Đunh kơ âu 70 sơnăm, (‘năr 24/6/1954) đe kăn ƀô̆, linh kŭm hăm kon pơlei dôm hơdrĕch hơdrung dêh char Gia Lai, hăm “Jơhngâm đon nuih, ưh hli yă kiơ” mât 1 ƀơ̆r đon vang iung tơblăh, chĕp vei tơdrong juăt kơtang nuih mơng đơ̆ng chăl adrol, pơjing đei tơdrong Tơblăh jơnei Đak Bơ đei ư hơnhang jơ̆p jang. Tơdrong tơblăh jơnei Đak Bơ đei pơtih nhen thoi Điện Biên Phủ tơ̆ Liên khu V, jĭ tơdrong tơblăh tih lơ̆m jơhnơr arih păng tôch gĭt kăl.

Tơblăh jơnei Đak Bơ pơih đei trong yak tơm, tơgop pơjing đei lơ tơdrong tơblăh jơnei nai tơ̆ tơring Hơlĕch Gia Lai- Kon Tum pơjing tơdrong ‘lơ̆ng vă athei Phalăng kĭ tơdrong tơchơ̆t Genève 1954, pơtôch hrôih tơdrong tơblăh tang găn hơyăt Phalăng tơ̆ teh đak bơ̆n.

Đại tá, Tiến sĩ Lê Thanh Bài, Phŏ Kơdră chĕp kơ̆l Anih tơchĕng hơlen jơhnơr arih Khul linh Việt Nam, pơma: “Tơdrong tơblăh Jơnei Đak Bơ pơlôch đĭ Binh đoàn 100 kơ hơyăt Phalăng tơ̆ trong 19 An Khê jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong tơblăh jơnei tih đơ̆ng khul linh păng kon pơlei Tây Nguyên lơ̆m 30 sơnăm iung tơblăh iŏk rơngei hơdrĕch hơdrung. Tơblăh jơnei tŭn hơyăt Phalăng năm kĭ tơdrong tơchơ̆t Genève, pơtôch tơdrong tơblăh, năng kăl tơdrong pơm kơjăp ‘lơ̆ng kơ teh đak bơ̆n. Tơblăh jơnei ‘nŏh tơƀôh hơdăh tơdrong jơnei đơ̆ng khul linh tơblăh păng kon pơlei Liên khu V. Yak hlŏh khei ‘năr adrin iung tơblăh đơ̆ng kơdih, adrin pơjing khul linh vă gơ̆h iŏk đei jơnei tih”.

Chĕp vei tơdrong juăt đơ̆ng pơlei kơtang nuih mơng, hăm tơdrong adrin păng đon pơhnŏng tôch ai đơ̆ng rim anih jang chinh trĭ, apŭng Đak Bơ, Gia Lai jang đei lơ tơdrong ‘lơ̆ng lơ̆m tơdrong pơjing tơring tơrang ‘nao. Ƀok Nguyễn Viết Giảng, Phŏ Kơdră vei lăng Khul linh so apŭng Đak Bơ čhôk ‘nă akhan, đơ̆ng 1 apŭng tơnuh hin, pơmat tat truh dang ei hlôi đei hơyak tŏk pran ‘lơ̆ng găh mŭk drăm, tơpôl. Tơdrong arih xa kơ kon pơlei tŏk hơnơ̆ng, dôm kơjă kăp gĭt găh jŏh ayŏ kơ dŏ xoang đei chĕp vei păng tưk tơiung: “Nhôn čhôk ‘nă kơ chăl mĕ ƀă yă ƀok adrol sơ̆, hăm dôm tơdrong jơnei tih, mă loi jĭ jơnei Đak Bơ. Chĕp vei tơdrong juăt ‘nŏh nhôn hơnơ̆ng tơiung pơjing teh đak păng pơjing pơlei pơla tơgăl hăm tơdrong juăt ‘lơ̆ng ‘nŏh”.

Hăm teh xă hlŏh 500km2, đei 42.000 ‘nu kon pơlei, găh 17 hơdrĕch hơdrung vang arih xa hơdai, khul kơdră pơgơ̆r apŭng Đak Bơ đei trong jang atŏk tơiung mŭk drăm tôm tơdrong. ‘Ngoăih kơ trong vei lăng bri, hăm lơ kơloăi bri ‘long xă vă jê̆ 20.000 ha, mŭk drăm tơm đơ̆ng apŭng hrei ‘nâu ‘nŏh jĭ atŏk tơiung mŭk drăm đơ̆ng choh jang xa păng dôm tơdrong jang tanh sĭt, pơm tơmam kiơ̆ tơdrong juăt đơ̆ng kon pơlei tơ̆ tơring păng kon pơlei kon kông. Sơnăm sơ̆, apŭng Đak Bơ jang đei păng tŏk hlŏh 19 tơdrong hơgăt jang mŭk drăm – tơpôl đei tơlĕch. Akŏm đĭ đăng kơjă tơmam jang xa đei hlŏh 2.700 ti, tŏk văjê̆ 8% pơting hăm sơnăm 2022. Thu mong jên ăn teh đak đei hlŏh 36 ti. Iŏk yoa jô̆ păh lăp kiơ̆ kơ̆l bơngai đei 44,7 triu hlak jên.

Sơnăm 2024, apŭng Đak Pơ tơlĕch 1,2 tơdrong hơgăt jang atŏk tơiung mŭk drăm, tơpôl nhen: Akŏm đĭ đăng kơjă tơmam đơ̆ng choh jang xa đei dang 3.000 ti hlak jên; thu mong jên ăn teh đak tơ̆ apŭng đei 33 ti; iŏk yoa jô̆ păh lăp kiơ̆ kơ̆l bơngai văjê̆ 48 triu hlak jên; đei 3 pơlei lơ̆m tơring kon kông jang kĕh tơring tơrang ‘nao; kơsô̆ unh hnam tơnuh pă 5,17%.

Vă gơ̆h jang đei dôm tơdrong hlôi tơlĕch, apŭng Đak Bơ, dêh char Gia Lai akŏm jơhngâm pơgơ̆r choh jang xa, tơplih ming tơđăh ‘long, kon yŏng kiơ̆ trong jang pơm tơlĕch tơmam drăm; hơtŏk tơdrong pơtho tơƀôh, tơmât yoa khoa hŏk ki thuơ̆t, kơmăy kơmŏk lơ̆m tơdrong choh jang xa, arih xa; năng kăl truh tơdrong chă rơih hơdrĕch, ki thuơ̆t vei rong vă gơ̆h jang đei lơ, jang đei tơmam ‘lơ̆ng. Pơlung, tơgŭm ăn tơdrong rong kơpô, rơmo, nhŭng iĕr kiơ̆ trong rong akŏm 1 ƀôt; bơ̆ jang ‘lơ̆ng tơdrong tang găn jĭ ăn kon tơrong. Kŭm hăm ‘nŏh, hơtŏk don tơnăp, akŏm jơhngâm bơ̆ jang mă pran păng đei yoa dôm tơdrong jang tơm kơ teh đak; bơ̆ jang ‘lơ̆ng tơdrong tơplih hăm kơmăy sô̆, hơmet ming trong pơm hla ar vei lăng vă pơvih ‘lơ̆ng hlŏh ăn tơdrong ‘mĕh vă đơ̆ng kon pơlei.