa tung mơnhông pêi cheăng kâ-rêh ối pơlê pơla a kơpong pơlê cheăm hdrông kuăn ngo ki iâ mơngế ƀă kong ngo, cheăm hiăng tŏng gum ăm lối 3.200 rơpŏng mung liăn vâ mơnhông pêi cheăng kâ, pơhlêh túa cheăng ƀă tâi tâng kơxô̆  liăn mê lối 118 rơtal liăn.

Hơnăm 2021, ngoh Thạch Bỡ hiăng châ mung rơtuh liăn vâ rôe hdrê ro kơdrâi. Ôh tá xê to châ mung liăn, ngoh ối veăng mot hriâm a lâm hnê kih thuât păn ro. Kơnôm tiah mê, khu ro ki ngoh păn dâi lĕm, rĕng xông kân, tê châ liăn hên. Troh a hơnăm 2023, ngoh ối châ tơnêi têa gum thăm nếo lối 50 rơtuh liăn vâ mơjiâng hngêi ki xua ai tuăn hơ-ui pâ tơrŭm. Tơ’nôm ƀă liăn tê dêi ro ƀă tơdroăng tŏng gum dêi nhŏng o, hdrông hdrê, ngoh hiăng mơjiâng dêi 1 toăng hngêi kơnâ vâ vâ chê 150 rơtuhu liăn. Ngoh Thạch Bỡ ai tối dêi tiah kố:

“Păn ro trối á kố, cho tơkéa vâ kơdĭng liăn ngân, drêng kal á tê dêi 1 to ro vâ pêi pro tơdroăng ki ê. Pakĭng păn ro, rơpŏng hngêi á xuân ai iâ ƀăng klâng, drêng toh chôu á veăng hnê chư Khmer ăm mâu vâi o vâi muăn ki tơxĭn. Kơnôm cheăm, thôn hlo á kơdo mơ-eăm tung pêi cheăng mê hiăng gum ăm á 50 rơtuh liăn, pakĭng mê, nhŏng o xuân gum ăm á môi iâ liăn ngân, mê á khoh châ mơjiâng pro dêi hngêi ối.”

Cheăm Long Hiệp, ối tung tơring Trà Cú, kong pơlê Trà Vinh (ton nah) klêi kơ’nâi tơ’mot chiâng cheăm nếo xuân ai kơdrâm hdroâng kuăn ngo Khmer, châ lối 80% pơ’leăng mâ mơngế. Tung hneăng hơnăm 2021-2025, cheăm châ Tơnêi têa ƀă  kong pơlê tŏng gum lối 540 rơtal liăn vâ mơjiâng hngêi trăng, troăng klông, hngêi trung ƀă tŏng gum mâu rơpŏng kơtiê vâ mơnhông tung pêi chiâk pêi deăng. Kơnôm ịng mê, rơpŏng kơtiê hiăng kơdroh chu ối pá kơdâm 2%. Nâ Thạch Thị Sa Rin-môi rơpŏng ki hdrối nah cho kơtiê- ai tối ‘na troăng prôk ki hluăn ịng kơtiê dêi rơpŏng hngêi tơná. Hdrối nah, nâ rêh ối tung môi toăng hngêi ki hâ ho, kŭn kĕn, pêi cheăng kâ ai drêng châ drêng ôh liăn ngân, xua cheăng kleăm, kơpó klêa rơxế mái, rơxế hon đa vâi, lăm pêt báu ăm vâi. Kơnôm ai tơdroăng ki tŏng gum hdrê ro păn ƀă kơxô̆ liăn pêi kâ, mê tơdroăng rêh ối rơpŏng nâ hiăng chía vâ tơniăn.

“Drêng mâu vâ kuăn á ối ‘nĕng nah, tơdroăng rêh ối trâm hên xahpá ‘nâng, tơdroăng ki tăng liăn kơnôm to cheăng xup klêa rơxế mái, rơxế hon đa vâi, kleăm kơpó klêa rơxế vâi; lăm pêt báu, lăm pôe báu ăm vâi drêng toh chôu. Kơ’nâi mê, Tơnêi têa ăm á păn ro ƀă ăm mung liăn, tê mơdró iâ êt, mê kơxô̆ liăn pêi lo xuân chía tơniăn tâ iâ, ai liăn ko hngêi.”

Ôh tá xê châ tŏng gum liăn ngân, mâu pơlê, cheăm akố ối po hên mâu lâm hnê mơhriâm, hnê ‘na khoa hok kih thuât, ki rơhêng vâ tối, mơdêk hiâm tuăn tơmiât vâ kuăn pơlê hbrâ kơdo mơ-eăm pêi cheăng kâ. Pôa Thạch Viên, môi rơpŏng hiăng hluăn ing kơtiê-vêh mơnhên tối, kơnôm ai tơdroăng tŏng gum dêi tơnêi têa cho ki xiâm, la tơná kuăn pơlê xuân kal athế kơdo mơ-eăm mê nếo kâi chiâng vâ hluăn ing kơtiê tơniăn. Pôa Thạch Viên ai tối ăm ngin tiah kố:

“Drêng châ tơdroăng tŏng gum ing Tơnêi têa á xuân athế kơdo mơ-eăm hên tâ nếo vâ mơnhông tung pêi cheăng kâ. Hdrối nah, á rêh ối tung môi toăng hngêi ki ôh tá dâi, nôkố hiăng ai môi toăng hngêi ki krá kâk, á thăm rế chía kơdo mơ-eăm, loi tơngah tâ tung tơdroăng rêh ối. Laga vâ châ hluăn ing kơtiê hlống hlối mê tơná pin athế ‘nâi khên, tơnôu, kơdo mơ-eăm mê nếo kâi păng, Tơnêi têa bú tơveăng pin to lâi xo.”

Hơnăm 2025, kong pơlê Vĩnh Long pêi pro tơdroăng cheăng xiâm tơnêi têa tung mơnhông pêi cheăng kâ, rêh ối pơlê pơla a mâu pơlê cheăm hdrông kuăn ngo, tâi tâng kơxô̆ liăn lối 284 rơtal liăn, veăng gum kơdroh kơxô̆ rơpŏng kơtiê tung hdroâng kuăn ngo Khmer dêi kong pơlê kố chu ối 1,6%. Pôa Thạch Mu Ni-Phŏ kăn ngăn ‘na Kuăn ngo ƀă Tiô khôp dêi kong pơlê Vĩnh Long tối ăm ngin ‘nâi, tung hneăng hơnăm 2025-2030, kong pơlê kô pơtối mơ’no liăn chía hên vâ gu mơnhông mâu rơpŏng kơtiê, vâ chê kơtiê ƀă rơpŏng ki nếo hluăn ing kơtiê.

“Mâu hơnăm achê pơla kố, a mâu pơlê cheăm hdrông Khmer hiăng châ pơkâ pêi tơdrêng 3 Tơdroăng cheăng xiâm tơnêi têa, ing mê, pơlê cheăm hdrông kuăn ngo hiăng ai hên túa cheăng, rêh ối ki pơhlêh păng ‘nâng. Tiô tơdroăng ki ngin mơnhên ngăn, ki hên mâu rơpŏng kơtiê dế nôkố ki hên cho mâu ngế ki ôh tá ai kuăn cháu, on veăng păn roăng rak ngăn, mâu ngé ki châi tamo. Ki má péa nếo, cho mâu rơpŏng ôh tá ai liăn ngân vâ pêi cheăng kâ, ƀă xuân ai mâu rơpŏng ôh tá hâi vâ pêi kơhnâ khât tung pêi chiâk pêi deăng. Vâ kơdroh kơxô̆ rơpŏng kơtiê, ki má môi cho tŏng gum mâu rơpŏng kơtiê, rơpŏng vâ chê kơtiê ƀă mâu túa cheăng ki tong gum liăn ngân, hnê tơdjâ túa pêi cheăng I nhên. Ki kal má môi, mê cho hnê tối, khĕn mơhnhôk kuăn pơlê athế ‘nâi kơdo mơ-eăm hriăn xêh tung cheăng kâ vâ khoh kâi châ hluăn ing tơdroăng kơtiê xahpá, mơjiâng tơdroăng rêh kâ ối nếo.”

Mâu toăng hngêi nếo kân rơdâ, krá kâk, mâu troăng prôk ƀê tong tơdrăng lĕm ƀă rơkong tó hơniâp dêi kuăn pơlê a mâu pơlê pơla Khmer a Vĩnh Long hâi kố cho tơdroăng ki hlo nhên păng ‘nâng dêi troăng hơlâ tơdjâ pêi pro ki tơtro, tơ’ló ƀă hiâm mơno pói vâ dêi kuăn pơlê, po rơdâ tơdroăng rêh ối tung la ngiâ bâ eăng ƀă phâi  tơtô hên tâ.