VOV4.Sêdang - Ngin tối ‘na mâu pơrea\ng hmâ trâm a mơngế krâ [a\ mâu túa vâ rak ngăn ivá a mơngế hơnăm hiăng krâ.

Koi a xoăng hngêi pơkeăng kơvâ pơlât ivá i mo le\m dêi hngêi pơkeăng kân Thiện Hạnh, jâ Huỳnh Thị Thành, 78 hơnăm, ối a pơlê kong krâm {uôn Hồ, kong pơlê Dak Lak cho môi ngế ki châi tamo châ pơlât drêng châ ‘nâi mâu tơdroăng ki mơheăm ôh tá kơtâu troh a ngôa. Mơhé tiah mê, tiô mâu [ok thái pơkeăng pơlât, jâ mơni kô chiâng châi môi pâ châ, kô ôh tá chiâng tơpui, ôh tá xáo hlo môi pâ mâ. Nâ Đặng Thị Trúc, kuăn kơdrâi jâ Thành, ăm ‘nâi, nôu nâ châ rak ngăn krâu khât a hngêi, la tơdroăng châi xuân u ối xua hơnăm hiăng krâ ivá rế pá kâi hro: Nôu á, ôi a hngêi ngin xuân djâ dêi nôu lăm khăm tiô rơnó, klêi mê, xuân ăm ôu pơkeăng mâu pơkeăng pơlât châi kóu kơxêng, ăm ôu mâu pơkeăng ing nhâ loăng vâ ăm ívá chía mo iâ. Kơtăn kố to lâi hâi kơdrâ hlo dêi nôu pá kâi hro châi môi pâ châ, rơpo\ng hngêi re\ng hlo ‘nâi, re\ng djâ lăm khăm a hngêi pơkeăng hlối. 

Kố cho môi tung 10 tơdroăng châi ki mâu ngế hluâ 60 hơnăm dế pơlât a Kơbong pơlât tơdrêng ăm pro mo le\m châ, châi troăng veăn ngôa, pơlât ăm mo le\m châ a hngêi pơkeăng kân Thiện Hạnh.

Tiô [ok thái pơkeăng Nguyễn Hoài Phong, sap 50 hơnăm tơngi klêng, châ kuăn mơngế pơxiâm hlo ki rế pá dâi, ăm hlo nhên cho a mâu kéa, xâk, kóu kơxêng cheâng krâng, tung châ [ă hía hé tơdrêng [ă tơdroăng mâu tíu tung châ. Tơdroăng ki ăm hlo nhên a mâu hơnăm hiăng krâ kéa rế hơ’nho\n, rế piê, kéa ho\n, têa rơmâ tung châ rế tâk hên [ă iâ vâ pêi cheăng. Troăng veăn ngoâ rế krâ pro chiâng re\ng piu mâu tơdroăng, ‘nâ hmếo pơchiâng rơxá, pêi ki kố ki mê ôh tá chiâng to lâi xếo. Troăng mơheăm ngôa xuân hơ’lêh [ă chiâng kơdât troăng mơheăm pro chiâng ôh tá ai tu\m mơheăm kơtâu troh a ngôa. Môi tiah mâu tíu ki ê tung châ, tung klêa dêi mâu ngế sap 50 hơnăm tơngi klêng xuân rế kơdroh, pro chiâng ôh tá tâ kơhiâm, ôh tá păng lo\n kâ kế, mơdrá ré pá kâi, mâu pló ki ối tung klêa rế kơdroh khoh pro ôh tá kâi vâ xo ‘mot trếo kơhiâm ing kế kâ, tơ’lêi tro châi êak kơn^ng. Ivá rế pá hro cho tơ’lêi pro mâu tơdroăng châi vâ xông rơdêi.

{ok thái pơkeăng Nguyễn Hoài Phong, hngêi pơkeăng kân Thiện Hạnh, kong pơlê Dak Lak, tối ăm ‘nâi: Hơnăm rế hên kuăn mơngế tơ’lêi tro mâu tơdroăng châi tiô rơnó, pơtih mơheăm ôh tá tâk troh a ngôa, nu\m nheăn, kơtêi kơtâu têi, châi ‘mêi ai rơmâ tung mơheăm, [ă mâu tơdroăng châi ‘na plâi nuih [ă hía hé. Ai mâu tơdroăng châi ôh tá khăm tiô rơnó ôh tá châ ‘nâi, môi tiah tơdroăng nu\m nheăn, tâng ôh tá khăm ngăn têa nu\m kô ôh tá ‘nâi dêi tơná nu\m nheăn. Xua mê, tơdroăng ki kal apoăng thế ăm mâu hơnăm hiăng krâ lăm khăm tiô rơnó vâ re\ng châ ‘nâi tơdroăng châi. Vâ mơdât mâu tơdroăng châi thế kâ kế tro tơdroăng, kơhnâ pơtâp ivá, môi tiah vâ tơtro [ă hơnăm.

Ô vâi krâ-nho\ng o [ă pú hmâ!

Mơhé ngăn ‘na tơdroăng rêh ối dêi kuăn mơngế pin hmâ hlo, kuăn mơngế tơ’lêi re\ng krâ cho tơdroăng ki hmâ trâm hlo, la a tơdroăng ki ê, pin xuân chiâng pêi pro vâ pơtối rak vế ivá châ chăn ăm vâi krâ i mo le\m, pro hrá krâ [ă kơdroh tơdroăng châi tamo ki xâu xía drêng vâ troh hơnăm hiăng krâ, mê cho tơná mơhno\ng rak vế dêi châ chăn, hbrâ mơdât tơdroăng châi tamo kal hluâ tâ drêng tro châi tamo nếo khăm pơlât.

-Đi đo lăm khăm ngăn dêi ivá châ chăn, môi tiah: Kơtêi kơtâu hôm têi, séa ngăn rơmâ tung troăng mơheăm, khăm ngăn dêi kơxeâng, séa ngăn hormone vâ re\ng châ ‘nâi tơdroăng châi tamo [ă hnối re\ng teăm pơlât tơdrêng.

-Pơtâp tơdro dêi châ chăn, môi tiah klêi têa, prôk cheâng, chuâ rơxế mái, pơtâp hrik hyôh a kơxo má.

-Rêh ối le\m tro, đi đo rak vế dêi tuăn ngôa tơná hơniâp ro, sôk suâ, ôh tá ôu hên drôu, [ie#r, ôu hât [ă hía hé.

-Ôu kâ tro chôu, tro phut athế kâ ai tu\m kơchâi ki le\m kơhiâm, tơdâng tơ’mô, ôu tơ’nôm vitamin [ă khoăng cha#t ki kal kum ăm châ chăn kuăn mơngế châ hrik xo trếo ki le\m tâ, vâ tung châ đi đo châ hrik xo trếo le\m.

Kơchâi-mâm-ká ăm vâi krâ kâ athế ai tu\m mâu tơmeăm ki ai trếo đăm, kế ki pro piê, tơpoăng, kơchâi, plâi, rah xo mâu kế kâ ki pơchên drêng ối drêh le\m [ă krúa le\m. Mơngế ki hiăng ton hơnăm xua tơdroăng mơdrá kế kâ [ă lăm dế ga iâ, xua mê, kế kâ ki pơchên pro ti lâi athế tơ’lêi mot tung châ: mâu kế kâ ki âp, pế [ă hyôh tô cho mâu túa pơchên ki tro tơdroăng. Athế kơdroh kâ mâu kế ki khó, hên rơmâ, lơ ngeăm hluâ râ, hên trếo piê xua tâng kâ mâu kế ki tiah mê kô pro ‘mêi ăm klêa nong.

Pak^ng mê, tơdroăng ki kâ ‘ló, kâ bê tu\m kế tơmeăm cho kal păng ‘nâng. Pôi tá ăm vâi krâ kâ lối phâi ó, kơmăng athế kâ iâ tâ [ă re\ng kâ, mâ tá kâ drêng kong hiăng măng. {ok thái pơkeăng Mai Công Chủng, 65 hơnăm, cho thái hnê kơvâ rak tơniăn ivá-châ chăn mo le\m, pơkeăng hngêi trung Đăi hok Tây Nguyên hnê tối:{ă mơngế ki hiăng hên hơnăm, tơdroăng ki lăm dế cho pá ‘nâng, xua mê tơdroăng ôu kâ athế ‘mâi rơnêu ăm i tơtro vâ tơ’lêi lăm dế. Pin athế tăng kêi, hnêi, rôe kế kâ ki tơ’lêi lăm dế, athế rah kế kâ ki tro krôk [ă rơpâ, rơmuăn kâ mâu kơchâi mâm ki mê ga ôh tá pro ‘mêi klêa. {ă xuân púi rơhêng vâ, tâng vâi jâ pôa ki lâi rơhêng athế kâ rơhé i hên tâ, rêm hâi kâ môi iâ rơhé ga ‘ló. Mâu tơmeăm ki vâ kâ athế pơchên i chên khât. Mâu têa ôu, vâi krâ mâ tá ôu lối hên têa ngeăm, mê athế ôu mâu têa ki pro hơngiâp le\m.

{ă mâu vâi hơnăm hiăng krâ, pơtâp ivá cho vâ kum ăm ivá mo têi, rơdêi le\m đi đo, xuân pro ăm hiâm mơno phuâng le\m, kơdroh tơdroăng ki hơkăng tung ngôa rêm hâi tơbrêi tơmiât, pêi cheăng, xuân pro vâi krâ châ rêh ton. Pơtâp ivá kum ăm vâi krâ ai ivá krá kâk [ă hrá krâ, kơdroh tơdroăng châi tamo.

Ai môi tơdroăng ki hmâ hlo, vâi krâ ôh tá păng koi ton. Xua mê, drêng vâi krâ lăm pơtâp ivá a peăng xo má (drêng kong ối măng), lơ ối tô téa a peăng kơxêi, kô tơ’lêi trâm chiâng tamo ki ê, la ôh tá xê xua pơtâp ivá ki pro châi tamo. {ok thái pơkeăng Mai Công Chủng, ngế ki hriăn hnê tối ‘na rak vế ivá châ chăn mo le\m hnê tối tiah kố: Xuân púi rơhêng vâ mâu hơnăm hiăng krâ kal athế châ rak vế dêi ivá châ chăn i mo le\m, tăng ngăn hâi ki le\m ki tơtro vâ pơtâp ivá ăm i tơtro. {ă mâu vâi jâ pôa xuân athế pơtâp ivá, prôk adrêng dêi pó, tiô tơdroăng ki tơná púi vâ, ai hên ngế prôk pơtâp ivá kô ai hên ngế ki veăng kum dêi pó tro tâ.

Ai mâu [ai pơtâp ki tơ’lêi hlâu kum mâu ngế ki hiăng krâ châ rak vế dêi ivá:

-Prôk cheâng cho tơdroăng ki tơ’lêi hlâu má 1. Prôk cheâng chôa lâng dâng 30 phut rêm hâi, 5 hâi tung môi pơla măng t^ng. Xuân chiâng klâ xing xoăng pro 2 troh 3 hdrôh tung môi hâi, rêm hdrôh prôk ai 10 phut.

-Pơtâp dêi krâng: Kuâ râng a môi to tăng lơ kơ-[ăng ki krá, rak vế dêi ro\ng ăm i tơdrăng, cheâng krong, châ tu a’nâi klêi mê ăm dêi châ xông tơdrăng. Pro tơdroăng ki kố sap ing 10 troh 15 hdrôh.

-Mơdêk dêi kơtó eâk cheâng: Ko\ng kuâ râng a môi to tăng lơ kơ-[ăng ki krá, ăm dêi ro\ng tâng tơdrăng, têk dêi kơpeăng cheâng chôa ‘lâng, klêi mê, khô khối ‘măn dêi kơpeăng cheâng chôa ‘lâng drêng chuih tit a tơnêi. Pro tơdroăng kố sap 10-15 hdrôh, hơ’lêh dêi cheâng [ă pơtâp đi đo tiah mê.

-Ối a’nâi klêi mê xông tâng; Kuâ râng môi to tăng, lơ kơ-[ăng ki chía krá. Ối a tăng, péa pâ chêang chuâ choâ ‘lâng a’nâi. Têk dêi péa pâ ko\ng vêh péa ngiâ, tơdâng drăng rơtá nuih. La athế tâng ối i tơdrăng, klêi mê, ối ‘nâi ăm i tơtro. Pro tơdroăng kố ai 10 hdrôh môi hâi.

Gương tơplôu [ă tơbleăng