Hát đúm là hình thức diễn xướng dân gian phổ biến ở nhiều địa phương vùng châu thổ Bắc Bộ, như: Đồ Sơn, Kiến Thụy, Cát Hải, Thủy Nguyên (Hải Phòng), Quảng Yên (Quảng Ninh), Thái Bình… nhưng ở mỗi vùng, hát đúm lại mang những đặc trưng riêng.

Tổng Phục xưa, nay là các xã Phục Lễ, Phả Lễ, Lập Lễ (huyện Thủy Nguyên) được coi là cái nôi của hát đúm người Việt vùng ven biển Bắc Bộ, gắn liền với lễ hội mở mặt trong Hội xuân đầu năm. Theo phong tục từ ngàn xưa, phụ nữ vùng cửa sông thuộc tổng Phục quanh năm bịt khăn che mặt. Mỗi năm, họ chỉ cởi bỏ chiếc khăn che mặt một lần trong hội Hát đúm đầu xuân. Chính tục lệ này góp phần làm cho hội hát đúm thêm hấp dẫn và lôi cuốn.

Hát đúm không cầu kỳ về hình thức, trang phục, không có nhạc đệm. Là lối hát được hình thành và gắn liền với lao động sản xuất, những câu Hát Đúm có thể được cất lên bất cứ lúc nào: trên sông, sau mẻ lưới đầy, ngoài đồng, dưới ánh trăng thanh… Trong mỗi hoàn cảnh lại có những bài hát, những lối hát phù hợp.

(Các hội hát đúm luôn thu hút hàng trăm người dân đến xem)

Ông Phùng Văn Mạnh, Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Thông tin huyện Thủy Nguyên cho biết: những câu hát đúm là kết tinh của vốn tri thức dân gian và kinh nghiệm sống bao đời của bà con. Hát đúm có tầm 12 lối hát: hát chào, hát mừng, hát hỏi, hát giao duyên, còn gọi là hát huê tình. Cảm nhau rồi thì hát thách cưới. Đây là phần rất dí dỏm. Hát lao động sản xuất. Vịnh các loại cây trên rừng, cá ở dưới sông, những ông sao ở trên bầu trời.

Sau hát huê tình đến hát đố giảng. Người ta có thể thách đố, thử tài văn chương của nhau. Rất nhiều nội dung để đố, bên kia phải giảng.

Những câu hát như thế thường do các nghệ nhân sáng tác và xuất phát từ tình yêu lao động, yêu thiên nhiên. Các nghệ nhân ngày xưa rất thông minh, ứng tác rất tốt. Một Nghệ nhân hát đúm phải hát được rất nhiều lối hát.

Một hội hát thường bắt đầu bằng câu hát quen thuộc “Rằng duyên kết bạn mình ơi” và kéo dài từ sáng tới chiều, từ ngày này qua ngày khác. Cái hay của hát Đúm là sự đối đáp thông minh, dí dỏm, ứng tác nhanh nhạy của người hát. Một cuộc hát đúm không khác gì một cuộc thử tài nhanh trí của người hát. Đội nào ra một lối hát nào đó mà đội bên kia không hát được là chịu thua.

Theo ông Nguyễn Đức Giang, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian thành phố Hải Phòng cho rằng, nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị di sản hát đúm tại Thủy Nguyên đã bước đầu đạt kết quả tốt và được ghi nhận; tuy nhiên, cần được đẩy mạnh hơn nữa, nhất là trong thế hệ trẻ. Bên cạnh đó, việc truyền dạy cho các thế hệ trẻ để lưu giữ được là một việc rất khó. Bây giờ chỉ các bác trung niên, cao niên lên hát trên sân khâu, các cháu thanh niên rất ít. Chí có thể đưa vào trường lớp, truyền dạy mới giữ lại được vốn quý này của quê hương Hải Phòng./.

Thanh Nga/VOV Đông Bắc