VOV4.Sêdang - Kơtăn kố tá hâi ton, môi roh hôp tơpui tơno, hên ngế rơhêng vâ ‘nâi ple\ng. Tơdroăng xiâm dêi roh hôp tơpui tơno cho hriăn ple\ng ‘’Hơ’lêh troăng tăng cheăng kâ [a\ tơdroăng ‘na pêi lo liăn ngân dêi mơngế hdroâng kuăn ngo a kơpong Tây Nguyên. Hriăn ple\ng kố xua kơ koan hriăn ple\ng pơlê pơla, cheăng kâ [a\ kong prâi, rơtế Tíu xiâm mơ’no troăng hơlâ [a\ troăng vâ mơnhông pêi chiâk deăng kơpong thôn pơlê peăng hdroh tơnêi têa, tơku\m po a péa kong pơlê Dak Lak [a\ Lâm Đồng. Tung tơdroăng chêh [ă tơpui hâi kố ai tối ‘na mâu tơdroăng a roh hôp kố.

Tí tăng ‘nâi ple\ng ăm hlo, hên kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo a Daklak [ă Lâm Đồng dế che\n hên kơxo# liăn pơrá phá, kơlo ki che\n sap ing 50 troh 240 rơtuh liăn. Ki rơhêng vâ tối, ai troh 70% kơxo# liăn ki mung mê ‘no pêi chiâk deăng sap ing 7 troh 8% cho kơxo# liăn mung vâ tơvêh kơxo# liăn che\n ki ê, (tơkéa vâ tối pro hlá mơ-éa mung tơ’nôm ton khế hơnăm tơvêh che\n. Dâng 90% kơxo# rơpo\ng châ kơ-êng ăm ‘nâi vâ tâ dêi tơná che\n hên h^n chiâng khéa kho xua che\n hên păng ‘nâng.

Ki tơxâng vâ tối akố, ki hên mâu rơpo\ng kuăn pơlê thế mung tơvêh liăn tơkâ hên, mung liăn khu mơdró kâ dêi kuăn pơlê vâ ‘no pêi cheăng kâ, [ă kơxo# liăn tơkâ thế tơvêh tâk troh sap 50 troh 60% tung 1 hơnăm.

Xua ti lâi kuăn pơlê mung la tơvêh liăn tơkâ hên. Séa ngăn dêi mâu khu tí tăng ‘nâi ple\ng ăm hlo, kuăn pơlê hơ’lêh mung ki dêi kuăn pơlê ki mơdró, ôh tá ai tơmeăm khoăng vâ kok drêng mung ăm hngêi rak liăn ngân, xua pro hlá mơ-éa mung ki hngêi rak liăn tơpá [ă hrá châ xo liăn, thế tơkôm ton tiô rôh [ă kơxo# liăn ăm mung bú iâ, hên drêng ‘nâ kơxo# liăn mê ôh tá bê tiô tơdroăng pói vâ ‘no pêi cheăng. Tung pơla mê, mung ki mâu hngêi mơdró, dêi kuăn pơlê pá gong tơ’lêi hlâu, ôh tá pá, ôh tá êa thế kok tơmeăm, [ă kơxo# liăn mung hên tâ ai tiô tơdroăng púi vâ.

Xua hên tơdroăng, kơxo# liăn mung vâ mơnhông mơdêk pêi cheăng dêi hên rơpo\ng hdroâng kuăn ngo a 2 to kong pơlê Daklak [ă Lâm Đồng ôh tá hlo kơdroh, rế hlo tâk hên. Pôa Lê Đức Thịnh, kăn pho\ ngăn ‘na tơru\m cheăng kâ, Khu xiâm ngăn ‘na chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk thôn pơlê tối tơdrăng tiah kố: Mơhé mơ-eăm, la hngêi rak liăn xuân hâi ai tiô tơdroăng púi vâ ăm ăm ‘no pêi chiâk deăng [ă kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo a Tây Nguyên. Hơnăm 1990 nah, kuăn pơlê a Tây Nguyên tối ôh tá ai liăn, mê cho drêng pơxiâm pêi cheăng kâ tiô rơpo\ng. Ta troh nôkố, klêi kơ’nâi 30 hơnăm, lăm kơ-êng kuăn pơlê, xuân ôh tá ai liăn. Rôh apoăng ngin tơmiêt hơnăm 1990 pin hâi ai hngêi rak liăn kum mâu kơtiê, xuân hâi ai hngêi rak liăn kum ‘na pêi chiâk deăng. La nôkố hiăng ai, mê che\n rế hên [ă ki ôh tá hâi tơvêh ối hên tâ.  

Vâ châ mung liăn ối xơpá, la tơdroăng che\n hmếo pơ rế hía tế hên, pak^ng mê vâ châ mung liăn kố pá ‘nâng, tiô pôa Thịnh tối, xua kuăn pơlê ôh tá mơhúa [ă xúa kơxo# liăn mung ôh tá châ tơ-[rê. Tie#n sih ngăn ‘na cheăng kâ Đào Thế Anh, kăn pho\ pơkuâ ngăn ‘na hdrê loăng plâi, Kăn pho\ hnê ngăn Khu cheăng ‘na khoa hok mơnhông mơdêk thôn pơlê Việt Nam tối tiah kố: Tơdroăng kal vâ liăn gá hên a hdroâng kuăn ngo, kal châ mung hên tâ tâng vâ pơchông ngăn [ă kơxo# liăn dêi hngêi râk liăn kum mâu xơpá dêi Tơnêi têa. Xua mê, kal thế mơdêk ‘na liăn ngân, mơhnhôk tăng tơ’nôm ing mâu khu tơru\m cheăng, khu cheăng pá gong chin phuh klêi mê ing mâu ai tuăn hơ-ui kum [ă hên khu ki ê.

Kuăn pơlê a kơpong Tây Nguyên nôkố ki hên mung liăn dêi hngêi rak liăn cho rôe phon ăm loăng plâi. Tiô tie#n sih Nguyễn Thế Anh, troăng hơlâ pơkâ ‘na tơdroăng kố cho mơnhông pêi chiâk deăng tiô troăng hơlâ rak vế nhâ loăng kong kế. Tâng pêi pro tiô troăng hơlâ rak vế nhâ loăng kong kế, phon hưh cơ ki pro xêh pin rơvât kô kơdroh tơdế tâng vâ ngăn [ă phon đăm, la plâi kơtóu hên tâ. Tâng pin bú rơvât phon hoă hok mê plâi kô ôh tá xê  rế kơdroh, mê gá ôh tá kâi tâk hên xếo, [ă thăm rế che\n lối hên’.

            Tâng mâu rơpo\ng kuăn pơlê pêi chiâk deăng a Tây Nguyên pro phon hưh cơ, pêi chiâk deăng tiô troăng hơlâ rak vế nhâ loăng kong kế, kơdroh kơxo# liăn ‘no pêi apoăng tung pêi cheăng, mê plâi kơphế a kơdrum ki kuăn xuân ôh tá phá klâi plâi kơphế a kơdrum ki kân. Kơxo# liăn mơ’no iâ tơkéa vâ tối che\n iâ há. Mê cho tơdroăng ki pin kô tơ’lêi hlo. Tơdroăng cheăng kâ dêi mâu rơpo\ng ki iâ mơngế trâm pá [ă tơdroăng cheăng kâ tê mơdró pá khât môi tiah nôkố, mê mơni kô hlâ. Thế ai pơkâ luât, môi tiah tơru\m vâ to\ng kum, kơdroh kơnôm tơngah a pá gong. Nôkố, pin hlo mâu rơpo\ng ki iâ mơngế  a Tây Nguyên kơnôm to a mâu ngế ki ăm mung, ing phon rơvât troh hdrê loăng, [ă liăn ngân.  Drêng hiăng troh amê ki che#n kô tơku\m rế hên, ôh tá ‘nâi pro ti lâi vâ châ pêi lo.

Tiô mâu ki hriăn rơkê tối, mâu tơdroăng pêi pro kơdroh kơtiê a Tây Nguyên, mơni kal séa ngăn nếo tơdroăng djâ pêi pêt mâu hdrê loăng ki chiâng tê mơdró. Tơdroăng tơmiât dêi Tie#n sih Đào Thế Anh, Kăn pho\ pơkuâ ngăn ‘na kế kâ, loăng plâi dêi Việt Nam tối: Tung tơdroăng mơnhông mơdêk, tá mâu tơdroăng kơdroh kơtiê môi tiah 30a, mê tiô á pôi tá pêt mâu loăng plâi ki tê lo liăn. Ai mâu kơpong, tơdroăng 30a djâ pêt loăng mak-ka, mê cho tơdroăng ki oh tá tro. Mê cho xua vâi pêi, mâu tơdroăng kơdroh kơtiê ki ôh tá kal thế pêi. Mâu tơdroăng kơdroh kơtiê nôkố bú kal mơhnhôk pêi chiâk deăng lơ hnê kuăn pơlê hlê ple\ng vâ kơdroh ‘na tơdroăng ki ôh tá mơhúa dêi ‘na tê mơdró. Ki mê cho tơdroăng pêi pro tiô pói vâ dêi mâu kuăn ngo [ă mơngế kơtiê.

Gương tơplôu [ă tơbleăng