Vâi ‘ne\ng tro hơ-ou xua ing hên tơdroăng. Hmâ hlo ai xiâm ing hơ-ou mê môi tiah tối kơ’nâi kố:

Xua ôh tá hlê ple\ng [ă tro pêi pro dêi mơngế ki kân: Drêng vâi ‘ne\ng tamo, mâu jâ nôu hmâ lăm rôe xêh pơkeăng pơlât tiô tơná hmâ. ‘Nâ hía tâng mâu ki ối tâ tá tối… Ing mê rôe ôu pơkeăng pơlât, ‘na hía pơkeăng ôu pơlât mê oh tá tro [ă tơdroăng châi tamo, ôu oh tá tro tiô pơkâ  lơ ôu tro pơkeăng la lơ ôu lối hên la ôh tá ‘nâi pơkeăng ki mê kô pro ‘mêi ăm ngế ‘ne\ng.

Pak^ng mê, tơdroăng ki mâu jâ ôu mơhno\ng lôi lơ ăm ôu pơkeăng luâ kơ tơdroăng ki pơkâ lơ rôe pơkeăng pơlât tiô hlá mơ-éa chêh ki tamo hdrối nah, lơ xo pơkeăng ngế ‘ne\ng ki kố ăm ngế ‘ne\ng ki tá ôu, ‘nâ hía ối xo ôu pơkeăng mâu ki kân klâ xoăng ăm ôu hmâng vâ chiâng pro vâi ‘ne\ng tro hơ-ou pơkeăng.

Hơ-ou pơkeăng ki ôh tá xê mơhno\ng: Hơ-ou pơkeăng ki tiah mê xua vâi ‘ne\ng kâ xêh, ôu xêh pơkeăng, kâ xêh kế kâ xua nôu pâ tro ‘măn ôh tá tíu ki oh tá kí, hmâ hlo ki hên a mâu vâi ‘ne\ng ki pơxiâm chiâng dâng dâ prôk.

Tro hơ-ou kế kâ xua kơdê dêi châ: hmâ hlo a mâu ngế pơxiâm pho#m xông kân (kơpêng 10 hơnăm). Mâu vâi ‘ne\ng kố kal châ khăm [ă hnê ăm vâi ‘nâi ‘na tuăn mơno cho tơmiât [ă tơdroăng rêh ối.

Hơ-ou xua thái pơkeăng pro: Môi tung mâu ngế tro hơ-ou mơni xúa mơhno ăm ôu pơkeăng, ki hên iâ gá, troăng ki xúa, tơku\m pơkeăng … hâi tơtro. Laga xuân ai mâu ki ‘nâ hơ-ou drêng klêi ôu pơkeăng la hiăng ôu tro [ok thái pơkâ, xua tung châ ngế ki mê gá tâ tơviah [ă pơkeăng chiâng hơ-ou. Mâu pơkeăng kô tơ’lêi pro chiâng hơ-ou mê cho pơkeăng: Dioxin [ă hên pơkeăng ki ê.

Mâu tơdroăng hơ-ou hmâ trâm cho hơ-ou pơkeăng [ă hơ-ou kế kâ [ă mâu tơdroăng ăm ‘nâi tiah kơ’nâi kố:

-‘Na klêa: pro ăm châi klêa, hêng hêa, hêa lo mơheăm, châi klêa pơyâng lo têa.

- ‘Na hiâm: pro hiâm chiâng kơtâk, hiâm têi, tiê rơkong hlo pâm, pá kâi hiâm.

-‘Na ngoâ: Pôu pr^ng ko, ‘nâ hía chiâng kơdrâ, chêng ko\ng rơxá kơdrâ (a mâ, a nuih, a plâu, a ko\ng), kéa rế  kơbre\n, klêi mê kăng hngíu. Tâng ó tâ kô ôh tá chiâng hiâm, plâi nuih kơtâu hmâng vâ.

-Pro chiâng ai hên têa: Kơhêa, têa ‘mêi ki lo ing kéa, têa kơxôu, têa hé.

Drêng koi nhôm vâi ‘ne\ng tro hơ-ou trếo ‘mêi, nôu pâ thế ngăn tâ tá vâ ‘nâi hôm hlo tơmeăm ki nhôm pro vâi ‘ne\ng tro hơ-ou klêi mê krếo phôn ăm hngêi pơkeăng vâ châ pêi pro tơdroăng ki pơlât pơtân ahdrối ăm tơtro. Drêng djâ ngế ‘ne\ng troh a hngêi pơkeăng thế râng tá djâ tơmeăm ki nhôm tro hơ-ou mê.

Pêi pro mâu tơdroăng drêng hlo vâi ‘ne\ng tro hơ-ou:

-Krếo pơlât tơdrêng lơ re\ng chơ djâ troh a hngêi pơkeăng ki achê.

-Pro ăm ngế ‘ne\ng mê lo hêa, thế pro ăm ngế ‘ne\ng lo hêa hên vâ hêa tah tâi kế kâ, pơkeăng ki pro hơ-ou tung klêa lo pá gong, [ă ‘vi krôk, lơ ăm ôu têa ki râm iâ tê po, hơ’lâk a 2 uâng  kơchâi râm po tung môi kơ’lo têa. Pôi tá pro lo hêa hên tâng tro hơ-ôu acid, kiềm, têa châu têa kơxăng.

Ăm vâi ‘ne\ng koi pơtê séa ngăn ivá ki tâi têa tung châ dêi vâi ‘ne\ng xua lo hêa, châi klêa pơyâng lo têa ăm ôu têa tơ’nôm vâ ai têa tung châ. Tâng hlo vâi ‘ne\ng tơngê thế ăm ôu kháng sinh ki oh tá têi [ă ăm ôu than hoạt tính sap 5-10g vâ mot tung châ hrik xo trếo ‘mêi.

-Pơtê pôi tá ăm kâ kế, tâng nhôm tro hơ-ou pơkeăng. Thế rak tâi tâng mâu kế kâ ki rơlối, ngăn drâm, têa ki hêa, pơkeăng hiăng ăm ôu vâ séa ngăn, tơbleăng tơdrêng ăm kơ koan ngăn pơkeăng ki achê má môi. Hum châ, hum ko [ă kơ[o\ng, hum têa krúa tâng tro hơ-ou a kéa, a krôk.

Vâ hbrâ mơdât hơ-ou a vâi ‘ne\ng:

-Pôi tá hmôu pơ rôe pơkeăng ăm kuăn ôu. Pôi tá ăm kuăn ‘ne\ng ôu pơkeăng ki ôh tá ‘nâi xiâm u lâi, ôh tá ‘nâi ki pro. Thế ôu pơkeăng tro tiô [ok thái pơkeăng chêh a hlá mơ-éa ăm rêm hdroh khăm pơlât. Pôi tá rôe pơkeăng tiô hlá mơ-éa khăm ki hdrối nah, lơ hlá mơ-éa chêh ăm pơkeăng pơlât dêi vâi ‘ne\ng ki ê lơ dêi mâu ki kân ăm vâi ‘ne\ng ôu.

-Pơkeăng thế ‘măn rak krâu tung kơ’lo klâp xi, ai te\m tem chêh hâi khế hơnăm chiâng xúa. ‘Măn pơkeăng pôi tá ăm vâi ‘ne\ng hlo, pôi tá ăm vâ ‘ne\ng pê, ki tro thế ‘măn tung kơtuh, thế ai khuă. Tiô rơnó mơgrúa kơtuh tâ pơkeăng dêi rơpo\ng hngêi, tah lôi pơkeăng ki ton ki hiăng luâ hâi khế hơnăm chiâng xúa, tah pơkeăng ki hiăng ‘mêi.

Pôi tá ôu pơkeăng a ngiâ vâi ‘ne\ng ah vâi ‘ne\ng lơ [ôai.  Mâu jâ pôa nôu pâ dế ăm kuăn âm drêng xúa ôu pơkeăng thế ai hnê tối dêi [ok thái pơkeăng xua ai mâu túa pơkeăng kô ‘mot ăm kuăn âm ing vâi âu tôu nôu pro chiâng hơ-ou ăm kuăn ‘ne\ng.

Xếo ko\ng krúa [ă kơ[o\ng hdrối vâ ôu kâ. Pôi tá ăm vâi ‘ne\ng ôu kâ oh tá ai mâu ki hiăng kân ngăn.

-‘Măn rak kế kâ ki rơlối [ă mâu kế kâ ki ê tung kơtuh hngiú tâng ôh tá vâ kâ. Pế chên kế kâ [ă ki tôu hngíu tơtro [ă ‘măn râk tung kơ’lo, ki krúa.

-Pôi tá xo kâ xếo mâu kế kâ ki ton nhôm hiăng phong hiăng phôk. Séa ngăn nhên hâi khế xúa dêi mâu kế kâ ki kơxuô hdrối khế hơnăm xúa.

Diệu Hà chêh

Gương tơplôu [ă tơbleăng.