Hơnăm 2021, drêng nếo pơtê hnê hriâm xua hơnăm hiăng krâ, thái hnê chư Nguyễn An Sơn hiăng mơ’no liăn pro klŏng tôh lo pla plâk, chôa iâ iâ a tơrêm xiâm tiô túa djâ dêi Israel tung băng deăng 6 hectar 5 sao kơphế Robusta dêi rơpŏng hlối xúa kih thuât pêt ‘’hên xiâm – lôi kối hmŏng’’. Pôa tối ăm ‘nâi, troăng pêi kố cho prôk tơrôu khôi túa pêt kơphế ‘’môi xiâm – pôe tah kối hmŏng’’ a Dak Lak, laga hiăng kum rơpŏng kơdĭng têa tôh, kơdroh kơxô̆ phon rơvât, kơdroh ôa hdrong kâ ‘nhê, tơdrêng amê, mơdêk pêi lo châ hên ƀă châ tơƀrê cheăng kâ:
‘’Hdrối nah, pêt môi xiâm pôe tah kối hmŏng krí plâi a tơkâng ki má péa. Drêng pin pôe tah kối hmŏng mê kơphế hmŏng hŭn hên. Nôkố lôi hmŏng mê hmŏng hluâ ôh tá hên, xua mê hnoăng lăm pôe tah hmŏng ôh tá hên. Ki ê nếo lĕm ƀă kong prâi, kơdroh tơdjâk dêi kong prâi hơ’lêh, xua ngin xúa tôh têa lo i iâ a xiâm kơxô̆ têa lo iâ ƀă ôh tá tơdjâk kong prâi drêng rơvât phon. Hdrối nah vâ rơvât phon thế ai kong mêi, ƀă nôkố troh hâi mê ngin rơvât, pro ăm trếo piê kơhiâm tŭm, teăm tơdrêng ƀă tro hâi khế xua mê pơ’leăng kơphế cho dâi lĕm”.
Kơnôm xúa tơdâng mâu ki rơkê kih thuât, pêi lo kơdrum kơphế dêi thái Nguyễn An Sơn , xuân cho ngế kuăn pơlê pêi chiâk deăng châ dâng 5 tâ̆n 5 tă pơ’leăng tung 1 hectar, hên châ 1,5 xôh tâng pơchông ƀă pêt tiô khôi vâi krâ nah, pêi lo rêm hơnăm châ vâ chê 1 rơtal liăn. Ki rơhêng vâ tối, tơdroăng xúa tôh têa lo i iâ a xiâm ƀă kih thuât pêt hên xiâm kum kơdroh hên hâi pêi cheăng, bu u ối dâng 1/6 tâng pơchông ƀă hdrối.
Tiô Tiê̆n sih Phan Việt Hà, Phŏ Viên trương, Pơkuâ Viên Khoa hok ki thuât pêi chiâk deăng Tây Nguyên tối tiah kố, troăng pêi dêi pôa Nguyễn An Sơn mơhno inhên ki tơdâng pơla châ tơbrê cheăng kâ ƀă hyôh kong prâi, môi troăng prôk ki pêi chiâk deăng Tây Nguyên dế kal.
‘’Xiâm kơphế nôkố kuăn pơlê pêi chiâk deăng pêi lo châ hên, ƀă tâng pêt môi xiâm mê ôh tá châ hên ôh. Tiah mê, môi tung mâu troăng pêi kô chiâng mơdêk peo lo châ hên kơphế cho pêt tiô troăng hên xiâm ôh tá pôe tah kối hmŏng. Ƀă mâu troăng pêi môi tiah kố kô pêi tiô hên râ ki phá; pêi lo a râ kơdâm ƀă pơtối rơvât phon vâ păn ăm râ a kơpêng. Hơnăm kơ’nâi krí râ kơpêng mê tơdrêng amê păn râ pá kơdâm. Tơdroăng pro râ ‘măn đi đo mê mơni cho pêi lo kơphế kô châ hên’’.
Bă troăng pêi dêi pôa Nguyễn An Sơn, môi ngế thái, mơngế kuăn pơlê pêi chiâk deăng đi đo tối túa rơkê ‘na vêh pêt kơphế, kih thuât pêt kơnôm ing hyôh kong prâi, nhâ loăng, tơnêi tíu, thái tôh têa lo i iâ a xiâm ƀă mâu xiâm rơtâ tá. Hên rơpŏng kuăn pơlê pêi chiâk deăng hiăng troh lăm ngăn, hriâm tâp troăng pêi hnối pêi ƀối. Pôa Nguyễn Hùng Vỹ, Phŏ Kăn hnê ngăn Khu kuăn pơlê pêi chiâk deăng cheăm Čư̆ Mgar, kong pơlê Dak Lak tối ăm ‘nâi:
‘’Pôa Nguyễn An Sơn cho khên tơnôu xúa khoa hok kih thuât xuân môi tiah ai túa pêi pêt, rak ngăn kơphế ki nếo. Pôa hbrâ ăm lăm ngăn ƀă hnê tối tá hiâm mơno, pôa ‘nâi ki klâi pôa châ tơƀrê mê kô tối ăm kuăn pơlê. Ing mê, Khu kuăn pơlâ pêi chiâk deăng cheăm xuân hiăng tơkŭm po hên khu lăm ngăn hriâm tâp. Mâu kơdrum kơphế hiăng krâ vâ vêh pêt mê vâi pơrá pêi pro tiô troăng pêt mơjiâng nếo tiô troăng kơphế hên xiâm ôh tá pôe tah kối hmŏng dêi pôa Sơn’’.
Mơhé hiăng pơtê hnê hriâm, chiâng kuăn pơlê pêi chiâk deăng laga thái Nguyễn An Sơn xuân cho ngế pơtroh tơdroăng ki hâk vâ pêi kơphế, djâ ki rơkê tung pêi chiâk deăng, kum ivá ăm pêi chiâk deăng Dak Lak ngiât lĕm tâ tŭm ivá tơbriât lâp plâi tơnêi. Mâu tơdroăng mơ-eăm ƀă veăng kum mê hiăng châ tơnêi têa mơnhên kheăn kơdeăn. Hơnăm 2024, pôa hâk tơngăm châ Vi ƀan kong pơlê Dak Lak mơnhên inâi ‘’Kuăn pơlê pêi chiâk deăng rơkê dêi kong pơlê’’. Hơnăm kố, pôa pơtối châ rah xo, tơbleăng kheăn kơdeăn tung inâi kơxop hlá mơ-éa ‘’Kuăn pơlê pêi chiâk deăng Việt Nam rơkê má môi hơnăm 2025’’.
Viết bình luận