Mă hloh 90% kơsô̆ unh hnam hlôi tĕch đĭ kaphêđơ̆ng mă tơmam drăm âu oei ah kơjă 50.000 hlj 1 kĭ, mă lei lơ̆m tơring kơjă kaphê lơ̆m teh đak păng lơ̆m kơpal teh hơnơ̆ng đei kơjă ‘nao lơ̆m khei 7, păng dang ei tŏk bŏk oei ah 66.000 hlj - 68.000 hlj 1 kĭ, adoi pơm ăn lơ kon pơlei jang mir tơ̆ apŭng Chư Prông, dêh char Gia Lai nhen kơ đe hơpo. Kon pơlei akhan, hơnơ̆ng thoi âu, mă tĕch răt tŏk jur thoi yơ, ‘noh mă lơ kaphê adoi oei vei ah kơjă hloh 50.000 hlj 1 kĭ, jing kơjă mă lơ kon pơlei tam mă lah ƀôh đei. Ƀok Lê Quang Điền tơ̆ xah Bàu Cạn, apŭng Chư Prông, dêh char Gia Lai chơt hơ-iă tơroi:  “Lơ̆m xah 10 unh hnam ‘noh 3 unh hnam đei kaphê tĕch hăm kơjă măt, oei 7 unh hnam hlôi tĕch hơdrol kơ khei năr noh kăl kơ jên vă jang lơ tơdrong nai, vă asong jang dơ̆ng. Ah jê̆ đĭ sơnăm âu, kăl vei đei đơ̆ng 50.000 truh 55.000 hlj 1 kĭ ‘noh nhôn sô̆ hơ-iă bơih dêh”

Kiơ̆ kơ ƀok Phạm Đình Kiên, bơngai jang kaphê tơ̆ xah Đức Mạnh, apŭng Đăk Mil, dêh char Đăk Nông, kơjă kaphê kơjung hloh jơhnơr hơrih noh ah sơnăm 1995-1996, mă đơ̆ng 35.000 truh 40.000 hlj 1 kĭ. Mă lei kiơ̆ jô̆ hơlen, jên tĕch 1 tâ̆n kaphê ah khei năr ‘noh adoi kĕ man minh pôm hnam. Đơ̆ng noh truh dang ei, kon pơlei adoi vei ah kơjă tĕch tôch reh păng ưh kơ mah ăn tơdrong hơrih mưh gơnơm hơdrô̆ lơ̆m kaphê. Khei năr âu sơnăm 2022, kơjă kaphê phơphŏ tŏk truh 53 rơbâu hlj, mă lei tenh kuăng jur oei pă 40.000 hlj minh giĕng đơ̆ng rŏng kơ noh: “Mă hlôi tŏk jur tenh kuăng, sô̆ hơ-iă păng hĕl kơđon, mă lei ƀok Kiên adoi oei hơpơi kaphê pơyan truh âu kơnh gô tŏk truh 50.000 hlj 1 kĭ. Kơlih hăm kơjă âu, lơ̆m tơdrong jang ƀônh kơ tơring Tây Nguyên, kon pơlei adoi đei yua ưh kơ lơ. Kaphê kơjă 50000 hlj 1 kĭ, pơtêng hăm adrol ki noh hoai bơih. Mă lei hrei âu, kon pơlei kơdih tuh đak pơ-uh jang ‘noh adoi ưh đei yua lơ. Kơlih dang ei đơ̆ng jơhngơ̆m jang, kơjă phŏng rei, pơgang hơdrông, adoi măt dêh hnang”

Kiơ̆ rim bơngai jang tơblang, tơdrong mă kơjă kaphê Robusta tŏk kơtang lơ̆m dôm khei tơjê̆ âu, đei tơdrong mă kaphê Indonesia ưh đei yua lơ; Brazil kơhret tơdrong tơlĕch păng rơhiŭng rơhiăng mŭk drăm lơ̆m kơpal teh pơm ăn bơngai răt yua tơchă truh kaphê Robusta reh jên hloh noh pơm kơjă kaphê âu tŏk kăp. Mă lei, Tiê̆n sih Trịnh Đức Minh, Kơdră Jơnŭm jang kaphê Buôn Ma Thuột akhan, atŭm hăm lơ tơmam drăm nai, kaphê oei jing minh tơmam tơlĕch jên, noh kơjă tơmam drăm âu đei lơ tơhlăk tơhlĭn. Tơdrong mă kơjă tŏk jur kiơ̆ năr, adoi ưh đei oei lơ̆m tơdrong tơrĕk đơ̆ng anih jang mŭk drăm păng bơngai pơtăm kaphê Việt Nam.

Kơjă kaphê pơyan truh âu kơnh tơgăl kơ hơpơi, mă lei tơpă ăn ƀôh, tơdrong lui ngeh hăm minh kơjă hơdăh noh pơm ăn anih jang mŭk drăm oei akŏm tơmam drăm oei gô kơjă, kon pơlei jang mir noh kĭ pơkăp gơih tơmam vă gô kơjă tŏk. ‘Nâu jing tơdrong hlôi đei ƀôh đơ̆ng lơ sơnăm adrol ki păng pơm ăn lơ tơdrong hre hrông tih tên tơ̆ Tây Nguyên, jing gru so kăl tang găn lơ̆m khei năr truh.

Tiê̆n sih Trịnh Đức Minh akhan, tơdrong sô̆ hơ-iă noh tĕch răt kơjă tŏk ‘noh sô̆ bơih. Adrô̆ ah kĕ hơtŏk tơdrong ‘lơ̆ng păng tơchơ̆t hơnăn kaphê Việt, kiơ̆ đơ̆ng noh hơtŏk kơjă tĕch pơtơm jing tơdrong sô̆ hơ-iă đunh đai:  “Kăp gĭt ‘noh pơm thoi yơ gơh vei lăng pơgar ‘long pơtăm tơnăp hloh, pơjing đei kaphê kăp gĭt, pơtih nhen jang kaphê ‘lơ̆ng, kaphê kăp gĭt. Păng bơ̆n tơguăt hăm dôm hnam kơmăi hơdrĕng ot ot, gah đe răt hăm dôm tơdrong tơguăt kơjăp sơđơ̆ng. Thoi noh tơdrong sô̆ hơ-iă gơh đunh đai hloh. Bơ̆n ưh đei gơnơm hlŏng hloi lơ̆m tơdrong tŏk jur hăm kơjă kaphê lơ̆m tĕch răt. Kơlih tơdrong tĕch răt kaphê đơ̆ng đunh sơ̆ hăp thoi ăi bơih”

Pơm jang kaphê ‘lơ̆ng, pơih să jang tơguăt atŭm... adoi jing trong jang mă kaphê Tây Nguyên pơma adrô̆, kaphê Việt Nam pơma atŭm tŏk bŏk oei đei pơm jang. Mă oei lơ tơhlăk tăk, mă lei teh pơtăm kaphê kiơ̆ tơchơ̆t apŭng plenh teh đei tơguăt jang hăm anih jang mŭk drăm, hlôi đei jê̆ 200.000ha (đei pơhlom 27% teh pơtăm kơ jâ̆p teh đak); kơjă kaphê đei tơchơ̆t hơnơ̆ng đei kơjă kăp hloh tơ̆ tơring đơ̆ng 50USD truh 300 USD rim tâ̆n. Kaphê Robusta kăp gĭt kơ Việt Nam adoi đei tơbang keh kong pơtơm đei dôm teh đak sơng drơ̆ng hăm lơ tơmam đei tĕch ăn teh đak đe kiơ̆ tơchơ̆t mă blŭng. Tơdrong sô̆ hơ-iă đei ƀôh kơjă tŏk đơ̆ng tĕch răt jing tơdrong hơlêm jơhngơ̆m đon tơtom vă kaphê Việt Nam đei dơ̆ng jơhngơ̆m pran hơtŏk pơ-‘lơ̆ng păng tơchơ̆t hơnăn, vă dôm tơdrong sô̆ hơ-iă gơh đunh đai hloh.