Ing kơpeăng kŏng ki kơhnâ khât tung pơla dế pôe ƀă hdrâ dêi nhâ tung kơdrum, pôa Rơ Chăm Chon, kot mâ hơnăm 1977, ối a pơlê Mrong Ngŏ 3, cheăm Ia Ka, tơring Čư̆ Pah tối ăm ‘nâi: Ro ki khu kăn pơkuâ hbru kum ăm rơpŏng pôa ing hơnăm 2021, hiăng vâ ai kuăn roh má 2 xua mê, athế rak ngăn, păn chĕm tơniăn.

Xuân tiô pôa Chon ăm ‘nâi, tơdrêng ƀă roh ki hbru kum ro tơdrêng ƀă pôa, ối ai 4 rơpŏng ki ê a pơlê Mrong Ngŏ, rơpŏng hngêi ki lâi xuân châ hbru ki vâ iâ hlái ai 1 to kuăn ro. Ƀă pôa Chon tơmiât hnối tối, ro nôkố cho tơmeăm ki vâ kơdĭng, xua rơpŏng hiăng pêi châ tơ’nôm vâ chê 10 rơtuh liăn rêm khế, kơnôm ai 2 ngế pêi cheăng nếo châ mot cheăng pro kŏng nhân kơxu. Pôa Chon hiăng hmiân tuăn xua hiăng ai tơdroăng rêh kâ ối ki chía tơniăn tung dêi rơpŏng hngêi:

“Tơnêi têa hiăng hbru ăm á 1 to ro, 1 toăng hngêi ƀă hnối tŏng kum ăm on veăng á châ lăm pro kŏng nhân kúa chhá kơxu. Rêm ngế 1 khế xuân châ ing 4 troh a 5 rơtuh liăn. Môi iâ rôe phái, môi iâ rôe hdrê, rôe phon vâ mơdêk pêi chiâk pêi deăng. La ngiâ kố ah, rơpŏng tơná á xuân hiăng hriăn tơmiât kô rôe tơ’nôm kơmăi hrik têa, vêh pơtối tơmó kơphế, rak ngăn i krá vâ tơniăn tơdroăng rêh kâ ối’’.

A pơlê Mrong Ngó 3, cheăm Ia Ka, tơring Čư Pah, ai khu ki mĕn mơjiâng hngêi trăng ăm rơpŏng nâ Rơ Chăm Thùy, kot mâ hơnăm 1983, dế thâ vâ mơgêi hngêi ăm nâ hdrối hâi Têt. Nâ Thuỳ tối ăm ‘nâi, kơnôm châ kơxô̆ liăn 70 rơtuh ing xiâm liăn ki kum kơdroh kơtiê, on veăng nâ ối mung tơ’nôm liăn dêi hdroâng hdrê, nhŏng o péa pâ tơ’nôm 40 rơtuh liăn vâ mơjiâng hngêi rơdâ châ 50 met karê. Hngêi trăng ki kố maluâ tá hâi teăm kân, la krúa krá lĕm, rơpŏng kô hmiân tuăn vâ vêh rêh ối ƀă hiăn ai tơmiât nhên tung tơdroăng mơ’no liăn cheăng kâ, mơnhông tơniăn tung tơdroăng rêh kâ ối:

“Á hiăng châ kum mơjiâng pro hngêi á ro ‘nâng. Tung pơlê đi đo tŏng kum, ai tơmeăm, ai liăn ngân vâi xuân veăng tŏng kum kơ á. Chôu phut kố, vâi ăm pin hngêi ki mĕn mơjiâng mê vâ mot ối, á ro khât. La ngiâ kố ah, á kơdo mơ-eăm pêi klâng, pêi kơphế, hriâm tâp ing hdroâng hdrê, nhŏng o tung pơlê vâ chía hluăn ing xahpá’’.

Sap ing hơnăm 2016, drêng tơdroăng xiâm tơnêi têa kơdroh kơtiê châ krá tơniăn châ pơkâ pêi pro, la ngiâ ah, rêm hơnăm, mâu rơpŏng kơtiê a cheăm Ia Ka, tơring Čư̆ Pah kô châ tŏng kum troh a hrĭng rơtuh liăn rêm hơnăm vâ pơkâ pêi pro mâu tơdroăng cheăng kơdroh kơtiê. Vâ kơxô̆ liăn châ xúa rơhéa, châ tơhluâ, Vi ƀan hnê ngăn cheăm hiăng tơrŭm krá khât ƀă mâu khu kăn pơkuâ hnê ngăn thôn, tí tăng riân ngăn kơxô̆ rơpŏng kơtiê, vêh mơnhên tối xiâm rêi khoh chiâng ai kơtiê ƀă vêh kơtiê dêi tơrêm rơpŏng hngêi.

Sap ing mê, pơkâ pêi pro mâu tơdroăng cheăng ăm i tơtro ƀă hnoăng cheăng, môi tiah hnê cheăng pêi, hnê hriâm hơ’lêh khôi túa, vêa vong tung pêi chiâk pêi deăng ƀă hên hĕng mâu tơdroăng ki ê. Hnoăng cheăng ki xiâm dêi cheăm cho tơveăng vâi krâ – nhŏng o ai troăng hơlâ pêi chiâk deăng, hơ’lêh tuăn tơmiât túa pêi, ing mê, mơjiâng ivá vâ mâu rơpŏng châ hluăn ing kơtiê krá ton. Pôa Rơ Chăm Nglai, Kăn thôn dêi pơlê Mrong Ngŏ 3, cheăm Ia Ka, tơring Čư̆ Pah tối, hdrối nah, tung thôn ai 21 rơpŏng, hiăng kơdroh châ 6 rơpŏng kơtiê.

“Pơlê Mrong Ngŏ 3 ai lối 20 rơpŏng kơtiê. Hơnăm 2022, hiăng kơdroh châ 5 rơpŏng. Á pói rơhêng vâ tơnêi têa pơtối tơveăng, kum ăm mâu rơpŏng kơtiê ai hngêi ối, ai ro, ai hdrê loăng vâ mơnhông pêi chiâk pêi deăng, rak tơniăn tơdroăng rêh ối nếo’’.

Rak vế, pêi pro tơdroăng ki xiâm tung kơdroh kơtiê tơniăn, sap ing hơnăm 2016 troh a hơnăm 2022, kong pơlê hiăng ăm mụng châ lối 1 rơpâu 400 rơtal liăn vâ pơkâ pêi pro mâu tơdroăng cheăng ki mơ’no tŏng kum, mơnhông tơdroăng ki mơjiâng hngêi trăng a mâu tơring kơtiê ƀă mâu thôn pơlê. Ing kơxô̆ liăn ki kố châ mơnhên hên mâu tơdroăng tơkêa pêi, môi tiah veăng kum mơnhông pêi chiâk pêi deăng, hơ’lêh tơdroăng ki vâ rak vế ivá châ chăn; mơnhông tơdroăng hnê hriâm kơvâ cheăng pêi, tăng cheăng pêi tơniăn; veăng kum hngêi ối ăm mâu rơpŏng kơtiê ƀă rơpŏng vâ chê kơtiê.

Tiô tơdroăng ăm ‘nâi, pơla sap ing hơnăm 2016-2021, lâp kong pơlê Gia Lai kơdroh 15,75%  tung tâi tâng kơxô̆ rơpŏng kơtiê. Ki rơhêng vâ tối, hiăng ai lối 5,33% kơxô̆ rơpŏng hdroâng kuăn ngo hiăng kơdroh kơtiê. Pôa Phạm Trần Anh, Kăn phŏ hnê ngăn ‘na Tơdroăng cheăng, mô đô̆i rong, ƀă pơlê pơla kong pơlê Gia Lai tối ăm ‘nâi:

“Kơvâ ngăn ‘na pêi cheăng, mô đô̆i rong kô veăng hnê tối ăm khu râ kăn pơkuâ, khu kăn hnê ngăn Đảng ai troăng hơlâ mơjiâng mâu troăng prôk ki nhên, veăng kum mâu rơpŏng kơtiê vâ hluăn ing kơtiê. Tơdrêng amê, hnối xúa châ tơƀrê ing kơxô̆ liăn dêi tơnêi têa; tơrŭm cheăng ƀă kơvâ măt trâ̆n, rêm râ, kơvâ cheăng, pơlê pơla rêm râ vâ mơhnhôk mâu kơvâ mơdró kâ, pơlê pơla veăng mơ’no liăn kum ăm mâu ngế kơtiê châ hluăn ing pêi chiâk pêi deăng”.

Ƀă tơdroăng ki kơdo mơ-eăm, kơhnâ khât dêi rêm râ kăn hnê ngăn Đảng ƀă mâu khu pơkuâ, rơtế ƀă tơdroăng tơrŭm cheăng, tơdjuôm ivá ƀă kơdo mơ-eăm dêi kuăn pơlê, mê tơdroăng ki kơtiê a Gia Lai dế châ kơdroh rĕng. Hơnăm 2022, maluâ ối trâm hên xahpá, la tơdroăng pêi kâ dêi kong pơlê xuân ối vâ chê 9,3%, tâk hên tâ tâng vâ pơchông ngăn ƀă tơdroăng pơcháu. Tơdroăng mê  ăm hlo, kuăn pơlê mâu hdroâng kuăn ngo a kong pơlê Gia Lai dế kơdo mơ-eăm tơkâ luâ xahpá ki kơhnâ rơkê khât, cheăng kâ rế hía rế tơtêk, rêh kâ ối dêi kuăn pơlê rế hía rế châ niân kro.