Tung rơnó mêi hngê 2025, kơxô̆ mơngế tro tơngê lo mơheăm tâk hên tung cheăm Chư Sê, kong pơlê Gia Lai ƀă kơpong achê. Nâ Siu Phier, ối a pơlê Del, cheăm Chư Sê, rak ngăn 2 ngế kuăn ki tro tơngê lo mơheăm, pơlât a hngêi pơkeăng cheăm Chư Sê ăm ‘nâi, xuân môi tiah rêm xôh ai ngế châi tamo, nâ xuân loi djâ troh hngêi pơkeăng cheăm. Nâ hmiân tuăn xua a hngêi pơkeăng cheăm ai ƀok thái pơkeăng, ngế châi tamo đi đo châ lăm khăm pơlât ngăn krâu khât.

“Hngêi ai 6 ngế, péa ngế on veăng ai 4 ngế kuăn. Rêm rôh châi tamo, rơpŏng hngêi xuân lăm pôu a hngêi pơkeăng cheăm pơlât, akố ai ƀok thái pơkeăng Rah Lan H’Phương. Tâng tro tơngê lơ mơheăm, ƀok thái pơkeăng khăm, ăm ôu pơkeăng ƀă koi pơlât a hngêi pơkeăng cheăm; drêng lâi hiăng chía prêi, nếo vêh a hngêi. Pơlât a kố hlâu ăm rơpŏng hngêi. Ƀok thái pơkeăng Rah Lan H’Phương tối, mâu tơdroăng châi ki hmâ tro pơlât kô prêi tâi, ôh tá êa pơtroh pơlât a râ kơpêng ti lâi  hơngế hlối tâi liăn”.

Ƀok thái pơkeăng Rah Lan H’Phương ki nâ Siu Phier tối mê, cho môi tung mâu ngế ƀok thái pơkeăng châ hriâm pro ƀok thái pơkeăng tiô luât pơkâ rah mơngế a kong pơlê Gia Lai lăm hriâm ngăn pơkeăng.

Kơ’nâi 7 hơnăm hriâm a Khoa Y Dược, Đại học Tây Nguyên, nâ pleăng hnoăng tơná pêi cheăng a pơlê, khăm pơlât ivá kuăn pơlê a pơlê. Ƀok thái pơkeăng Rah Lan H’Phương ăm ‘nâi, luât pơkâ rah mơngế lăm hriâm tơtro ƀă tơdroăng rêh ối dêi kơpong kuăn ngo ki xơpá. Mâu ngế a pơlê, hlê nhên tơdroăng dêi a pơlê, lăm hriâm ƀă klêi hriâm vêh pêi cheăng khăm pơlât ngăn kuăn pơlê a pơlê mê chiâng hlâu:

“Ki hlâu á hlê tá nâl Xuăn ƀă Jarai, mê á pâ vêh pêi cheăng a Hngêi pơkeăng cheăm. Mơhé a hngêi pơkeăng cheăm ối hên xơpá ‘na tơmeăm khoăng, pơkeăng vâ khăm pơlât tâng vâ pơchông ƀă mâu hngêi pơkeăng kân, la kuăn pơlê vâi hmâ achê pin, á ‘nâi tơpui rơkong tơná kuăn ngo chiâng tơ’lêi tung tơpui kơjo kum kuăn pơlê. Kuăn pơlê púi vâ  hngêi pơkeăng cheăm achê kố khăm, pơlât tơ’lêi hlâu tâ, vâ kơdroh liăn lăm khăm pơlât a hngêi pơkeăng râ kơpêng, prôk lăm xơpá ƀă hlối tâi liăn há”.

Xuân châ rah xo lăm hriâm ngăn pơkeăng, drêng klêi hriâm lo ing hngêi trung, Ƀok thái pơkeăng Siu Phơm, kuăn ngo Jarai vêh lăm pêi cheăng a Hngêi pơkeăng cheăm Ia Hrú, kong pơlê Gia Lai. Kơ’nâi 10 hơnăm pêi cheăng, Ƀok thái pơkeăng ôh tá xê to khăm pơlât mâu tơdroăng châi ăm kuăn pơlê tung cheăm mê ối hnê tối kuăn pơlê thế mơdêk hlê plĕng rêh ‘nâi hbrâ mơdât pơreăng, rêh ối krúa lĕm, vâ rak vế dêi ivá mo lĕm. Ƀok thái pơkeăng Siu Phơm ăm ‘nâi, ƀok thái pơkeăng ki rah lăm hriâm ngăn pơkeăng tơ’lêi hlâu tung tơdroăng tăng ‘nâi mâu tơdroăng tơmiât, púi vâ dêi kuăn pơlê ƀă hnê tối ăm kuăn pơlê pêi pro ai pơxúa tơƀrê:

“Á cho kuăn ngo akố mê á hlê tơdroăng ki kuăn pơlê tơmiât drêng ôh tá ai liăn vâ lăm khăm pơlât hơngế. Xua kuăn pơlê ối xơpá, mê a hlo nhên ‘nâi hiâm mơno vâi vâ ti lâi. Mê xuân cho tơdroăng ki a rah xo hriâm cheăng ngăn pơkeăng vâ khăm pơlât ăm kuăn pơlê pin. Rêm rôh kuăn pơlê lăm khăm a hngêi pơkeăng, xo pơkeăng ôu lơ a lăm troh a hngêi pơkeăng khăm, xuân hnê ối ăm rêm ngế thế mơ-eăm rak vế dêi ivá apoăng, veăng rôe tŭm ƀaoh hiêm khăm pơlât,  drêng ai tơdroăng châi tamo râ tâng pơlât kô châ kơdroh kơxô̆ liăn pơlât ăm rơpŏng hngêi ƀă châ pơlât ngăn krâu khât tâ’’.

Tiô pôa Trần Minh Tâm, Kăn hnê ngăn Vi ƀan kuăn pơlê cheăm Ia Hrú tối ki hlê ‘na tuăn tơmiât dêi kuăn pơlê, hnê tối tro dêi ƀok thái pơkeăng tung tơdroăng rah lăm hriâm cho hiăng hlo nhên. Tơdroăng kố ôh ti xê to mơdêk ki tơƀrê dêi tơdroăng khăm ƀă pơlât a hngêi pơkeăng, mê ối kum mâu luât pơkâ, mâu tơdroăng hnê tối dêi kơvâ ngăn pơkeăng châ pêi cheăng ai pơxúa ing pơlê pơla.

“Túa tơlá rêh ối ƀă tơdroăng hbrâ mơdât châi tamo rak ngăn ivá dêi kuăn pơlê châ ƀok thái pơkeăng Siu Phơm ‘nâi nhên tơrêm tơdroăng. Xua mê, tơdroăng khăm pơlât, hnê tối ăm kuăn pơlê dêi ƀok thái pơkeăng Siu Phơm đi đo pêi tơƀrê, pơxúa, mơdêk hlê plĕng tung kuăn pơlê tung tơdroăng pro hlá mơ-éa mâu tơdroăng hbrâ mơdât châ tơƀrê. Kuăn pơlê đi đo loi a tơdroăng khăm pơlât tiô rơnó, pơlât a hngêi pơkeăng cheăm, veăng rak ngăn ivá apoăng dêi kuăn pơlê tung cheăm krâu khât tâ”.

Sap tối tơbleăng a hơnăm 2008, Gia Lai cho kong pơlê kong ngo pêi cheăng hlo tơƀrê tung hnê hriâm ƀă mơhno ăm tíu pêi cheăng dêi ƀok thái pơkeăng ki lăm hriâm tiô pơkâ rah xo lăm pêi cheăng a mâu hngêi pơkeăng cheăm. Kơnôm ing mê, kơxô̆ ƀok thái pơkeăng tối kơpêng mê chôa pêi cheăng tro tiô pơkâ 4 ngế ƀok thái pơkeăng/10.000 ngế kuăn pơlê, kum kuăn pơlê mơdêk ki tơƀrê tung khăm pơlât ivá ƀă kơdroh kơxô̆ mơngế tro châi tamo ki hmâ trâm. Malối, tung pơla hơnăm 2020- 2021, drêng pơreăng COVID- 19 tâ tú, Gia Lai tối kơxô̆ mơngế tâ tú pơreăng ƀă hlâ iâ, ăm hlo ki tơbrê tung tơdroăng khăm pơlât ƀă khu ƀok thái pơkeăng rah lăm hriâm kơhnâ khât ƀă kuăn pơlê.

Luât pơkâ rah ƀok thái pơkeăng lăm hriâm tiô tơdroăng rah xo lăm hriâm a Gia Lai hiăng ƀă dế hlo tơƀrê, drêng “thái pơkeăng têm rơpiât pơlât ngăn krâu khât’’ dêi pơlê troh pơlât ngăn kuăn pơlê tơná. Ki kơhnâ khât dêi ƀok thái pơkeăng hơnăm ối nếo môi tiah Rah Lan H’Phương, Siu Phơm, cho tuăn loi dêi kuăn pơlê ƀă ‘na pơkeăng pơlât a cheăm ki dế rêm hâi châ ’mâi mơnhông. Kơnôm ing mê, tơdroăng khăm pơlât a pơlê cheăm hơngế hơngo dêi kong pơlê Gia Lai rế xông tơƀrê, mơnhông ngiâ méa lĕm nếo tung rak ngăn pơlât ivá kuăn pơlê.