Xah Nhân Cơ (apŭng Đăk Rlấp) sơ̆ noh xah hin dơnuh, jang chŭn hlôi hơtŏk pran kơtang păng jing um ai ăn tơdrong hơtŏk tơ-iung ‘lơ̆ng tơnăp kơ dêh char Đăk Nông. Nhân Cơ dang ei đei kŏng ngĭp, tĕch pơdro, jang hơtŏk pran kơ Đăk Nông adoi nhen Tây Nguyên. Anih jang xah, dôm anih tĕch pơdro kơjăp ‘lơ̆ng đei pơih, atŭm đei minh ƀar anih mong jên vih tơ̆ xah pơm jang. Dôm tơdrong jang tĕch pơdro âu to đei jang hăt hot.

Tơdrong tơplih pơtơm đơ̆ng hloh 10 sơnăm kơ âu ah mă Khul kơpal teh đak tơlĕch jang bô xít, tơmơ̆t pơm jang Hnam kơmăi Alumin tơ̆ âu hlôi pơm trong ăn mŭk drăm tơpôl tơ̆ xah Nhân Cơ păng dôm tơring tơjê̆ hơtŏk. ‘Nhŏng Điểu Phương, bơngai M’Nông, tơ̆ pơlei Bu Dấp, xah Nhân Cơ ăn tơbăt, đơ̆ng mơ̆t jang kŏng nhơ̆n tơ̆ hnam kơmăi Alumin Nhân Cơ, tơdrong hơrih unh hnam ‘nhŏng hlôi tơplih tôm tơdrong. Hăm jên khei jang hloh 10 trĭu hlj 1 khei, klo hơkăn ‘nhŏng man đei hnam kơjăp ‘lơ̆ng, kon hơ-ioh đei hŏk pơhrăm tơnăp: “Hơdrol ki ah tam mă đei hnam kơmăi, kon pơlei mă lơ noh jang chŭn mir. Đơ̆ng rŏng kơ ‘noh đei hnam kơmăi, inh pŭn ai đei iŏk pơm jang, dang ei xa jên khei jang sơđơ̆ng hloh kơ hơdrol ki"

Dêh char Đăk Nông đei bô xít lơ truh 70% kơ jâ̆p teh đak păng đei lăng jing hơlŭng bô xít tih hloh tơring Đông Nam Á. Hăm mŭk drăm tih tên, Đăk Nông sơkơ̆t akŏm hơtŏk kŏng ngĭp dơnơm âu ‘noh kŏng ngĭp Alumin – nhôm vă pơm trong pran hơtŏk mŭk drăm – tơpôl. Rim sơnăm, tơdrong jang kŏng ngĭp sir kôch bô xít, pơm tơlĕch Alumin tŏk bŏk oei tơgop ăn jên mong kơ dêh char pơhlom 400 tih hlj, đei pơhlom 40% kơjă tơdrong jang kŏng ngĭp păng hloh 12% kơsô̆ jên mong kơ dêh char. Dêh char Đăk Nông tŏk bŏk oei hơyak jing anih tơm kŏng ngĭp bô xít - nhôm păng đơ̆ng rŏng kơ nhôm kơ teh đak. Kiơ̆ đơ̆ng noh, tơdrong jang kŏng ngĭp âu jing dơnơm ăn tơdrong jang mŭk drăm kơ tơring. Ƀok Nguyễn Bá Út, Kơdră Anih jang Kŏng thương dêh char Đăk Nông ăn tơbăt: “Tơdrong jang kŏng ngĭp bô xít- pơm tơlĕch alumin, pai nhôm khei năr kơnh kơ dêh char Đăk Nông gô hơtŏk pran. Kiơ̆ tơchơ̆t dang ei pơkăp hăm mŭk drăm kơ teh đak, pơkăp bô xít hlôi đei kĭ tơchơ̆t. Mă dêh char Đăk Nông oei đei minh ƀar tơdrong tơhlăk tăk mă lei hơbŏ hăm tơdrong sơkơ̆t jang đơ̆ng tôm anih jang chĭn trĭ, atŭm hăm tơdrong pơklaih tơnap tap đơ̆ng dôm anih jang tơm, păng tơdrong tơgŭm asong jang pran, anih jang pran tơmơ̆t jang tơ̆ âu  noh khei năr kơnh tơdrong jang âu gô hơtŏk tơ-iung pran hloh”

Atŭm hăm kŏng ngĭp, dôm tơdrong choh jang xa, tĕch pơdro, tơmang pơhiơ̆ adoi đei dêh char Đăk Nông tơrĕk hơtŏk păng hlôi đei jơnei ‘lơ̆ng tơnăp. 20 sơnăm kơ âu, tơdrong hơtŏk mŭk drăm (GRDP) dêh char Đăk Nông pơtoi sơđơ̆ng păng kơjăp. Pơkăp jang mŭk drăm roi năr roi pơih să, hơ-‘nhăk Đăk Nông klaih đơ̆ng dêh char hin dơnuh, adar kơ hơtŏk tơ-iung. Hơkŏp kơjă tơmam drăm pơm tơlĕch lơ̆m tơring truh hơtuch sơnăm 2023 đei 45.000 tih hlj, lơ hloh 24 ‘măng pơtêng hăm sơnăm 2004.  Vă hơvơn tơdrong jang hơtŏk tơ-iung, dêh char Đăk Nông hlôi hơmet pơ-‘lơ̆ng hanh chĭn, pơ-‘lơ̆ng cham char asong jang, tĕch pơdro. Đơ̆ng rŏng đunh khei năr pơtoi oei ah anih kơđeh lơ̆m kơƀang pơkăp PCI kơ jâ̆p teh đak, dêh char Đăk Nông hlôi đei hơtŏk anih dơ̆ng po, tŏk ah anih 38/63 kơ jâ̆p teh đak (sơnăm 2022).

Tơdrong hơmet noh hlôi tơrĕk kăp gĭt truh hơtŏk anih jang mŭk drăm păng đei jơnei hơvơn asong jang truh dêh char. Dang ei, Đăk Nông đei hloh 3.700 anih jang mŭk drăm hăm kơsô̆ jên chih măt asong jang hloh 35.000 tih hlj pơtêng hăn hăm  93 anih jang mŭk drăm sơnăm 2004. Ƀok Hồ Văn Mười, Kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông tơroi, vă găn hloh tơdrong pơkăp kơ minh lơ̆m dôm dêh char hin dơnuh hloh kơ jâ̆p teh đak, pơtơm đơ̆ng anih kơđeh kơđoch, Tĭnh uy, Hô̆i đŏng kon pơlei păng Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char hlôi tơlĕch dôm tơchơ̆t, dôm tơdrong jang tơguăt hăm tơchơ̆t đơ̆ng trung ương, trŏ ƀlep hăm tơdrong kĕ đei kơ tơring. Atŭm hăm noh, akŏm pơgơ̆r jang hơdah, hơ-‘nhăk tơchơ̆t đơ̆ng Đảng lơ̆m tơdrong hơrih. Đăk Nông hlôi iŏk yua tơdrong pran kơdih lơ̆m tơdrong jang hơtŏk tơ-iung: “Dôm jăl jang Đảng, jơnŭm pơgơ̆r tơring kơ dêh char Đăk Nông hơnơ̆ng chĕp vei tơdrong tơguăt tơguăl, tơdrong kơ-‘nôh yak hloh tơnap tap, tơplih ‘nao khĭn tơchĕng, khĭn pơm jang, chiu pŭ sơnong jang kơyuơ tơdrong pơyua hơtŭm, mă kăl noh dôm bơngai jang kơdră kơpal, jơnŭm pơgơ̆r tơring. Păng nhôn hơnơ̆ng tơ-iung đon bơnôh hơpơi hơtŏk tơ-iung, iŏk yua jơhngơ̆m pran tơguăt tơguăl đơ̆ng kan ƀô̆, đảng viên păng kon pơlei. Vă hơ-‘nhăk Đăk Nông hơtŏk hloh păng kơjăp sơđơ̆ng, jing dêh char pran, kon pơlei pơdrŏng, cham char plenh teh ‘lơ̆ng rŏ, tơpôl ƀenh kơ đon bơnôh dơnưp”

Đơ̆ng rŏng 20 sơnăm tơ-iung pơjing, dêh char Đăk Nông hlôi đei hơtŏk hơdah hloh. Dôm mŭk drăm, tơdrong pran tŏk bŏk oei đei dêh char iŏk jang đei jơnei ăn hơtŏk mŭk drăm tơpôl. Tơchơ̆t ăn dêh char pran, kon pơlei pơdrŏng, cham char ‘lơ̆ng rŏ, tơpôl ƀenh kơ đon bơnôh dơnưp hăm Đăk Nông pă đei oei hơtaih bơih.