Jĭ hơyô đak sĭk đei 2 tuýp ‘nŏh tuýp 1 păng tuýp 2. Đei lơ bơngai jĭ hơyô đak sĭk tuýp 2. Hơyô đak sĭk ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ đei đunh lơ̆m hơkâu jăn, đei kơsô̆ bơngai lôch tôch lơ, dơ̆ng mă 3 lơ̆m apŭng plenh teh, lăp đơ̆ng rŏng kơ jĭ ung thư păng jĭ plei nuih. Việt Nam găh grŭp dôm teh đak đei kơsô̆ bơngai jĭ tŏk hrĕnh hlŏh, mă loi jĭ hăm bơngai oei mơlôh. Kiơ̆ kơsô̆ chih jô̆, tơ̆ Việt Nam, hrei ‘nâu đei dang 3,5 triu ‘nu bơngai jĭ hơyô đak sĭk, lơ hlŏh 10 ‘măng pơting hăm 10 sơnăm adrol sơ̆ păng tơdra adrol kơsô̆ âu gô tŏk truh 6,1 triu ‘nu bơngai lơ̆m sơnăm 2040. Lơ̆m 10 sơnăm, kơsô̆ jên hơmet jĭ hơyô đak sĭk kŭm tŏk đơ̆ng 7,7% truh 14%. Tơ̆ Đắk Lắk, kiơ̆ kơsô̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn dêh char, jô̆ truh khei 10/2024, đei vă jê̆ 30.900 ‘nu bơngai jĭ hơyô đak sĭk đei vei lăng, hơmet jĭ dôm hnam pơgang lơ̆m dêh char. Lăp hơdrô̆ 9 khei blŭng sơnăm 2024, đĭ đei 2.570 ‘nu bơngai ‘nao đei jĭ. Mă tơpă, vă rim bơngai jĭ hơyô đak sĭk ưh băt ƀât ‘nao đei jĭ, yoa jĭ ưh đei pơm tơlĕch tơdrong hlich dăh mă jĭ kiơ, gô jĭ dêh bơih ‘nŏh ‘nao băt, tôch krê hăm tơdrong arih.

Ƀak si Nguyễn Thị Thời – jang tơ̆ Khoa Nội, Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, ăn tơbăt: Hơyô đak sĭk type 2 gơ̆h đei tơ̆ rim sơnăm, mă lei lơ hlŏh ‘nŏh hăm bơngai jĭ kơpal kơ 40 sơnăm. Kŭm yoa tơdrong arih xa chăl hle hrei ‘nâu, tơmam xa jrăh jrai, ưh kơ ‘mĕh pơtâp hơkâu jăn sư pơm ăn bơngai jĭ hơyô đak sĭk type 2 roi đunh roi ‘lơ̆p. Tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, dôm bơngai jĭ hơyô đak sĭk đa chơ hơmet tơ̆ hnam pơgang mưh jĭ đĭ dêh bơih, hăm lơ tơdrong krê hơmơt hăm jơhngâm pran păng tơdrong arih. Hmă hmă dôm bơngai jĭ jĭ ăl ‘nŏh hii đei khăm hơlen jơhngâm pran kiơ̆ khei păng mưh băt jĭ ‘nŏh jĭ đĭ ăl dêh bơih.

Jĭ hơyô đak sĭk tơdăh ưh đei hơmet tơtom gô pơm tơlĕch lơ tơdrong krê hơmơt lơ̆m hơkâu jăn, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh jơhngâm pran.

Đunh kơ âu 3 sơnăm, ƀok L.V.P (66 sơnăm) tơ̆ apŭng Krông Ana, dêh char Đắk Lắk pơ̆k kơna đei unh hnam chơ năm kâp kư̆u tơ̆ Hnam pơgang đa khoa tơring Tây Nguyên. Tơ̆ âu, mưh set hơlen bơ̆n pham, unh hnam đei ƀak si tơroi, ƀok jĭ hơyô đak sĭk, jĭ tôch dêh ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ plei nuih kơna ƀok pơ̆k. Đơ̆ng noh truh dang ei, ƀok athei hơnơ̆ng hơmet jĭ hơyô đak sĭk kơna jơhngâm pran kŭm roi ưh jăng.

‘Nhŏng Lê Văn Trường, kon drŏ nglo ƀok L.V.P, tơroi: Đunh kơ âu 3 sơnăm, ƀă inh oei tôch pran, gơ̆h jang rim tơdrong. Mă lei, lơ̆m 1 ‘măng hơngơ̆t đơ̆ng pơ̆k, chơ tơ̆ hnam pơgang ‘nŏh ƀak si ƀôh ƀă inh jĭ Hơyô đak sĭk. Đơ̆ng rŏng kơ hơmet, brŏk dơ̆ng tơ̆ hnam, hơnơ̆ng rim năr ƀă inh yoa pơgang Insulin kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng ƀak si. Mă lei, đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh sĭk lơ̆m pham jur, unh hnam chơ sư năm hơmet tơ̆ hnam dơ̆ng păng ‘nâu jĭ ‘măng mă 3 ƀă inh đei chơ năm tơ̆ hnam pơgang yoa sĭk jur, ƀă inh roi đunh roi ưh jăh. Inh ƀôh jĭ hơyô đak sĭk âu tôch hơmơt, jĭ pơm ăn bơngai jĭ roi đunh roi rơmơ̆n. Mưh jĭ hơyô đak sĭk sư đa đei hloi lơ tơdrong jĭ nai, nhen ƀă inh rim ‘măng năm tơ̆ hnam pơgang ‘nŏh ƀôh đei dơ̆ng tơdrong jĭ plơ̆ng. Truh dang ei ƀă inh athei hơmet jĭ ‘ngok yoa đơ̆ng pơ̆k, jĭ hơyô đak sĭ, jĭ plei lĕn hai.

Hơyô đak sĭk ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ đei đunh đai lơ̆m hơkâu jăn, hơdai hăm tam mă đei pơgang hơmet klăih, bơngai jĭ athei yoa pơgang truh lôch hơchăng păng athei sŏng xa tơmam mă lăp, păng hơnơ̆ng pơtâp hơkâu jăn dơ̆ng vă vei lăng ‘lơ̆ng sĭk lơ̆m pham. Lơ̆m khei ‘năr hơmet jĭ Hơyô đak sĭk, yoa pơgang trŏ thoi nơ̆r pơtho đơ̆ng ƀak si jĭ 1 lơ̆m dôm trong jang tôch gĭt kăl, vă vei lăng ‘lơ̆ng sĭk lơ̆m pham. Bơngai jĭ hơyô đak sĭ ưh gơ̆h răt tơplih pơgang dăh mă pơdơ̆h yoa pơgang mơ̆ng kơdih vă. Tơdrong yoa pơgang kư̆ kă gô pơm hơtŏk mă ưh ‘nŏh tơjur sĭk lơ̆m pham hăm bơngai jĭ, ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ klơm, plei lĕn, ƀât lăp pơm ăn plei lĕn hư, rơmơ̆n yoa huch pơgang ưh băt đơ̆ng yơ ƀơm kơnê̆ truh jơhngâm pran bơngai jĭ. Băt hơdăh dôm tơdrong kơpal kơna mưh bơngai mĕ jĭ hơyô đak sĭk, unh hnam mŏ H’Toen Niê (oei tơ̆ phường Tân Lập, plt Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk) klăih song băl jơnăr chơ mĕ năm ƀet pơgang mă trŏ năr păng tôm kơliêu, atŭm hăm ‘nŏh lăp yoa dôm pơgang kiơ̆ hla ar chih đơ̆ng ƀak si đĕch, ưh đei yoa pơgang kư̆ kă, ưh băt đơ̆ng yơ.

Mŏ H’Toen Niê tơroi: Mĕ inh ‘nŏh H’Brét Niê, sơnăm ‘nâu 68 sơnăm, đunh kơ âu 5 sơnăm, ƀât 1 vât jĭ plei nuih đei chơ hơmet tơ̆ hnam pơgang, kiơ̆ đơ̆ng khăm hơlen ăn ƀôh mĕ inh jĭ Hơyô đak sĭk. Jĭ hơyô đak sĭk pơm ăn mĕ inh măt jing ưh bang. Dôm khei ‘nâu, mĕ inh jĭ dơ̆ng plei lĕn păng tơsŏh. Đơ̆ng rŏng kơ jĭ plei lĕn, mĕ inh jĭ roi dêh păng roi rơmơ̆n. Mĕ inh đơ̆ng đei jĭ hơyô đak sĭk lăp yoa hơdrô̆ pơgang đơ̆ng hnam pơgang đĕch, ưh đei chă răt huch pơgang tơ̆ ‘ngoăih kiơ ră păng hơnơ̆ng rim khei, mĕ inh năm khăm dơ̆ng 1 vât vă gơ̆h vei lăng ‘lơ̆ng jơhngâm pran.

Jĭ hơyô đak sĭk sư pơm juăl lơ̆m pham mưh hormone insulin ưh kơmăh dăh mă jur ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ hơkâu jăn, jing pơm ăn sĭk lơ̆m pham tŏk hơnơ̆ng. Hăm hơyô đak sĭk type 1, mưh jĭ, bơngai jĭ đei ƀôh lơ tơdrong yoa ưh kơmăh hormone insulin kơna bơngai jĭ đa chă yô lơ, đa ‘nglăih kâu tơ̆ kơmăng păng nhă đak lơ. Oei hăm jĭ hơyô đak sĭk type 2, sư đa đei dar dĕh lơ̆m đunh khei ‘năr, ƀât lăp bơngai jĭ lăp băt ƀât năm khăm jơhngâm pran yoa 1 tơdrong jĭ kiơ ‘nŏh đĕch păng jĭ lăp băt mưh đĭ dêh bơih đĕch.

Ƀak si Nguyễn Thị Thời – jang tơ̆ Khoa Nội Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên, ăn tơbăt: Jĭ hơyô đak sĭk type 2 đei lơ tơdrong krê kơplăh dang ei panwg đunh đai hai. Tơdrong krê dei dei ‘nŏh bơngai jĭ đei chơ tơ̆ hnam pơgang mă ưh băt yă kiơ, yoa kơhret lơ̆m hơkâu dăh mă toan ceton yoa đơ̆ng Hơyô đak sĭk. Oei dôm tơdrong krê đei dar dĕh đunh đai, krê hlŏh ‘nŏh jĭ lơ̆m plei nuih, bơngai jĭ ƀât lăp đei pham bluh lơ̆m plei nuih, pơ̆k pham tŏk tơ̆ ‘ngok, ‘ngoăih kơ ‘nŏh oei ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh lơ anih lơ̆m hơkâu jăn nhen măt ưh kơbang, măt tol, pơrăm truh tơ̆plei lĕn, jing pơm ăn plei lĕn rơmơ̆n, hư mă ưh ‘nŏh ƀơm truh tơ̆ trong huan jing hơmren jĭ, dăh mă rơka đuh yoa đơ̆ng jĭ hơyô đak sĭk. Tơ̆ Hnam pơgang hlôi đei bơngai athei kăt hŭt jơ̆ng,ti yoa đơ̆ng jĭ hơyô đak sĭk.

Hơyô đak sĭk jĭ tơdrong jĭ tôch hơmơt, pơm tơlĕch lơ tơdrong jĭ tôch krê, yoa thoi noh, kon pơlei ưh gơ̆h lăng pơhơi mă athei kơchăng pơm kiơ̆ dôm trong tang găn jĭ. Vă gơ̆h băt hrôih jĭ hơyô đak sĭk, rim bơngai athei năm khăm hơlen jơhngâm pran kiơ̆ khei, mă loi hăm dôm: Bơngai lơ̆m hnam đei bơngai jĭ hơyô đak sĭk; Bơngai bek plên; Bơngai jĭ huyêt ap tŏk; Bơngai đei rơmă lơ̆m pham; Bơngai kơpal kơ 45 sơnăm; Kăl hlŏh jĭ, dôm bơngai tơsŭl tơsăl sĭk lơ̆m pham athei năm khăm hơlen năng sĭk lơ̆m pham mă hơnơ̆ng kiơ̆ khei, đơ̆ng 3- 6 khei năm khăm hơlen năng 1 vât vă vei lăng ‘lơ̆ng jơhngâm pran ăn kơdih kâu.

Hơyô đak sĭk ‘noh tơdrong jĭ hơmet ưh kơ klăih pơm ăn lơ tơdrong jĭ krê hơmơt ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh jơhngơ̆m pran. Jĭ tŏk bŏk đei ƀôh tơ̆ sơnăm mơlôh hăm kơsô̆ bơngai jĭ hơnơ̆ng kơ tŏk. Vă tơgŭm kon pơlei hlôh hơdăh hloh găh jĭ hơyô đak sĭk, grŭp chih kơtơ̆ng ang hlôi đei jơ pơma dơnuh dơ̆ng hăm ƀak si Nguyễn Thị Thời – Khoa Nội tổng hợp Hnam pơgang Đa khoa tơring Tây Nguyên.

-Apĭnh ƀai si roi tơbăt jĭ hơyô đak sĭk type 2 ‘noh kiơ? Yua đơ̆ng kiơ pơm ăn jĭ păng dôm tơdrong đei ƀôh mưh jĭ?

Ƀak si Nguyễn Thị Thời: Hơyô đak sĭk type 2 ‘noh tơdrong jĭ lơ̆m hơkâu đa tơƀơ̆p, băt hơdăh đơ̆ng jĭ ‘noh kơsô̆ sĭk lơ̆m pham tŏk lơ ưh kơ ê, jĭ đei ƀôh mưh pham đơ̆ng hơkâu ưh kơ iŏk yua insulin mĭnh trong ‘lơ̆ng đei yua, dăh mă oei krao ‘noh tơdrong pran insulin. Tơdrong tơm pơm ăn đơ̆ng hơyô đak sĭk type 2 tôch kơ mơmat, ‘noh jĭ đei ƀôh đơ̆ng bơngai lơ̆m ŭnh hnam đei tơdrong jĭ đơ̆ng hơdrol păng ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng đơ̆ng trong hơrih nhen bơngai jĭ rơkăh kĭ, bek plên, et hơ̆t dăh mă ưh kơ pơtâp hơkâu jăn hơnơ̆ng.  Tơdrong jĭ đơ̆ng hơyô đak sĭ type 2 đa đei ƀôh bơ̆n ưh kơ băt, dôm bơngai jĭ đa đei ƀôh jĭ ƀơ̆t kơsô̆ sĭk tŏk lơ nhen hal kơ đak, hơyô lơ, jur kĭ, sa lơ, lap rơmơ̆n, hơmren jơ̆ng ti, rơka ưh kơ jăh klăih...

- Kon pơlei kăl kơ pơm liơ vă chă ƀôh păng hơmet hrôih jĭ hơyô đak sĭk type 2, hă ƀak si?

Ƀak si Nguyễn Thị Thời: Kon pơlei kăl kơ khăm jơhngơ̆m pran hơnơ̆ng tơ̆ dôm anih jang pơgang. Hăm dôm bơngai jĭ đei pơm ăn krê hơmơt nhen rơkăh kĭ, bek plên, dôm bơngai jĭ rơmă lơ̆m pham, tŏk huêt ap, dôm bơngai jĭ đei jĭ đơ̆ng hơdrol hơyô đak sĭk ƀơ̆t oei hơnăp păng dôm bơngai mă lơ̆m ŭnh hnam đei bơngai jĭ hơyô đak sĭk ‘noh kăl kơ năm hơlen lăng pham hơnơ̆ng hloh.

-Mưh đei jĭ hơyô đak sĭk type 2, bơngai jĭ kăl kơ băt truh dôm tơdrong kiơ, hă ƀak si?

Ƀak si Nguyễn Thị Thời: Tơdrong gĭt kăl hloh ‘noh jĭ bơngai jĭ kăl kơ tơplih trong hơrih sa hiôk ‘lơ̆ng. Mă 2 ‘noh bơngai jĭ kăl kơ pơm kiơ̆ hơmet, ưh kơ gơh hơtŏk, tơjur kơliêu dăh mă hŭt pơgang ưh kơ ê yua kơ tơdrong ‘nâu gô pơm jing răm tôch kơ dêh păng kon pơlei, kơdih kâu bơngai jĭ kăl kơ băt dôm tơdrong đei ƀôh đơ̆ng jur sĭk lơ̆m pham vă băt hơmet ăn bơngai jĭ tơtom, dôm bơngai ‘nâu kăl kơ năm khăm dơ̆ng hloi vă ƀak si hơmet ming kơliêu păng khăm dơ̆ng kiơ̆ năr pơkă hơnơ̆ng vă vei lăng ‘lơ̆ng sĭk lơ̆m pham păng chă ƀôh hrôih dôm tơdrong đei ƀôh jĭ đơ̆ng jĭ hơyô đak sĭk. Tơ̆  Khoa Nội tổng hợp hlôi tơƀơ̆p lơ bơngai jĭ yua pơgang insulin hơmet tơ̆ hnam mă lei đơ̆ng rŏng ‘noh bơngai jĭ mơ̆ng kiơ̆ dôm pơgang kră sơ̆ đa yua păng iŏk yua dôm kơloăi pơgang hla ‘long, truh ƀơ̆t ƀĭch tơ̆ hnam pơgang ‘noh bơngai jĭ dêh bơih, đei dôm bơngai jĭ ưh kơ hơdơ̆r Hăm dôm bơngai jĭ hơyô đak sĭk, kăl kơ pơm kiơ̆ trong hơmet đơ̆ng ƀak si đĕch.

-Ƀak si hăm đei nơ̆r pơtho tơtă kiơ ăn kon pơlei vă tang găn jĭ hơyô đak sĭk type 2?

Ƀak si Nguyễn Thị Thời: Kon pơlei athei kăl kơ tơplih trong hơrih sa, kăl kơ tơ jur kĭ tơdăh bơngai rơkăh kĭ, bek plên. Mă 2 kăl kơ hơtŏk loi dơ̆ng pơtâp hơkâu jăn tŏ sĕt hloh 30 pơnĭt 1 năr păng 5 năr lơ̆m 1 giĕng. ‘Nĕ kơgan sa dôm tơmam sa sĭk, ‘nĕ kơ huch đak ‘ngam, hla che đak toh... păng dôm kơchơ̆t bek, rơmă kon tơrong, ‘nĕ et lơ tơdrô hơlăk ƀier, ‘nĕ kơ et hơ̆t, ‘măng sŏng sa kăl kơ sa lơ ‘nhot, ƀum, plei, dôm kơ loăi găr, ‘nhĕm sĕch, ka, mă loi ‘noh jĭ kăl kơ vei lăng ‘lơ̆ng tơdrong jĭ plei nuih păng dôm tơdrong tơplih jĭ nai./.

Lei ah, bơnê kơ ih hơ!