VOV4.Sêdang - Nôkố, kơnôm mơnhông mơdêk dêi tơdroăng hnê tối tơbleăng tung hla tơbeăng, rơ’jiu um tivi, hên mâu ki dế mơ-êa hiăng ‘nâi túa rak ngăn ivá [ă hiâm tuăn tơná tung pơla dế mơ-êa. Vâ vâi krâ nho\ng o [ă pú hmâ hlê ple\ng tơ’nôm hên tâ, kơ’nâi kố, ngin pâ pó vâi krâ nho\ng o tơmâng tơdroăng tơpui tơno pơla Ngế chêh hla tơbeăng ‘na tơdroăng kố [ă jâ Nguyễn Thị Phương Thảo, {ok thái pơkeăng ngăn ‘na kơvâ ai kuăn ‘ne\ng, Kăn pho\ ngăn ‘na kơvâ ai kuăn, dêi hngêi pơkeăng kân kong pơlê Gia Lai rơtâ tá tơdroăng ki kal vâ ‘nâi ple\ng tung pơla dế mơ-êa.

 *{ok thái pơkeăng ăm ‘nâi, vâ kuăn ngá tung klêa mo le#m xông rơdêi [ă tơniăn mê hdrối [ă tung pơla dế mơ-êa, jâ nôu kal pâk mâu túa vaccine ki lâi? [ă ki tơdjâk dêi tơrêm túa vaccine kố [ă mâu ngế dế mơ-êa?

-Vâ kuăn ngá mo rơdêi, hdrối vâ mơ-êa, ngế kơdrâi thế pak 4 túa vaccine: Má môi Rubella, má péa mơ êi kliêm B, má pái cho lo kơtuâ ‘mêi, má pu\n mơdât tơngê kơ-o kơ ôk. Tung pơla dế mơ-êa, 12 măng t^ng apoăng, tâng tro tâ tú Rubella, ngế kơdrâi ki dế mơ-êa kô pro ăm kuăn ngá chiâng tơviah lơ chó, ‘nâ ngiâ kuăn ngá tung klêa ôh tá chiâng mơngế, ôh tá kâi xông rơdêi, kuăn ngá hlâ tung klêa, ‘nâ hía ‘mêi a plâi nuih, a kơlăng tuăn,chiâng puâ kloăng mâ, [ă hía hé. ‘Na mơ êi kliâm B, tung pơla dế mơ-êa ôh tá tâ tú troh kua\n ngá. Mơhé, tung pơla ai kuăn, virus kô tơkâ hluâ pâu kuăn [ă  hnối mot tung mơheăm dêi kuăn ngá. {ă drêng o ngá tâ tú pơreăng mơ êi kliêm B mê o ngá kô ai tơdroăng châi ‘na kliâm. ‘Na lo kơtuâ ‘mêi, tung pơla dế mơ-êa, tâng ngế nôu tâ tú tung 12 măng t^ng apoăng, mê o ngá kô ai hbáu  a kéa.  Sap 20 măng t^ng tơngi klêng, tâng ngế nôu tro tâ pơreăng lo kơtuâ ‘mêi, ki tâ tú a o ngá dâng pá xôp 0,4%. Tung 7 hâi hdrối [ă kơ’nâi drêng mơhum kuăn, tâng ngế nôu lo kơtuâ ‘mêi, mơni o ngá kô tâ tú lo kơtuâ ‘mêi há, ó tâ, ngế nôu kô tro lo têa o ngá iâ, moni o ngá kô hlâ tung klêa. Mơ’nui cho tơngê kơ-o kơ-ôk, mơni virus tơkâ hluâ, la ‘nâ hía gá kô ó tâ, pro têa ‘mêi o ngá dêi nôu iâ, lơ o ngá hrá công kân drêng ối tung pâu kuăn.

Tung pơla dế mơ-êa, ngế nôu bú pak 1 túa vaccine, mê cho châi hrê. Hmâ hlo châi hrê ai 2 túa pak. Môi cho pak hdrối vâ mơ-êa, tơkéa vâ tối vâ tung châ ai trếo le\m tung plâ rơxông. Ngế kơdrâi kô pak sap 15 hơnăm troh 35 hơnăm. Tâng ngế nôu ôh tá pak tơ’nôm tiô lịch pâk plâ rơxông mê kô pak tơ’nôm tung pơla dế mơ-êa. Pơla ki tro má môi sap măng t^ng 24, klêi mê 1 khế pak nếo môi hdroh vâ pro ai kế vâ mơjiâng chiâng mơheăm lem ăm nôu.

*Ô [ok thái pơkeăng, tung pơla dế mơ-êa, mâu vâi nôu kal thế tơ’nôm trếo kơhiâm môi tiah lâi vâ tơniăn ăm ivá dêi ngế nôu [ă trếo kơhiâm ăm o ngá?

-Tung pơla dế mơ-êa, vâ o ngá tung klêa mo rơdêi le\m, ngế nôu kal thế kâ tu\m trếo kơhiâm. {ă châ chăn thế mo dâi, mê cho trếo kơhiâm. Má môi cho protein, má péa lipit, má pái glucid, má pu\n  mâu vitamin [ă po khoăng, má  pơtăm cho mâu kơchâi, plâi, mâu têa ôu. Protein cho ki xiâm vâ mơjiâng pro mơheăm ăm o ngá. Glucid cho xik, cho trếo ki kal ăm ngế nôu [ă o ngá. Lipit cho tơmeăm khoăng ki vâ mơjiâng chiâng mơheăm. Pak^ng mê cho mâu po khoăng [ă vitamin thế ai tu\m.

*Mâu nguyên tố vi lượng, malối cho sắt [ă calcium ki hmâ châ hnê tối ăm ngế nôu ki dế mơ-êa tung pơla dế mơ-êa. Mâu trếo ki kố cho ki xiâm môi tiah lâi tung tơdroăng vâ xông mo dâi dêi kuăn ngá, ô [ok thái pơkeăng?

-Sắt cho ki pro ối rêh dêi kuăn ngá tung klêa, ki xiâm vâ pro Hemoglobin. Tâng ôh tá ai Hemoglobin mê mơheăm ki pơtroh ôxy ôh tá le\m. Tâng ngế nôu dế mơ-êa ôh tá ai sắt tung châ, mê kô pro ăm kuăn ngá ôh tá kâi xông mo dâi a pâu kuăn, ‘nâ hía kô pro re#ng mơhum kuăn ngá drêng tá hâi tro khế, thăm nếo kô hlâ [ă mơhum ‘nâ kô lo mơheăm hên.

‘Na calcium cho môi nguyên tố ki kăn vâ pro chiâng kơxêng ăm o ngá. Malối cho măng t^ng má 20 tơngi klêng, o ngá kô pơxiâm ai mâu ki kal tung hơ’neh kơxêng. Tâng ôh tá aiCalcium, mê o ngá kô xúa calcium dêi mơngế nôu, kơxêng ngế nôu kô ôh tá krá [ă châi hên ‘na hơne\ng. Xua mê cho calcium [ă sắt cho mâu mâu nguyên tố ki xiâm, kal má môi ăm ngế nôu [ă ngế nôu mê thế xúa tro tơdroăng.

*Tiah mê ngế nôu thế xúa môi tiah lâi vâ tối cho tro tơdroăng, ô [ok thái pơkeăng?

-Hdrối vâ mơ-êa 1 khế, vâi hiăng hnê tối hdrối thế ôu tơ’nôm sắt 1 hâi 1 pu\m ta troh klêi mơhum kuăn ah 1 khế. Sắt ôh tá chiêng ôu tơhuôm [ă têa tôu ro, ôh tá chiâng ôu tơchuôm [ă têa chếi. Mơhé ngế dế mơ-êa kal thế ôu tá sắt [ă calcium la thế ôu kơtăn chôu péa túa pơkeă mê. Pin bú ôu calcium a măng t^ng kuăn ngá tung klêa dế xông kân, tơkéa vâ tối a 3 khế tơdế mơ-êa kuăn ngá tơngi klêng.

*Ô [ok thái pơkeăng, ngế nôu kal thế khăm kuăn nga môi tiah lâi vâ séa ngăn ki xông rơdêi dêi kuăn ngá?

-Tung pơla dế mơ-êa, vâ o ngá tung klêa xông kân piê le\m [ă séa ngăn vâ ‘nâi mâu tơdroăng ki tơviah ăm o ngá, ngê snôu kô châ hnê tối lăm khăm tiô rơnó. Tiô Khu xiâm ngăn pơkeăng tối, ki iâ thế khăm kuăn ngá 3 hdrôh. La klêi kơ’nâi khăm apoăng, [ok thái pơkeăng kô khăm, séa ngăn [ă vâ ‘nâi ‘na ivá dêi ngế nôu [ă vâi kô mơjiâng môi tơdroăng pơkâ khăm kuăn ngá tiô rơnó ăm tơrêm ngế ki tamo.

 Hmâ hlo hâi khế pơkâ khăm kuăn ngá, tung 3 khế apoăng, vâi kô khăm môi hdrôh vâ ‘nâi nhên ‘na kuăn ngá, ki vâ mơjiâng chiâng kuăn ngá, [ă ki vâ chiâng  dêi kuăn ngá. Pái khế tơdế mơ-êa kuăn, vâi khăm ngăn ki xông kân dêi kuăn ngá. Măng t^ng má 28 troh 36 vâi kô khăm 2 măng t^ng 1 hdroh. Sap 36 troh 40 măng t^ng, vâi kô khăm môi măng t^ng môi hdroh. Hâi khế pơkâ khăm đi đo môi tiah mê dâng 9 hdrôh. Tâng tung pơla dế mơ-êa, [ok thái pơkeăng châ ‘nâi mâu tơdroăng châi dêi ngế nôu vâi kô pơkâ mâu rôh khăm kuăn ngá hên tâ.

*Hmâ hlo tung pơla dế mơ-êa, ngế kô drâi kô ai mâu tơdroăng ki tơviah. Drêng trâm tơdroăng hlo tơviah ki lâi ‘lo, ngế nôu ki dế mơ-êa thế lăm troh a hngêi pơkeăng vâ châ khăm, ô [ok thái pơkeăng?

-Tung pơla dế mơ-êa, ngế kơdrâi thế châ ‘nâi dêi mâu tơdroăng ki tơviah. Mâu tơdroăng ki tơviah kố hiăng châ hnê tối [ă chêh a hla tơbeăng hên. má môi cho lo mơheăm. Tung 3 khế apoăng, tâng lo mơheăm, thế ‘nâi nhên mê hôm ối rêh há lơ ôh, hôm l^ng chiâng kuăn ngá há, hôm ai kế ki mơjiâng chiâng kuăn ngá há, lơ ai kuăn ngá pá gong pâu, [ă hía hé. Pái khế tơdế, thế ngăn hôm mơnhâu prô tơ’nhiê kuăn há lơ ôh. 3 khế mơ’ui dế mơ-êa, thế ngăn hôm pro ai tơdroăng ki tơviah há ‘na kuăn ngá, pơtih lơ pơchêh pâu kuăn, lơ tơdroăng mơ-êi, lo pơting [ă hía hé.

Ki ăm hlo tơviah má 2 ngế kơdrâi xuân thế lăm khăm châi tung klêa. ‘Nâ hía mơnhâu vâ tơ’nhiê kuăn ngá, ‘nâ hía ngế ki mê tung 3 khế apoăng mơ-êa pá gong pâu kuăn, lơ 3 khế tơdế xuân mơnhâu vâ tơ‘nhiê kuăn ngá, 3 khế mơ’nui cho mâu tơdroăng re\ng mơhum kuăn, mâu tơdroăng ki pro tơviah  ki ê.

Má 3 nếo, cho pơtih tơdroăng kơxong. Ki xiâm ăm ‘nâi vâ kơxo chêng ko\ng kô ăm ‘nâi hdrối mâu tơdroăng, má môi cho ôh tá ai protein, má 2 kô ăm ‘nâi hdrối dêi tơdroăng tro trếo ‘mêi tung pơla dế mơ-êa, ki xiâm vâ chiâng tơdro kơdrâ, lơ mâu tơdroăng ôh tá ai tu\m vitamin xuân pro chiâng kơxong.

Ki má pái nếo, cho lo têa hmâng vâ a tíu hmâ nu\m, xú u\m, tơhe\n [ă hên tơdroăng ki ê mê thế lăm khăm ngăn hôm mơ-êi há lơ ôh.

Má pu\n nếo cho mâu tơdroăng tơdjak troh kuăn ngá re\ng kân, klêa re\ng kân, lo têa kuăn ngá a klêa kơdroh, têa ki ‘mêi [ă hía hé

Mơnê kô [ok thái pơkeăng hiăng tơpui tơno hnê tối ‘na tơdroăng kố!

                                                                                                                       Gương Prế A Sa Ly tơplôu