Dăr hơlen lăng Delphi đơ̆ng Anih jang tơpôl hŏk ăn ƀôh, đei truh 18,6 % hơioh păh iung đơ̆ng 10 - 17 sơnăm đei tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng găh jơhngơ̆m đon tơchĕng, kăl kơ lăng truh hloh ‘noh jĭ tơdrong hli bơngơ̆t, tơchĕng dêh. Đang kơ ‘noh jĭ ngôi hơdrô̆ hăm 4,3%; đei dang 1,4% hơioh păh iung đei tơchĕng vă lôch kơdih; 2,8% hơioh đei tơdrong găh ngơ̆r ưh kơ ngôi mĭnh ƀôt, ưh kơ gan băt chă lơ lăng.

Ƀak si chuyên khoa 2 Nguyễn Hoàng Yến, Phŏ kơdră lăm hơmet jĭ vơnh hơioh păng hơioh păh iung, Anih jang vei lăng jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk roi tơbăt: “Dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng hli bơngơ̆t tơ̆ hơioh păng hơioh păh iung tôch đa tơƀơ̆p găh đon tơchĕng tơ̆ sơnăm ‘nâu. Kiơ̆ chih jô̆ đơ̆ng kơdih ĭnh kơtă yan âu ‘noh kơsô̆ hơioh păng hơioh păh iung đei ưh kơ ‘lơ̆ng găh đon tơchĕng hli bơngơ̆t đei kơsô̆ lơ. Bơngai jĭ năm khăm tơ̆ Anih vei lăng  jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk đei ƀôh tŏk”.

TS Đặng Thị Việt Phương - Anih jang Tơpôl hŏk roi tơbăt, dôm tơdrong ưh kơ hiôk lơ̆m jơhngơ̆m đon găh lơ ƀơm truh tơdrong hli bơngơ̆t, ngôi ưh kơ mĭnh ƀôt, ưh kơ gan chă lơ lăng, ngôi hơdrô̆, tơchĕng dêh hnang đơ̆ng rŏng tơchĕng ưh kơ hiôk, lôch kơdih dăh mă đei tơchĕng vă lôch kơdih, ưh kơ ngôi mĭnh ƀôt, ngôi hơdrô̆. Tơdrong tơm pơm ăn kơ hơioh păh iung tơƀơ̆p ưh kơ hiôk găh jơhngơ̆m đon găh lơ ‘noh jĭ yua đơ̆ng hơioh pŭ lơ tơdrong kơhret hŏk pơhrăm păng tơdrong bơngơ̆t truh tam mă trŏ tơdrong đơ̆ng mĕ ƀă. Ưh kơ hiôk lơ̆m jơhngơ̆m đon tơ̆ hơioh păh iung kŭm đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng yua đơ̆ng dôm tơdrong lơ̆m ŭnh hnam nhen teh dong băl, dư ma túy, mĕ ƀă hrĕch băl. Hơioh păh iung ‘măn lơ dêh hnang jơ năr ăn mang tơpôl, internet, pơm pơngôi lơ̆m kơmăy tĭnh dêh hnang bơih ưh pă kĕ hŭt, ưh kơ đei pơhrăm bơ̆n hơkâu jăn, tơplŏng kơdâu păng ưh kơ đei cham ngôi pơchơt ăn kơ hơioh. Hơdai hăm ‘noh, ưh kơ đei tơdrong bơngơ̆t truh đơ̆ng mĕ ƀă, thây kô, hnam trưng, tơdrong đei nŏng kơ hil, hơreh ưh kơ ngôi hơdai... kŭm jing dôm tơdrong tơm hơnhăk truh ưh kơ hiôk lơ̆m jơhngơ̆m đon tơ̆ hơioh păh iung.

TS Đặng Thị Việt Phương akhan tơdrong ưh kơ đei bơngơ̆t truh, ngôi hơdai păng hlôh băl đơ̆ng mĕ ƀă păng hơioh kŭm pơm ăn tơchĕng bơngơ̆t, ưh kơ hiôk: “Yua đơ̆ng tơdrong tơplih lơ̆m tơpôl hrĕnh dêh hnang, tơdrong jang kơmăy kơmŏk ‘nao pơm ăn kơ mĕ ƀă jing hrăt hrot hloh păng tơdrong ưh kơ oei hơdai đơ̆ng mĕ ƀă păng kon hơ ‘lơ̆p jing dêh hloh păng ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng kơtă truh jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk lơ̆m hơioh păh iung. Tơdrong mĕ ƀă ưh kơ đei bơngơ̆t truh, ưh kơ đei pơma dơnuh kŭm nhen vei lăng dêh hnang hăm kon hơ ‘lơ̆p ‘noh jĭ tơdrong tơm pơm ăn jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk đơ̆ng hơioh păh iung jing roi dêh hloh”.

Tơpă yan âu kăl hli bơngơ̆t ‘noh jĭ lơ hơioh, hơioh păh iung păng hơdruh tơdăm tŏk bŏk athei tơjră hăm dôm tơdrong mơmat tat găh jơhngơ̆m đơn ưh kơ hiôk păng đe oh oei ưh kơ đei băt dôm tơdrong gơh tơ jră. Lơ̆m kơplăh ‘noh, lơ mĕ ƀă tơplih yua kơ pơtho kon dôm tơdrong gơh băt vă veh ver ưh kơ pŭn ai ‘noh tă tơchă trong vă vei lăng kon kơhret hloh dơ̆ng. Hơioh păng hơioh păh iung đei tơchĕng ưh kơ hiôk đa ưh kơ ‘meh dôm tơdrong bơ̆jang tơ̆ hnam trưng hŏk păng tơ̆ tơpôl; Tơchă tơdrong pơlung hloh tơdrong dăh mă hơlơ̆k hơle tơdrong hli tơrơ găh dôm tơdrong kơ nê̆ tê̆ đei ƀôh; Ưh kơ mơ̆ng tơ̆ lăm păng điêm hŏk tŏ sĕt; Đei jĭ kơ̆l, hơving măt, luăn mơmat, tơtăm găh tơdrong đei đom, hăk păng ƀơ ƀlut, jĭ kơtơh, jĭ hlŭng, hơmren păng đơ đik tơ̆ hơ nglou ti dăh mă hơ nglou jơ̆ng yua đơ̆ng dui jơhngơ̆m hrĕnh...

Thạc sĩ, bác sĩ Lê Công Thiện, Kơdră lăm hơmet jĭ vơnh hơioh păng hơioh păh iung, Anih vei lăng jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk roi tơbăt: “Nhôn athei pơtho tơƀôh vă tơchă đei nơ̆r pơma atŭm lơ̆m ŭnh hnam. Hmă hmă nhôn đei 1 ‘măng tơƀơ̆p pơma dơnuh hơdrô̆ hăm đe mon đei jĭ, đang kơ ‘noh pơgơ̆r 1 ‘măng tơƀơ̆p pơma dơnuh hơdrô̆ hăm mĕ ƀă. ‘Măng mă 3 hơdai đơ̆ng mĕ ƀă păng kon hơ ‘lơ̆p. Tơdrong hơmet tôch kơ hơlen păng mưh băt 2 pang vang hlôh băl ‘noh mă lĕch đei trong hơmet đei yua....”

 Kiơ̆ kơ TS Nguyễn Đức Vinh - Kơdră Anih jang Tơpôl hŏk, tơ̆ hơnăp kơnh kăl kơ đei dôm trong jang tơgŭm pơtrŭt roi tơbăt vă hơtŏk hloh dơ̆ng tơdrong hlôh băt păng tơdrong ‘lơ̆ng vei lăng jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk, đei hloi hlôh vao, gơh băt, tơ jur tơdrong ưh kơ ‘meh ngôi hơdai.... Hơdai hăm ‘noh jang hơdai hăm dôm pang ƀơm truh, băt hơdăh grŭp hơioh đei hơmơt lơ tơƀơ̆p ƀơm tơdrong jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk vă tơgŭm hơioh đơ̆ng hrôih, păng hơvơn kon jên đơ̆ng tơpôl vă vei lăng jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk ăn hơioh. Tơdrong mĕ ƀă kăl ‘noh jĭ athei pơtho kon dôm tơdrong gơh băt hơmet ‘lơ̆ng tơdrong, vei lăng đon tơchĕng, vei lăng jơ ‘năr, pơtho kon hơnơ̆ng găh dôm tơdrong krê hơmơt, trong yak hloh tơdrong tơƀơ̆p ƀơm.

Ƀok Nguyễn Đức Vinh, akhan: “Tơplih đon hlôh vao đơ̆ng ŭnh hnam păng đơ̆ng kơ dih đe oh ‘noh jĭ tơplih mă blŭng mă ĭnh tơchĕng ‘noh kăl athei pơm hloi, tơdrong ‘nâu athei đei jơ ‘năr mă ưh kơ sĭ nhen hơmet jĭ, 1 kơ liêu pơgang ‘noh đang ôh. Hơdrin pơjing păng hơtŏk tơiung pơvih pơvăn roi tơƀôh, tơgŭm hơtŏk tơiung pơvih pơvăn, hơtŏk loi dơ̆ng tơdrong gơh băt ăn kơ rim bơngai lơ̆m tơpôl. Tơgŭm dôm grŭp hơioh păh iung ƀônh đei ưh kơ ‘lơ̆ng; tŭn pran pơtho pơhrăm bơngai jang, pơtrŭt tơchĕng hơlen trong jang tơgŭm găh jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk tơ̆ Việt Nam”

Gơh ƀôh, jơhngơ̆m đon ưh kơ hiôk tơ̆ hơioh păh iung tơdăh ưh kơ đei bơngơ̆t truh ƀlep trong gô pơm ăn dôm tơdrong răm ưh kơ ‘’lơ̆ng. Tơdrong jang hơdai kơjăp đơ̆ng ŭnh hnam, hnam trưng păng tơpôl gô tơgŭm pơtrŭt tơdrong hơtŏk tơiung tôm tơdrong pơđĭ găh hơkâu jăn hăm đon tơchĕng ưh kơ hiôk tơ̆ hơioh. Dôm tơdrong jang tơ̆ ‘ngoăih lăm hŏk, pơhrăm tơdrong gơh băt hơrih kŭm jing tơdrong tơm gĭt kăl tơgŭm hơioh đei 1 jơhnghơ̆m đon hiôk ‘lơ̆ng.