VOV4.Bahnar - Pơyan ‘mi ‘no\h jing pơyan blu\h vơ\ kơtang hlo\h kơ ‘long pơtăm, lơ\m au đe\i chehphe. Dơnom ‘long kăl đe\i pho\ng mơ\r vă rong pơ đ^ ple\i, dơnơm, sơdrai. Kơ yuơ lơ lo\h, tơdrong ve\i lăng năng tông, prôi pho\ng mơ\r ăn dơnơm ‘long lơ\m khe\i năr au tôch g^t kăl păng kăl hlo\h. Hre\i au đe chă te\ch mơdro pho\ng tôch kơ lơ kơ loăi. Mă đơ\ng joăt chă pơtăm păng ve\i lăng chehphe, kon pơlei cho\h jang sa tơ\ dêh char dak lăk oe\i mơ suơ\l vă rơ\ih răt pho\ng yă kiơ ‘lơ\ng vă chă prôi ăn pơgar ‘long pơtăm po.

            Dôm năr au, u\nh hnam [ok Lương Văn Tuấn, oe\i tơ\ tơring Ea Tul, apu\ng Cư M’gar, dêh char Dak Lak to\k bo\k mơdu\k mơdăk chă chor sơlu\ng, cho\h ‘ngie\t, prôi pho\ng ăn chehphe. {ok Tuấn tơroi tơbăt, hlo\h 2ha chehphe kơ u\nh hnam [ok pơtăm đunh kơ au 20 sơnăm, mă le\i gơnơm ve\i lăng năng tông tro\ [lep kơna rim sơnăm chă phe\ ot đe\i đơ\ng 3 tân 5 tă tru\h 4 tân 5 tă găr chehphe lơ\m 1 ha. Kiơ\ đơ\ng [ok Tuấn, lơ\m khe\i năr blu\ng pơyan ‘mi, tơdrong chă cho\h ‘ngie\t, prôi pho\ng ‘no\h kăl hlo\h vă pơ tru\h pho\ng mơ\r ăn dơnơm chehphe. Khe\i năr au, dơnơm ‘nao yak hlo\h pơyan phang pơđang, kăl mong răk pho\ng mơ\r, rong ple\i, blu\h sơdrai kơna tơdăh bơ\n chă prôi pho\ng tu\h mơ\r ư\h kơ tôm ‘no\h [ônh pơm ăn kơtăn ple\i hơlu\ng, pơm kơne# tru\h tơdrong đe\i ple\i kơ jăp kơ pơgar ‘long pơtăm. “Tơdrong joăt jang chehphe kơ u\nh hnam nhôn ‘no\h [lep lơ\m khe\i ‘năr blu\ng pơyan ‘mi mư\h te\h đ^ ju bơih ‘no\h bơ\n chor sơlu\ng chehphe, tu\h prôi pho\ng. Bơ\n chă prôi kiơ\ rim ‘măng prôi, lơ\m m^nh ‘măng prôi chă tu\h hrau mă [lep kiơ\ nơ\r pơtho tơbăt đơ\ng an^h pơm tơle\ch. Hmă hmă nhen khe\i năr blu\ng pơyan ‘mi au ‘no\h nhôn chă prôi phong NPK đe\i đạm lơ ăn dơnơm ‘long pơtăm blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng, đe\i ple\i păng tang găn kơtăn hơlu\ng”.

Je\i đe\i lơ sơnăm băt hơdăh chă pơtăm păng ve\i lăng chehphe, [ok Nguyễn Sỹ Trí, oe\i tơ\ tơring Hòa Đông, apu\ng Krông Pach, dêh char dak Lăk nhen le\ đ^ rơbot khe\i năr ayơ chă prôi pho\ng ayơ ăn chehphe. Mă le\i, tơ\ anăp yan au đe te\ch mơdro pho\ng lơ kơ loăi dêh hnang păng đe\i chă tơbăt akhan tôch lăp hăm chehphe, đơ\ng no\h lơ Ko\ng ty jur năm tơ\ tơring pơgơ\r hop ako\m, pơma dơnu\h, tơroi tơbăt tơmam drăm, chă pơtho tơbăt akhan kơ loăi ‘nau tôch kơ lăp, kơ loăi mă to tôch kơ ‘lơ\ng, pơm ăn kơ [ok păng lơ kon pơlei cho\h jang sa tơ\ tơring sơ\l vơ\r, ư\h kơbăt kơ loăi mă yơ ‘lơ\ng hlo\h, [lep hlo\h. “Lơ\m pơyan ‘mi nhôn chă prôi pêng kơ loăi: lân, kali păng đạm. Găh pho\ng hlôi hrau hrău đang ‘no\h nhôn chă prôi ‘măng mă 2. &nh [o#h lơ sơnăm au ‘no\h pho\ng tôch lơ kơ loăi, rim an^h te\ch mơdro, ko\ng ty je\i pơgơ\r chă pơtho pơkă kơchăng păng pơgơ\r hop ako\m. Mă le\i mă tơpă je\i ư\h kơ băt pho\ng yơ ‘lơ\ng hlo\h kơna chă prôi ‘no\h je\i chă prôi lơ kơ loăi pho\ng. Mă le\i, đe\i tơring ‘no\h chehphe jing ‘lơ\ng ple\i ăl tơpă mă le\i đe\i tơring ‘no\h roi năr ư\h kơ jing ‘lơ\ng pơm ăn đe\i lơ sơdrông pơrang pơra\m ‘long pơtăm kơna ư\h kơ jing ‘lơ\ng ôh”.

Kiơ\ đơ\ng rim bơngai jang khoa ho\k, pho\ng ‘no\h jing m6nh tơmam pơm ăn jing ‘lơ\ng ư\h kơ gơ\h kơ [a\h hăm ‘long chehphe adoi nhen rim kơ loăi ‘long pơtăm anai lơ\m blu\h vơ\, mă kăl lơ\m tơdrong chă pơtăm ming dơ\ng kơtang nhen hre\i au. Mă le\i tơdrong chă rơih pho\ng tro\ [lep, chă prôi tôm păng [lep ăn ‘long pơtăm blu\h vơ\ jing lơ\ng, ple\i ăl păng ‘lơ\ng, adoi pơm dă [iơ\ tơhoach kon jên tơmơ\t jang ‘no\h jing tơdrong tơm mă kon pơlei lăng tru\h, mă kăl lơ\m khe\i ‘năr hre\i au.

Tiến sĩ Phạm Công Trí, Dơno\ an^h tơm Khoa ho\k kih thuơ\t Cho\h jang sa Bri ‘long Tây Nguyên gô pơkă ăn kon pơlei pơla m^nh [ar trong prôi pho\ng ăn pơgar chehphe lơ\m khe\i năr blu\ng lơ\m pơyan ‘mi: “Prôi pho\ng ‘no\h jing m^nh lơ\m dôm tơdrong kăl hlo\h ăn chehphe păng tiu ple\i ăl păng je\i jing tơdrong mă kon pơlei chă tơhoach kon jên tơmơ\t jang lơ hlo\h. Păng đe\i ‘măng trong jang au je\i jing săng [ar pla. Tơdăh bơ\n chă prôi [lep le\i pơgar jing ‘lơ\ng, ge\i hơnơ\ng. Tơdăh chă prôi ư\h kơ [lep le\i tơdrong răm [o#h dai dai hloi. Kon pơlei dăh kơchăng, hre\i au tơdrong mơ\r đe\i u\h kăl chă tu\h ăn pơgar ‘long pơtăm mă tôm vă tơgu\m pơ jing te\h ‘lơ\ng, rơ\h granh lơ păng ke\ tang găn rim pơrang, pơmau pơrang pơra\m rơ\h ‘no\h jing m^nh tơdrong mă kon pơlei bơ\n kăl kơchăng mă bre\. Kơ yuơ te\h đe\i jing ‘lơ\ng, rơ\h ‘lơ\ng ‘no\h tơdrong ve\i lăng năng tông dơnơm ‘long mă rơvơn păng đe\i io\k yua kơ jăp.

Mă [ar dơ\ng, găh pho\ng NPK ‘no\h bre\i mơsơ\ kon pơlei lăp lăng tru\h tơdrong N-P-K ư\h kơ tơche\ng tru\h tơdrong chă ple\h plo\h d^h băl lơ to\ se\t kơ rim kơ loăi pho\ng. Pho\ng N-P-K ‘no\h jing kăl hlo\h kơ yuơ hăp hlôi đe\i chă hrau hrău lơ kơ loăi, mă le\i rim kơ loăi trung lượng, vi lượng tôch ‘lơ\ng ăn chehphe, tiu lơ\m khe\i ‘năr au je\i tôch g^t kăl mơ\n. Tơdăh kon pơlei lăp lăng tru\h N-P-K mă le\i hiơt he# kẽm, Bo Magiê, lưu huỳnh … ‘no\h kơnh pơm ăn dơnơm păng ple\i ‘long pơtăm ư\h kơ ‘lơ\ng ôh. Tơdăh ư\h kơ măh dôm kơ loăi au le\i tơ\ chehphe ‘no\h pơm ăn ple\i hơlu\ng tôch kơ lơ. Kơna tơdrong chă io\k yua pho\ng mă tôm rim kơchơ\t mơ\r ‘no\h kăl hlo\h.

Mư\h chă prôi pho\ng tơ\ dơnơm le\i kon pơlei bơ\n je\i lăng tru\h tơdrong io\k yua pho\ng chă pruih tơ\ hla. Mă kăl lơ\m khe\i ‘năr to\ ‘mi kial ư\h sơđơ\ng, pơt^h gia nhen to\k bo\k to\ hơhle\ng ‘no\h tă đe\i ‘mi jur ư\h kơtom băt dăh mă to\k bo\k ‘mi ‘no\h tơpl^h tă prăng to\ hloi. Pơgar ‘long pơtăm chă prôi mơ\r, pho\ng mơ\r vi sinh le\i hăp pơm ăn te\h jing ‘lơ\ng păng tôch ‘lơ\ng ăn kơ te\h păng rơ\h. Mă le\i, lơ\m tơdrong tơpl^h to\ ‘mi kial ư\h kơ tom băt păng ‘long pơtăm hre\i au bơ\n [o#h hơdăh lơ lau, dôm pơgar chă pruih mơ\r hla ‘no\h hăp ple\i tôch kơ dêh. Mă le\i bơn je\i kơ chăng ‘ne\ gan pơgơ\m pơ j^p dêh hnang păng chă pruih [lep nơ\r pơkă đơ\ng an^h pơm tơle\ch ‘ne\i hăp đe\i io\k yua kơ jăp”.

Tơblơ\ nơ\r: Amazưt