Chă yak ngôi  tơ̆ trong hơnăp hnam, păh to ‘nŏh Cham să hơnih kơdrơ̆m tŏk bŏk ming man, ƀok Lê Trúc Phương tơroi, sơnăm 1975, lăp đơ̆ng rŏng rơngei Gia Nghĩa, dêh char Quảng Đức so đei tơmơ̆t hơdoi lơ̆m dêh char Dak Lăk. Pơđĭ khul kơdră chĕp pơgơ̆r atŭm hăm kon pơlei vang kơrŭn jơhngơ̆m hơdrin yak hloh tơnap tap, atŏk pơrăm khul fulro, păng vei lăng kơjăp tơring sơlam teh đak lơ̆m ‘măng iung tơblăh tang găn khul lĭnh Khmer ƀrê sơnăm 1979.

Tơklep kơjăp hăm groi teh au đơ̆ng dôm năr vang iung jang lơ̆m Hơnih bơ̆ jang chĕp pơgơ̆r sơnăm 1975, đơ̆ng noh đei 2 jăl hơnơ̆ng pơm Ƀĭ thư Đảng apŭng Dak Nông (găh dêh char Dak Lăk so), ƀok Lê Trúc Phương sơkơ̆t hơdăh, Gia Nghĩa - Dak Nông tĕnh koăng atŏk tơ iung đơ̆ng mă pơjing dơ̆ng dêh char lơ̆m sơnăm 2004:“Lơ̆m 20 sơnăm ‘noh Gia Nghiã hlôi tơplih hơnơ̆ng. Hơdrol kơ ‘noh Dak Nông lăp iŏk đei ŭnh hơyuh teh đak, trong hnam oei tim gan lơ ‘lơ̆ng liĕm, jang pơgang pơtho pơhrăm joh ayo tơpôl oei dơnuh tôch mơmat tat, pơtih nhen lĕ pơđĭ lơ̆m thĭ xah lăp đei 1 hnam trương jăl pêng, năm pơlong lơ̆m khei năr ‘noh trong chă yak tôch mơmat tat, gre jei kơƀah kơƀôch. Mă lei truh dang ei ‘noh tơplih tôch kơtang bơih.”

Mŭk drăm tơpôl dêh char Dak Nông hlôi tơplih tôm tong lơ̆m 20 sơnăm. Sơnăm 2023, akŏp tơmam drăm jang sa iŏk đei lơ̆m dêh char (GRDP) ‘noh vă jê̆ 24.000 ti hlak jên, jang sa iŏk đei jô̆ hơtŏ măt bơngai hloh 68 triu hlak jên, lơ hloh 12 ‘măng pơtêng hăm sơnăm 2004. Hăm tơdrong tơjur dơnuh tĕnh koăng găh khul dơ̆ng hơlau lơ̆m teh đak, Dak Nông hlôi yak hloh dêh char dơnuh đơ̆ng 3 sơnăm hơdrol. Dôm tơdrong đei rơvơn kơ tơring groi teh au tŏk bŏk đei tơlĕch jang kiơ̆ jơnei hăm trong tơlĕch jang atŏk tơ iung jing dêh char đei ƀôh kơ tơring Tây Nguyên.

Đơ̆ng rŏng 20 sơnăm đơ̆ng pơdơ̆h bơ̆ jang tĕch mơdro tơ̆ pơlei tơm Hồ Chí Minh năm tơ̆ groi teh ‘nao Dak Nông, ƀok Nguyễn Ngọc Trung, oei tơ̆ tơring Dak Nia, pơlei tơm Gia Nghiã, hlôi đei mir pơgar sâu riêng 17ha, lơ̆m sơnăm jang sa iŏk đei truh mơjĭt ti hlak jên.“Sơnăm 2004 pơjing dêh char ‘noh ĭnh đei rơvơn găn koa Dak Nông au. Ĭnh ƀôh teh să, bơngai kơtoei, tŏ ‘mi kial sơđơ̆ng, ĭnh tơchơ̆t răt teh tơmơ̆t jên jang tơ̆ au, đơ̆ng noh pơtăm ngăl ‘long sâu riêng. Dôm sơnăm blŭng mơmat tat dêh. Truh dang ei mir pơgar hlôi đei ƀơk ăn mã kơsô̆ tơring pơtăm lơ̆m ‘măng blŭng kơ dêh char hloi.”

Hăm đei lơ tơdrong hơ iă, Dak Nông hrei au hơnơ̆ng tơplih kơtang, hơvơn đei lơ bơngai tơmơ̆t jên jang. Ƀok Nguyễn Văn Châu, Kơdră chĕp pơgơ̆r rim hơnih jang pơgang tơ̆ lơ dêh char pơlei tơm tơbăt, tôch lăp đon hăm jơhngơ̆m đon bơ̆ jang ‘lơ̆ng đơ̆ng khul kơdră chĕp pơgơ̆r dêh char Dak Nông, lăng ƀôh dôm tơdrong ‘lơ̆ng lơ̆m tơdrong mơdro sa, hơnih mơdro sa hlôi tenh koăng tơchơ̆t tơmơ̆t jên jang lơ̆m dêh char au.“Hrei au nhôn năm truh tơ̆ Dak Nông tơmơ̆t jên jang hrơ̆p mĭnh ‘măng 2 tŏ hnam pơgang hloi: mă blŭng ‘noh hnam pơgang lơ̆m pơlei tơm Gia Nghĩa, păng hnam pơgang mă ƀar ‘noh tơ̆ apŭng Cư Jut. Lăng dơ̆ng tơdrong năm tơmơ̆t jên jang tơ̆ rim dêh char, tơdrong toĕng koăng ‘noh kăl hloh. Păng ‘meh vă koăng lei kăl tơpăt, hơdăh, rơhăo, ‘noh xek tơlang jang keh đang hơnơ̆ng rim tơdrong vă pơm lơ liơ ăn bơngai tơmơ̆t jên jang đei iŏk jơnei tĕnh koăng hloh”.

Oei tơ̆ pơbăh tơring Tây Nguyên tơgoăt hăm tơring Đông Nam Bộ, dêh char Dak Nông đei lơ tơdrong rơvơn vă atŏk tơ iung. ‘Noh hơnih sir iŏk tơmo bô-xít đei sơkơ̆t hơdăh đei lơ hloh lơ̆m Đông Nam Á. Dêh char jei jing lơ̆m khul dơ̆ng hơlau kơ teh đak găh tơdrong kĕ vă atŏk tơ iung rim ŭnh hơyuh rơgoh ‘lơ̆ng nhen: Ŭnh hơyuh jơ̆ng ‘năr, ŭnh hơyuh kial. Tŏ ‘mi kial sơđơ̆ng, ‘năr rơngơp, groi teh rơhŭ, đak măh mai ‘noh jing tơdrong rơvơn hloh vă Dak Nông atŏk tơ iung ‘long pơtăm kăp gĭt, ‘long sa plei, rong kon tơrong să, lơ. Lơ hơnih tơmang pơhiơ̆ cham char ‘lơ̆ng liĕm nhen Cham groi teh kơ plei teh UNESCO Dak Nông, dơnau đak Tà Đùng đei pơtih nhen “Ving Hạ Long tơ̆ Tây Nguyên” atŭm hăm tơdrong oei sa joh ayŏ joăt joe ‘lơ̆ng rŏ kơ 40 hơdrĕch hơdrung ‘nhŏng oh, Dak Nông ‘noh jĭ tơring ‘lơ̆ng rŏ hơbŏ nhen, lăp đon hăm tơmoi.

“Groi teh ‘lơ̆ng rŏ hơbŏ nhen, xem truh”, truh dang ei, Dak Nông hlôi hơvơn đei 412 tơdrong vă jang đei tơmơ̆t jên jang, hăm akŏp kon jên apĭnh tơmơ̆t jang 85.500 ti hlak jên. Ƀok Hồ Văn Mười, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih vei lăng kon pơlei dêh char Dak Nông, hơmŏ, khei năr kơnh dêh char gô hơvơn đei rim grŭp jang mŭk drăm tih tơmơ̆t jên jang, ‘noh dôm “khul tơm dơnơm” pơjing hơyak pran ăn atŏk tơ iung kơtang găh mŭk drăm tơpôl.“Pơm lêh hop akŏm Đảng dêh char Dak Nông ‘măng mă 12 sơkơ̆t hơdăh 3 tơdrong jang tơm kơ tơdrong jang mŭk drăm, ‘noh: atŏk tơ iung hơnih jang kmăi kmŏk bô-xit alumin nhôm, ŭnh hơyuh rơgoh ‘lơ̆ng, hơnih kmăi kơmŏk pơm tơlĕch tơmam drăm; atŏk tơ iung choh jang sa hăm kmnăi kmŏk hơgei kơjăp ‘lơ̆ng kiơ̆ trong đei kơjă măt; iung jang păng atŏk tơ iung dômn tơdrong rơvơn tơmang pơhiơ̆. Dêh char jei rơih 3 trong jang kơtang hloh: hơmet pơ ‘lơ̆ng kơtang trong jang tơmơ̆t jên jang mơdro sa, mă blŭng ‘noh hơmet pơ ‘lơ̆ng trong bơ̆ jang pơm hla bơar; tơ iung pơjing trong hnam, mă kăl ‘noh trong nơnăm; atŏk tơ iung khul bơ̆ jang gơ̆h hơgei. Păng nhôn ling lang lăng kơjăp hơtŏk jơhngơ̆m đon, tơdrong hơpơi ‘meh vă, kiơ̆ yok rok jơ̆ng jang kiơ̆ jơhngơ̆m pran tơgoăt tơgoăl pôm nơ̆r ƀơ̆r đon kơ kang ƀô̆ đảng viên păng kon pơlei rim hơdrung vă hơnhăk Dak Nông atŏk tơ iung tĕnh koăng păng kơjăp ‘lơ̆ng”.

Dak Nông - kiơ̆ nơ̆r M’nông ‘noh jĭ “thoong đak đơ̆ng plui” (Dak: ‘noh Đak, Nông ‘noh: plui). Đơ̆ng rŏng pơjing dơ̆ng dêh charm groi teh rơngơp tŏk bŏk iŏk đei tơdrong ‘lơ̆ng rŏ đơ̆ng tơplih kơtang. Dôm tơdrong đei, pran kơtang tŏk bŏk đei dêh char Dak Nông tơlĕch jang kiơ̆ jơnei, lăng truh trong tơlĕch jang “Dêh char pran kơtang-Cham char ‘lơ̆ng rŏ-Tơpôl phăl hơlăng”.