VOV4.Sêdang - Pơrea\ng kơxêng iâ tơngá pro mâu kơxêng chiâng rơpâ, tơ’lêi tơđôu, chiâng pro châi kơxêng, pro kơxêng chiâng tơ-ê, mê chiâng chong rơtếo, tơvê kơxêng ro\ng.

            Rơtế [ă tơdroăng châi kố ga ton xo\n, mê đi đo châi, pơrea\ng kơxêng iâ tơngá xiâm kối pro chiâng pơrea\ng ki ê, môi tiah: tơđôu ko\ng, chêng, ki má lối cho tơđôu kơxêng rơtếo, pro mơngế ki tro tơdroăng châi chiâng chó. Xua mê, hlê [a\ hbrâ ví [a\ pơlât tro tơdroăng kô kum mơngế hơnăm hiăng krâ rêh ối sôk suâ, ivá mo dâi vâ rêh ối [a\ kuăn ‘ne\ng cháu chái. Nôkố pó vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ rơtế tơmâng roh tơpui tơno dêi ngế chêh hlá tơbeăng [a\ [ok thái pơkeăng Lê Hữu Lợi, kăn pơkuâ kơbong pơlât plâi nuih – pơlât vâi krâ, hngêi pơkeăng kân kong pơlê Kon Tum ‘na pơrea\ng kơxêng iâ tơngá. Ing roh tơpui tơno kố ngin púi tơngah kô ‘nâi tơ’nôm vâ hbrâ mơdât pơrea\ng.

*Pâ [ok thái pơkeăng ăm ‘nâi hnăm ki lâi pơxiâm ai tơdroăng châi tung kơxêng?

 {ok thái pơkeăng Lê Hữu Lợi: Ki hdrối kơxêng iâ tơngá cho tơdroăng châi nôkố hlo [ă mâu hiăng hên hơnăm. Kơxêng iâ tơngá cho môi tung mâu tơdroăng ki pro kơdroh tơngá tung kơxêng, tơkéa vâ tối kơxêng rế hiâ [ă rế ôh tá krá. Tơdroăng châi kơxêng iâ tơngá ngăn cho môi tơdroăng châi tung châ chăn. Hơnăm ki hiăng tâ châi kơxêng iâ tơngá [ă mâu kơdrâi ki hmâ hlo kơ’nâi hiăng tâi hơnăm ai khế. {ă mâu kơnốu kơ’nâi 60 hơnăm pơxiâm tâ châi kơxêng iâ tơngá. Tung tơdroăng châi kơxêng iâ tơngá ai klâ mơhno ăm ‘nâi kơnốu [ă kơdrâi. A vâi kơdrâi ki ai tung châ (Es-trô-jen) estrogen rêm khế ai khế mê cho ki vâ rak vế ăm mơngế kơdrâi. Kơ’nâi hơnăm hiăng tâi khế estrogen rế kơdroh pơxiâm tâ châi kơxêng iâ tơngá .

*Ki ăm ‘nâi tơdroăng châi kơxêng iâ tơngá kố gá môi tiah lâi?

{ok thái pơkeăng Lê Hữu Lợi: Ki xiâm tâ châi kơxêng iâ tơngá hơ’lêh hên ngăn tiô kơ mơngế. Hmâ hlo mâu ki ‘nâ pơxiâm tâ châi. Pơtih [ă mâu rơpo\ng kuăn pơlê ai mâu ki ‘nâ re#ng tơđôu tơpê kơxêng. {ă tơná pin ‘na hía tơđôu kơxêng kơ’nâi 30 hơnăm la mâu tơdroăng ki tro têng bú iâ tê. Pơtih mâu ngế kơdrâi [ă kơnốu drêng ối ‘nâi pro chiâng tơđôu tơpê kơxêng rơno\ng kơxêng plâu, lơ chiâng tơhmât kơxêng ro\ng. Lơ tro pâm mơdêi dêi ko\ng a kơ[ăng pro chiêng tơpê kơxêng ko\ng. Mê cho mâu tơdroăng ki hmâ hlo ahdrối pơxiâm tâ châi kơxêng iâ tơngá ki pin hmâ trâm, mê cho châi rơlâi rơlo lâp tung kóu kơxêng tung châ chăn, tơđôu tơpê kơxêng ki tâ châi. ‘Na mâu tơdroăng ăm ‘nâi ki hmâ hlo ki pin hmâ trâm mê cho châ rơlâi rơlo lâp châ mê cho mâu tơdroăng hmâ ăm hlo ki pin hrá ‘nâi.

*Tơdroăng châi kơxêng iâ tơngá ki rơ-iô môi tiah lâi [ă ivá dêi mâu ngế hơnăm hiăng krâ dêi [ok thái pơkeăng.

{ok thái pơkeăng Lê Hữu Lợi: Kơxêng iâ tơngá [ă mâu hơnăm hiăng krâ cho kal ‘nâng. Xua pin ‘nâi mâu hơnăm hiăng krâ ôh tá xê to châi môi tơdroăng hmâ hlo ai hên tơdroăng châi. Kơxêng ôh tá krá kô pro péa tơdroăng. Má môi cho tơdroăng rêh ối, châi, rơlâi rơlo, châi pá hro cho tơdjâk troh tơdroăng rêh ối dêi mâu hơnăm hiăng krâ. Má péa, cho tơđôu, tơpê kơxêng. Mâu tơdroăng ki tơdjâk troh iâ ing kơxêng ôh tá ai tơngá mê kô pro chiâng tơđôu tơpê kơxêng. Thăm nếo mâu hơnăm hiăng krâ ai hên tơdroăng châi tung lâp châ, môi tiah kơtêi kơtâu têi, lơ nu\m nheăn, châi plâi nuih, mơ-êi kóu kơxêng, ôh tá krá tung kơxêng. Vâi kô ôu mâu pơkeăng kơdroh châi, mâu pơkeăng châi tung châ ki hmâ, mâu pơkeăng xuân pro kơxêng chiâng iâ tơngá. Xua mê drêng pơxiâm tâ châi kơxêng iâ tơngá kô tơ’lêi tơđôu, tơpê kơxêng. Xua mê drêng hiăng châi kơxêng iâ tơngá kô tơ’lêi tơđôu tơpê kơxêng [ă drêng tơđôu, tơpê kơxêng a mâu hơnăm hiăng tơpá vâ re\ng prêi le\m, vâi kô koi môi tíu. Drêng mê kô pro chiâng châi tơdroăng ki ê môi tiah mơ-êi xô, mơ-êi  chiâng hbáo, ôh tá ai trếo kơhiâm [ă hên tơdroăng ki ê. Mâu tơdroăng châi mê kô tâ châi tơdrêng pro rế ó tâ tơdroăng châi dêi mâu hơnăm hiăng krâ.

*Tung tơdroăng rêh ối, pêi cheăng rêm hâi pin thế pêi pro ti lâi vâ hbrâ mơdât kơxêng iâ tơngá?

{ok thái pơkeăng Lê Hữu Lợi: Vâ hbrâ mơdât tơdroăng châi kơxêng iâ tơngá, ki má môi tung rêh ối rêm hâi pin thế pơtâp ivá rêm hâi vâ mâu mơheăm tung châ, mâu mơheăm mơ’rêh mâu kơxêng châ pêi cheăng đi đo. Má péa tơdroăng kâ ôu thế tơ’nôm tu\m trếo calci, phosphor. Mâu trếo ki vâ pro chiâng ai calci, phosphor, kẽm kô tơ’mot iâ tung kơxêng. Vâ hbrâ mơdât, pơlât pin xuân thế ‘nâi [ă vâi kơdrâi kơ’nâi hơnăm hiăng pá ai khế xếo [ă mâu kơnốu 60 hơnăm tơngi klêng kô tơ’lêi tro châi kơxêng iâ tơngá, xua mê, pin thế châ hlo ‘nâi tơdroăng châ kơxêng iâ tơngá vâ pơlât. {ă mâu kơdrâi pin pơlât hên tiô tơdroăng. Ôu pơkeăng ăm le\m tung châ lơ ôu pơkeăng tơ’nôm vâ pôi châi kơxêng iâ tơngá. Mâu kơnốu xuân môi tiah, pin kô ôu mâu pơkeăng mơdât châi kơxêng iâ tơngá, mâu pơkeăng pơlât mê thế châ mâu [ok thái pơkeăng hnê ăm ôu.

*{ă mâu hơnăm hiăng krâ drêng châ ‘nâi hiăng châi kơxêng iâ tơngá thế lăm troh ulâi vâ pơlât [ă pơlât môi tiah lâi gá tro tâ?

{ok thái pơkeăng Lê Hữu Lợi: {ă mâu hơnăm hiăng krâ tơdroăng ki apoăng pin thế troh a mâu hngêi pơkeăng khăm pơlât vâ xup, vê ngăn kơxêng, ngăn a kơxêng mê pin nếo ‘nâi kơxêng ôh tá ai tơngá há lơ ôh, ngăn amê pin nếo pơlât. Pơlât hên túa, ôu pơkeăng hơ’lêh, ôu vitamin lơ pơlât tiô túa ki ê, tơdroăng pơlât gá phá tơ ê dêi pó. Pin thế lăm troh a hngêi pơkeăng vâ xup ngăn tâi tâng vâ ‘nâi dêi kơxêng ôh tá ai tơngá. 

*{ok thái pơkeăng hnê tối klâi [ă mâu ngế ki mơni kô châi kơxêng ôh tá ai tơngá?

{ok thái pơkeăng Lê Hữu Lợi: Ngế ki tro châi kơxêng ôh tá ai tơngá mê cho mâu ki hơnăm hiăng krâ kô ai mâu tơdroăng châi tiô rơnó, môi tiah tro châi kóu kơxêng, nu\m nheăn, ‘na kơtêi kơtâu têi, châi plâi nuih [ă hên tơdroăng châi ki ê. Mâu ki kố kô tơ’lêi châi kơxêng ôh tá ai tơngá. Mâu ki tơ’lêi châi mê thế lăm khăm xup ngăn kơxêng tung pơla iâ gá môi hơnăm môi hdroh tâng châ ‘nâi thế pơlât. Pak^ng pơlât pin thế kơdroh ôu mâu pơkeăng ki pro chiâng châi ‘mêi tung kơxêng, rak ki krá dêi kơxêng.

*Hôm mơnê hên kơ [ok thái pơkeăng hiăng tơpui tơno ‘na tơdroăng kố!

Gương prế A Sa Ly tơplôu