VOV4.Sêdang - Tơdroăng ôh tá tu\m trếo piê a vâi hdrêng a kong pơlê Gia Lai tối phá xêh [a\ kơpong Tây Nguyên nôkố cho hên păng ‘nâng. A vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm tơdroăng tung châ ôh tá tu\m trếo piê cho hên má môi lâp tơnêi têa. Tơdroăng hâi kố, kô tối ‘na xiâm kối chiâng ôh tá tu\m trếo piê a vâi hdrêng [a\ mâu tơdroăng hnê mơhno túa to\ng kum. {ok thái pơkeăng Đào Thị Bình, ngế chêh tơm xo rơkong ‘na trếo piê kong pơlê Gia Lai kô kum kuăn pơlê hlê ple\ng hên tâ ‘na tơdroăng kố.

            A hên pơlê dêi kong pơlê Gia Lai, vâi hdrêng tung châ vâi ôh tá tu\m trếo piê, hrế kr^n hên má môi, ki malối a vâi hdrêng 5 hơnăm. Hên nôu pâ xua tơdroăng rêh ối pá puât, tơvâ tơvân tơdroăng pêi chiâk deăng, xua mê, tá hâi rak ngăn dêi kuăn krâu khât. Ki hên vâi hdrêng a pơlê ôh tá châ kâ tu\m trếo piê kơhiâm vâ re\ng xông kân le\m, mê vâi hdrêng chiâng hrế, kr^n, ôh tá păng kân. Poâ R]om Win, ối a pơlê Hmrong Ngó, cheăm Ia Ka, tơring }ư Pah, kong pơlê Gia Lai, tối ăm ‘nâi: Kuăn pơlê tung pơlê kố, hdroâng mơngế Jarai nôkố, tâng vâ tối khât ‘na tơdroăng tơmâng rak ngăn kuăn ối ku\n, mê ối hên rơpo\ng tung pơlê ôh tá tơtro\ng troh ivá [a\ trếo piê ăm kuăn ‘ne\ng. Tung pơlê ai troh 40% troh 50% rơpo\ng môi tiah mê, vâi lôi ăm vâi hdrêng lăm xah hêi xêh hmâng vâ, tơdroăng ki rak ngăn ăm ivá châ chăn ăm vâi hdrêng cho iâ ‘nâng.

            Pak^ng kơklêa kơtiê, tơdroăng rơneh kơdrâm kuăn ‘ne\ng [a\ ki hlê ple\ng dêi nôu pâ a mâu kơpong hơhngế hơhngo, kơpong hdroâng kuăn ngo, ‘na tơdroăng ăm vâi hdrêng ôu kâ tu\m trếo piê cho ối iâ. Ing mê, chiâng ai tơdroăng vâi hdrêng hrế kr^n a kơpong kố cho hên. Ngế rak ngăn mâu ngế tamo châi cho jâ Lưu Thị Tâm, ngế chêh tơm rơkong ‘na trếo piê tơring }ư Pah, kong pơlê Gia Lai, tối ăm ‘nâi: Xua ki phá tơ-ê dêi tơring }ư Pah cho kơpong hdroâng kuăn ngo hên, châ 53%, xua mê hlê ple\ng ‘na trếo piê tá hâi hên khât. Thăm nếo, ôh tá hlê ple\ng nhên, ki hên kuăn pơlê pêi chiâk deăng, pêi lo kế kâ ôh tá tu\m. Kuăn pơlê rêh ối tiu dêi khôi túa, xua mê tơdroăng rak ngăn vâi hdrêng tá hâi tơtro. Má péa nếo, ôh tá ‘nâi mơgrúa tíu rêh ối, xua mê,  vâi hdrêng ai tâng mâng, ‘mêa hên tung klêa. Ki rơhêng vâ tối drêng pêi lo báu phái, loăng plâi tung kơdrum tá hâi ‘nâi xúa mâu kế kâ ki tơ’lêi ai tung pơlê, vâ kâ rêm hâi.

            Mơhé tơdroăng hbrâ mơdât hrế kr^n a kong pơlê Gia Lai hiăng châ tơ-[rê hên. Laga tơdroăng hrế kr^n a kong pơlê kố xuân cho hên há, kal châ to\ng kum. Tiô tơbleăng tối nếo má môi dêi hngêi pơkeăng tung hnê mơhno ‘na tơdroăng ôu kâ tu\m trếo piê tơnêi têa tối, kong pơlê Gia Lai  cho môi tung mâu kong pơlê ai vâi hdrêng hrế kr^n hên má môi lâp tơnêi têa. Ki hên, vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm hrế, châ ôh tá hngăm tâng pơchông [a\ hơnăm 2014 a kong pơlê kố cho vâ chê 25%; [a\ vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm châ ôh tá păng kân xo\n tâng pơchông [a\ châ ai 35%. Tơdrêng amê, lâp tơnêi têa, kơxo# vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm châ ôh tá hngăm lâp tơnêi têa bu 14,5%; châ ôh tá păng xo\n cho vâ chê 25%. Vâ pro tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa ‘na trếo piê ăm vâi hdrêng a kong pơlê Gia Lai, ki kal khât mâu khu râ kăn cheăng kal kí a kong pơlê athế veăng mơhnhôk to\ng kum. {ok thái pơkeăng Lê Thị Thanh Hương, kăn pho\ pơkuâ tíu xiâm rak ngăn ivá [a\ vâi nôu mơ-êa kuăn ngá kong pơlê Gia Lai, tối tiah kố: Tiô tơdroăng pơkâ tơnêi têa ‘na trếo piê xuân hiăng tơbleăng, [a\ pơkâ kơdroh tơdroăng ki hrế kr^n, ôh tá păng kân a vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm. Kố cho hnoăng cheăng tơchuôm dêi pơlê pơla [a\ dêi rêm ngế kuăn pơlê, ôh tá krê to kơvâ ngăn pơkeăng [a\ khăm pơlât. Xua mê, vâ tơleăng tơdroăng ôh tá bê trếo piê a vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm, mê tâi tâng kơvâ, khu râ kăn cheăng thế veăng hnê mơhno tơmâng to\ng kum.

            Achê pơla kố, vâ nôu pâ thăm hlê ple\ng ‘na trếo piê, ăm vâi hdrêng ôu kâ tu\m trếo piê, a hên tơring dêi kong pơlê Gia Lai hiăng tơku\m po mâu roh hnê mơhno, mâu roh tơ’noăng ti tăng ple\ng ‘na trếo piê. Mâu roh hriêm, mâu roh tơ’noăng thế ai tơru\m pơla mâu kơvâ hiăng châ tơ-[rê hên, pro hên mâu nôu pâ a mâu pơlê athế veăng hriâm. Jâ Đinh Thị Thọ, ối a pơlê Tuêk, cheăm Đak Tơ Ve, tơring }ư Pah, kong pơlê Gia Lai, veăng roh tơ’noăng ‘na trếo piê dêi tơring ăm ‘nâi: Klêi kơ’nâi veăng tơ’noăng kố, a púi tơngah hriâm a mâu hngêi trung [a\ rêm ngế vâ pơtâng tối ăm kuăn pơlê tung pơlê dêi tơná, pro tiah lâi nôu pâ hok tro rak ngăn kuăn ‘ne\ng tơtro tâ. Vâ rak ngăn dêi kuăn chiâng mơngế kuăn loi nguăn nôu pâ, hriâm rơkê, châ chăn mo dâi vâ hriâm rơkê tâ mê nếo.

            Tiah mê, hlo nhên khât, tơdroăng vâi hdrêng ôh tá tu\m trếo piê a kong pơlê Gia Lai tối phá xêh [a\ kơpong Tây Nguyên tối tơchuôm cho xua hên xiâm kối. Laga, xiâm kối ki kal má môi mê cho tơdroăng nôu pâ ôh tá ăm dêi kuăn ôu kâ tu\m trếo piê.

            Ôh tá tu\m trếo piê kô tơdjâk troh tơdroăng xông kân [a\ tuăn ngoâ dêi vâi hdrêng, kơdroh tuăn ngoâ rơkê, tơdroăng hriâm tâp chiâng plong. Tơdrêng amê, kô tơ’lêi tro tâ pơrea\ng [a\ pơrea\ng kô râ tâ. Ki rơhêng vâ tối, vâi hdrêng pá kơdâm 5 hơnăm cho roh ki kal vâi hdrêng pơxiâm xông kân re\ng má môi, tu\m tơdroăng tung châ kal hên trếo piê vâ xông kân tơniăn le\m’’.

            Nôkố vâ vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ ‘nâi tơ’nôm trếo piê ăm vâi hdrêng, tơdroăng tơpui hâi kố, ngin ai roh tơpui tơno [a\ [ok thái pơkeăng Đào Thị Bình, kăn [o# Tíu xiâm rak ngăn ivá châ chăn mâu nôu mơ-êa kuăn, ngế chêh tơm xo rơkong ‘na trếo piê kong pơlê Gia Lai. Pó vâi krâ nho\ng o [a\ pú hmâ rơtế tơmâng!

* Drêng hlo vâi ‘ne\ng a kong pơlê Gia Lai hrế ôh ta păng kân, mê [ok thái pơkeăng hôm ai tơdroăng hnê klâi ki nhên khât vâ ai mâu rôh kâ hmê ki ai tu\m trếo kơhiâm [ă vâi ‘ne\ng pa xuâp 5 hơnăm.

{ok thái pơkeăng Đào Thị Bình: -A tơmiât tiah kố, [ă kơxo# mâu ki ôh tá ai trếo piê a Gia Lai ối hên mê ki hdrối mâu nôu ki păn kuăn ối tơx^n [ă mâu ngế veăng rak ngăn vâi ‘ne\ng [ă mâu ngế veăng rak ngăn vâi ‘ne\ng tung rơpo\ng hngêi, kal ple#ng nhên môi rôh kâ tu\m trếo kơhiâm ăm vâi ‘ne\ng pá xôp 5 hơnăm ga môi tiah lâi. {ă pin xuân ‘nâi tiah kố: A kơlo pá xuâp 5 hơnăm mê klâ khu ối tơx^n. Pơtih sap hâi klêa klêa troh 24 khế, kố cho rôh lo vâi ‘ne\ng vâ xông kân. Pơla kố athế ăm âu tôu nôu tê, pơla ôu tôu nôu hnối kâ tơ‘nôm kế kâ, [ă pơla sap 24 khế, tơkéa vâ tối sap 2 troh 3 hơnăm, klêi mê, sap 3 troh 5 hơnăm mê tơdroăng ăm kâ xuân thế hơ‘lêh phá tơ ê dêi pó. Ing mê râ. Hâi kố á vâ tơpui tơno [ă tâi tâng mâu jâ nôu, vâi nâ púi vâ mâu vâi nôu, vâi nâ ple\ng [ă chôu vế pro ti lâi vâ pế pơchên kơchâi ăm vâi ‘ne#ng kâ tơtro [ă ivá ăm vâi ‘ne\ng 5 hơnăm.

Pơla sap hâi klêh klêa troh 6 khế, cho pơla vâi ‘ne\ng nếo klêi kot mâ [ă dế ôi âu kơbin môi pâ. Tơdroăng kal vâ trếo kơhiâm dêi vâi ‘ne\ng sap hâi klêh klêa troh 6 khế mê têa tôu nôu hiăng tơ’mot tu\m trếo kơ hiâm [ă ôh tá kâ tơ’nôm mâu kế kâ, têa ôu; pak^ng ăm âu têa tôu nôu, pơla sap 6 troh 12 khế, têa tôu nôu kô ai tơdế trếo ki pro kal vâ mo le#m ăm ivá, trếo kơhiâm vâ vâi ‘ne\ng re\ng xông kân, ki tung châ vâi ‘ne\ng kal vâ châ tơ’nôm ing kế kâ rêm hâi ăm vâi ‘ne\ng.

Pơla sap 12 troh 24 khế, têa tôu nôu kum ăm dâng 1 kơpêng 3 trếo kơhiâm ăm vâi ‘ne\ng, ki u-ối 2 kơpêng 3  kal vâ  ing kế kâ tơ’nôm; Kơxo# kế kâ tơ’nôm kô hơ’leh rêm hâi. {ă tung rêm rôh kâ tơ’nôm mê pin thế pro tơdâng tơ’mô tâi tâng 4 khu kế kâ. Tung 4 khu kế kâ kố cho khu tơpoăng kô ai hên tung phái [ă mâu prá tu\m túa. Tâng ôh tá ai phái mê pin hơ’lêh [ă a lâi, pôm ló, pôm loăng. ‘Na trếo đăm ai hên tung hơ’neh ká, kơtâ í têa tô ro [ă trếo đăm ing mâu túa prá. Khu má pái ki tơ’mot ăm trếo piê mê hmâ hlo rơmâ, hmâ ai a têa rơmâ mâu mơnăn [ă kô ai tung mâu túa têa rơmâ ki hmâ kâ. Têa rơmâ ing mơnăn akố ai têa rơmâ ing chu, í. ‘Na têa rơmâ tung mâu kơchâi prá [ă ai tơ’nôm tung rơngá, pôm prế. Khu má mơ’nui ki ai vitamin [ă po khoăng, ai hên a mâu kơchâi rơpê ngiât [ă plâi ki tum. Pơtih môi tiah plâi hơmu, plâi nong, plâi rơhung. {ă drêng môi roh pế pơchên kế kâ ăm vâi ‘ne\ng kal thế pế ăm tơdâng tơ’mô tu\m 4 kế kâ kố. Pơtih, tung môi mo\ng tơpoăng lơ rơhé ăm vâi ‘ne\ng kâ la lâi xuân thế ai, má môi, cho khu tơpoăng, kô chiâng xo ing phái lơ tơpoăng ki hiăng uâ liê, má péa khu đăm, kô ai hơ’nêh, xi xo\ng, kơtâ í. Khu má 3 cho khu kơchâi rơpê ngiât te\ng ku ku\n, te\ng ku kuăn kơchâi ngeăm, kơchâi tầm tơi [ă mâu kơchâi ki pế [ă tơpoăng, pro chiâng tơpoăng ăm vâi ‘ne\ng kâ thế cho khu trếo piê a rơmâ lơ têa rơmâ.

*Ô [ok thái pơkeăng, kế kâ ki kâ tơ’nôm ăm vâi ‘ne#ng kâ tiô kô hơnăm môi tiah lâi ăm tơtro?

{ok thái pơkeăng Đào Thị Bình: Kơ’nâi 6 khế, pơxiâm pơtâp ăm vâi ‘ne\ng kâ 2 troh 3 hâi pơxiâm pơtâp ăm vâi ‘ne#ng kâ 2 troh 3 uâng tê. La kơ’nâi 2 troh 3 hâi pin thế ăm kâ hên iâ, [ă ăm kâ rêm hdroh dâng tơdế mo\ng tơpoăng rơhé. Ki hên dêi mo\ng mê dâng 250 mililit. Kơ’nâi mê, ăm kâ rế hên dâng 2 xôh, tơ’nôm [ă ăm âu tôu nôu rêm hâi. Tơkéa vâ tối sap 6 troh 8 khế thế ăm kâ tơ’nôm hnối ăm âu tôu nôu rêm hâi. Tâng 9 troh 11 khế pin thế ăm kâ 3 xôh tơ’nôm môi tiah mê [ă tơ’nôm ăm kâ mâu kế ki ê. 1 xôh ăm kâ môi hni plâi rơhung tum, môi hni plâi nong tum lơ môi hni priât tum lơ ăm vâi ‘ne\ng kâ têa tô pro chô xuân hôm. Tung pơla sap 12 troh 24 khế thế ăm kâ 3 xôh ki xiâm tơ’nôm ăm kâ mâu kế kâ ki ê, mê a pơla sap 12 khế troh 24 khế, cho drêng pin ăm kâ hên iâ tung môi mo\ng. Drêng vâi ‘ne\ng sap 2 troh 3 hơnăm, drêng mê, chiâng ăm vâi ‘ne\ng kâ tâi tâng mâu kế kâ dêi mâu ki hiăng kân, la thế tơtro\ng, hmê ki pế athế tơkôm chía ngê iâ, kơchâi thế pơ tô a on  ăm gá liê vâ kum ăm re\ng liê tung pơtok nong tơ’lêi lăm mơdrah. Tung pơla 2 troh 3 hơnăm mê vâi ‘ne\ng ôh tá âu tôu dêi nôu xếo. Xua mê, thế ăm trếo vâi ‘ne\ng kâ sap 3 troh 4 xôh rôh kâ khât, tơ’nôm [ă 2 rôh kâ iâ. Drêng hiăng pơ’lăng 3 hơnăm tơngi klêng mê vâi ‘ne\ng kô rơtế kâ [ă mâu ki kân, la pin xuân thế tơtro\ng kế kâ ăm vâi ‘ne\ng kâ thế ai trếo kơhiâm vâ re#ng xông kân [ă ai ivá mo le#m .

* Hôm mơnê kơ [ok thái pơkeăng ‘na tơdroăng tơpui tơno kố!

A Sa Ly prếi Gương tơplôu [a\ tơbleăng