VOV4.Bahnar -  Khei năr âu ki, kon pơlei jang mir th^ xăh Gia Nghĩa, dêh char Đak Nông hlôi kh^n tơplih hơdre\ch ‘long pơtăm, hơ ‘nhăk hơdre\ch ‘nao đei lơ plei păng ‘lơ\ng chă pơtăm vă pơyua lơ hloh. Gơnơm io\k jang kiơ\ pơkăp ‘nao găh choh jang xa, tơmam drăm mă kon pơlei pơm tơle\ch ưh adro# te\ch hlot lơ\m teh đak, mă oei gơh te\ch ăn teh đak đe dơ\ng.

Hơ ‘nhăk nhôn năm tơmang pơgar xă hloh 20 ha, lơ\m noh đei 13 ha pơtăm plei măng cụt, ‘nho\ng Trần Quang Đông oei tơ\ xăh Đak Nia, th^ xăh Gia nghĩa ăn tơbăt: Xơnăm 1997 ‘nho\ng đơ\ng plei tơm Hồ Chí Minh năm jang tơ\ Đak Nông, [ôh tơring teh âu gơh hơto\k ‘long xa plei, noh hlôi pơkăp axong jang. Hăm pơgar 20 ha, xư pơtăm lơ hơdre\ch ‘long xa plei nhen sầu riêng, [ơr, ôi, lơ\m noh mă lơ pơtăm măng cụt. 

Hăm hơyuh to# ‘mi păng teh tro\ [lep, hăm tơdrong io\k yua khoa ho\k lơ\m pơm jang, pơgar ‘long xa plei kơ unh hnam Trần Quang Đông hlôi đei yua lơ. Dang ei hăm 8ha tơm măng cụt đei yua xơđơ\ng, pơhlom 60 tân minh xơnăm. Vă hơto\k pơ ‘lơ\ng tơmam drăm păng [ônh lơ\m tơdrong te\ch, xư hlôi chih măt pơm jang kiơ\ dôm tơdrong pơkăp Viet Gap, Global Gap păng đei anih jang kơpal xơkơ\t. Gơnơm thoi noh, ‘long xa plei kơ unh hnam ưh adro# te\ch hlot lơ\m teh đak mă gơh te\ch ăn teh đak đe hloi: “Inh jang kiơ\ pơkăp Global Gap noh gô tơgu\m ăn tơmam drăm po pơm tơle\ch gơh te\ch ja#p jang hloh, nhen xơnăm âu ki, inh te\ch truh tơring Châu Âu hloi, hơdăh noh Hà Lan. Kơjă mă inh đei yua noh lơ hloh, tơring te\ch lơ hloh, pơm đei tơdrong pơyua xơđơ\ng hloh. Mă 2 noh jang hơto\k kiơ\ Global Gap pơtêng hăm Viet Gap noh jơhngơ\m jăn kơ unh hnam inh tơ\ pơgar jang adoi xơđơ\ng mơ\n, păng bơngai jang lơ\m pơgar đei yua lơ hloh mơ\n”.

{ôh hơdăh tơm [ơr Cu-Ba noh hơdre\ch ‘nao, đei kơjă kăp pơyua lơ, xơnăm 2013, [ok Lê văn Hưng tơ\ thôn Tân Phú, xăh Đak R’Moan, th^ xăh Gia Nghĩa hlôi pơtăm hrau 300 tơm lơ\m pơgar cà phê xă hloh 3 ha minh puơ\t. Đơ\ng ro\ng 5 xơnăm pơtăm păng vei lăng [lep kih thuơ\t, rim tơm [ơr hlôi đei yua minh [ar tă. Rim xơnăm, hơnơ\ng ăh khei đei plei, đe truh răt tơ\ pơgar hloi. Truh pơyan pe\ plei noh plei ‘long xa đei te\ch ja#p tơring lơ\m teh đak. {ok Lê Văn Hưng ăn tơbăt, gơnơm jang kiơ\ [lep pơkăp Viet Gap, noh tơmam drăm đei kơjă te\ch kăp hloh păng xơđơ\ng: “Vă đei yua tơmam ‘lơ\ng, axong tôm măh ăn tơdrong te\ch lơ\m tơring noh ba athei rơih hơdre\ch ‘lơ\ng, mă 2 noh athei jang kiơ\ pơkăp pơm jang xơđơ\ng ăn bơngai răt yua. Mih ma duch nă athei truh [lep pho\ng rei, [lep pơgang, ruih măh đak păng kơchơ\t ‘lơ\ng ăn tơm xa plei, minh păh dơ\ng noh găh tơdrong io\k yua, bơ\n athei pe\ dôm plei kră. Tơdrong pe\ bơ\n athei pe\ ăh ‘năr hrăng, pe\ hăm ‘long hrep vă plei ‘long gơh ‘lơ\ng hơpôm ưh đei bra#p”.

Choh jang xa kiơ\ trong ‘nao jing minh lơ\m 3 tơdrong jang tơm vă hơto\k mu\k drăm – tơpôl kơ dêh char Đak Nông. Kiơ\ tơchơ\t truh xơnăm 2035, dêh char đei 19 tơring choh jang xa kiơ\ trong ‘nao, hăm hơgăt xă hloh 9 rơbâu ha. Jang kiơ\ pơkăp âu, tơ\ th^ xăh Gia Nghĩa hlôi đei lơ tơdrong pơtăm ‘nhot, pơkao, ‘long xa plei kiơ\ tơchơ\t Viet Gap. Jơnu\m pơgơ\r tơring păng anih jang kơpal hlôi tơgu\m kon pơlei găh jên jang păng pơhrăm găh khoa ho\k kih thuơ\t kiơ\ [lep tơchơ\t. Găh xơnăm xơ\, th^ xăh Gia Nghĩa hlôi tơgu\m 5 tơdrong choh jang xa kiơ\ trong ‘nao hăm kơxo# jên 210 triu hlak jên. Hăm tơdrong io\k yua mă blu\ng hlôi đei, th^ xăh pơtoi pơtru\t kon pơlei hơto\k choh jang xa kiơ\ trong ‘nao, tơle\ch pơtăm hơdre\ch ‘long pơtăm ‘lơ\ng rơgoh, đei yua lơ, vă te\ch hlot lơ\m teh đak kơdih păng te\ch ăn teh đak đe hloi. 

Dak Nông ‘no\h jing dêh char đe\i lơ tơdrong hơ iă vă ato\k tơ iung cho\h jang sa hăm pơm tơle\ch tơmam drăm gơ\h te\ch mơdro tơ\ te\h đak đe nhen chehphe, tiu, ksu, ‘long găr sơlơ\k, ‘nhot, [um, ple\i. Vă pơge\nh dôm tơdrong đe\i ‘no\h, dêh char Dak Nông sơkơ\t hơdăh cho\h jang sa hăm kmăi kmo\k hơge\i jing m^nh lơ\m 3 trong jang tơm vă ato\k tơ iung mu\k drăm – tơpôl kơ dêh char. Bơngai chă ch^h kơtơ\ng ang ăn radiô NPMVN oe\i tơ\ Tây Nguyên đe\i pơma dơnu\h hăm [ok Lê Quang Dần, Kơ ie\ng Kơdră che\p pơgơ\r Dơno\ an^h ve\i lăng Cho\h jang sa păng Ato\k tơ iung tơring tơrang dêh char Dak Nông găh tơdrong au.

- {ok ăi, Dak Nông hlôi pơcho\h trong ăn tơ iung pơ jing păng ato\k tơ iung cho\h jang sa jang kiơ\ kmăi kmo\k hơge\i lơ liơ?

{ok Lê Quang Dần: Atok tơ iung cho\h jang sa jang kiơ\ kmăi kmo\k hơge\i ‘no\h trong jang tơm đơ\ng Dơno\ an^h đảng dêh char, hlôi đe\i tơdrong tơchơ\t pơm le#h hop ako\m ‘măng mă 11, tơdrong tơchơ\t 04 đơ\ng Dơno\ an^h ve\i lăng kon pơlei dêh char găh Ato\k tơ iung cho\h jang sa jang kiơ\ kmăi kmo\k hơge\i jăl jang 2010 -2015. Jơnu\m ve\i lăng kon pơlei dêh char je\i hlôi tơle\ch tơdrong Tơchơ\t kơso# 55 sơnăm 2016 vă sơko\t hơdăh rim trong jang pơtru\t tơmơ\t jên jang lơ\m Dak Nông. ‘Ngoăih kơ ‘no\h dêh char je\i jang kiơ\ rim tơdrong tơchơ\t găh hơvơn tơmơ\t jên jang, pơtru\t tơmơ\t jên jang lơ\m cho\h jang sa, tơring cho\h jang sa lơ\m Tơdrong tơchơ\t 210 đơ\ng Khu\l Kơdră te\h đak. Lơ lo\h, trong bơ\ jang đơ\ng dêh char lăng kơ jăp tru\h ato\k tơ iung jang kiơ\ cho\h jang sa hăm kmăi kmo\k hơge\i. Hre\i au, Dơno\ an^h ve\i lăng cho\h jang sa dêh char to\k bo\k jang tơbăt ăn vă pơ jing trong pơ pro\ tơring cho\h jang sa jang kiơ\ kmăi kmo\k hơge\i tru\h sơnăm 2030 dang 30.000ha.

- Lei ah, mư\h le\i ih tơroi anăn dôm an^h hlôi jang kiơ\ kih thuơ\t cho\h jang sa kmăi kmo\k hơge\i lơ\m cho\h jang sa ‘no\h ?

{ok Lê Quang Dần: Truh dang e\i, lơ\m dêh char Dak Nông tơdrong jang kiơ\ kmăi kmo\k hơge\i lơ\m cho\h jang sa ‘nao lăp hơyak blu\ng a đe\ch, mă le\i je\i hlôi đe\i tơring, an^h jang pơgar mir să, hơp tak xah hlôi jang kiơ\ kmăi kmo\k hơge\i lơ\m cho\h jang sa, mă kăl lơ\m jang ‘nhot, pơkao păng m^nh [ar ‘long kăp g^t tơ\ tơring. Đe\i m^nh [ar an^h jang hơlau nhen tơ\ apu\ng Dak Song ‘no\h đe\i mir pơgar să pơtăm tiu rơgo\h ‘lơ\ng Thu Thủy, Hơp tak xah Đồng Thuận, Hơp tak xah Dak Tân tơ\ th^ xah Gia Nghĩa ‘no\h đe je\i hlôi pơtăm ‘nhot jang kiơ\ kmăi kmo\k hơge\i, tơgoăt d^h băl jang sa, pơm đe\i tơmam drăm te\ch mơdro kơchơ tơm Bình Điền.

- {ok ăi, Ato\k tơ iung cho\h jang sa jang kiơ\ kmăi kmo\k hơge\i ‘no\h kăl tơgoăt d^h băl kơ jăp 4 khu\l, mư\h le\i tơdrong au đe\i dêh char tơle\ch jang lơ liơ?

{ok Lê Quang Dần: Lơ\m tơdrong ato\k tơ iung cho\h jang sa hăm kmăi kmo\k hơge\i ‘no\h j^ tôch kơ kăl lơ\m tơdrong tơgoăt d^h băl jang hơdoi tơpă mơ\n lơ\m khoa ho\k kih kmăi kmo\k, lơ\m hơlen an^h răt io\k, lơ\m te\ch tơle\ch kơ yuơ cho\h jang sa pơm tơle\ch tơmam drăm kơna tơdrong tơgoăt tơgoăl 4 khu\l, đe\i ‘măng 5 khu\l ‘no\h kăl hlo\h. Đơ\ng bơngai cho\h jang sa, khu\l jang te\h đak, khu\l jang khoa ho\k, khu\l mơdro sa păng an^h mong jên tơmơ\t jang tơgu\m djru ăn to\k io\k kon jên kơ yuơ lơ\m cho\h jang sa kmăi kmo\k hơge\i kăl đe\i tơmơ\t jên jang. Kơdră tơring je\i hlôi bơ\ jang hăm rim an^h mong jên mơdro sa vă jang kiơ\ rim trong jang tơgu\m djru to\k io\k kon jên jang đơ\ng te\h đak. Mă kăl ‘no\h lơ\m cho\h jang sa sơnăm au ki ‘no\h đe\i tơdrong vă jang VN Sat je\i đe\i kon jên ăn to\k io\k vă tơgu\m djru ăn chă pơtăm ming dơ\ng chehphe.

Mă tơpă ‘nhot tơ\ Dak Nông, Gia Nghĩa găh lơ oe\i răt io\k đơ\ng dêh char Lâm Đồng păng m^nh [ar dêh char anai. Mă le\i dôm sơnăm tơ je# au dêh char je\i hlôi đe\i lơ pơgar mir să, lơ u\nh hnam cho\h jang sa je\i hlôi pơm tơle\ch te\ch mơdro kơ d^h lơ\m dêh char. Mă hơdăh ‘no\h tơ\ th^ xah Gia Nghĩa, lơ\m phương Nghĩa Phú je\i hlôi pơtăm ‘nhot ako\m m^nh [ôt, dăh mă apu\ng Dak Song, tơring Thuận Hà, Thuận Hạnh je\i hlôi pơtăm păng te\ch mơdro sơđơ\ng ăn tơring păng je\i hlôi đe\i te\ch mơdro ăn tơring anai dôm ‘nhot sa tơm kơ dêh char Dak Nông.

- Lei ah, bơnê kơ ih hơ [ok hơ!

Bơngai ch^h: Hoàng Qui

Tơblơ\ păng rapor: Lan - Amazưt