Roi jê̆ hơtuch pơyan jang sơnăm 2023 - 2024, kơjă kaphê roi ƀôh tŏk kăp hloh. Lơ bơngai jang pơtăm kaphê adoi tĕch đei hăm kơjă truh 90 trĭu hlj 1 tâ̆n, pơtôch sô̆ hơ-iă minh pơyan jang xa đei yua lơ. Hơlơ̆k kơ noh, đơ̆ng mă kơjă kaphê tŏk truh 80 trĭu hlj 1 tâ̆n, lơ anih jang mŭk drăm pơm jang gah kaphê tơ̆ Tây Nguyên hlôi tơjur tơdrong pơm jang dah mă pơdơh răt tơmơ̆t.

Mă lei jê̆ 3 khei kơ âu, anih jang mŭk drăm pơtoi gô kơlih kaphê pơtoi tŏk kăp, truh 93 păng 95 trĭu hlj, păng dang ei tŏk jê̆ 100 trĭu hlj 1 tâ̆n. Ƀok Phan Bá Kiên, Kơdră Anih jang BaKa, juăt jang gah kaphê hơna ot păng kaphê hoa tan tơ̆ dêh char Gia Lai ăn tơbăt, mă hlôi sơkơ̆t jang hơdah, kơchăng ăn dôm tơdrong tŏk kơjă lơ̆m minh pơyan jang, mă lei hăm kơjă kaphê tŏk kăp nhen sơnăm âu noh anih jang mŭk drăm ưh đei yua ôh: “Hăm dôm tơdrong hlôi chih pơkăp răt tơmơ̆t, anih jang mŭk drăm chiu pŭ lôh răm. Ning mônh kơnh, ba athei hơvơn bơngai tĕch, hơmet mă ƀlep dôm tơdrong tĕch răt ‘nao chih”.

Tơdrong pơyua tơjur dah mă chiu lôh jing tơdrong đei ƀôh hăm lơ anih jang mŭk drăm pơm jang gah kaphê dang ei. Mă lei, tơdrong mă âu ưh đei pơm lao đon tơ̆ dôm anih jang mŭk drăm. Kiơ̆ kơ yă Dương Thị Sơn Long, Kơdră Anih jang Kaphê Uyên Phương, juăt jang gah kaphê ƀôt păng đei anih tĕch kaphê tơ̆ Đăk Lăk, tơdrong kơjă kaphê tŏk kăp ăn ƀôh anih jang âu tŏk bŏk oei yak truh tơdrong hơtŏ hơnơ̆ng. Kơlih, lơ̆m lơ sơnăm kơ âu, kơjă kaphê tơ̆ hơla 40 trĭu hlj 1 tâ̆n noh ah pơm tơlĕch tơmam drăm đơ̆ng kaphê hơnơ̆ng tŏk hloh 4 ‘măng.

Khei năr noh, hơdrô̆ anih jang mŭk drăm đĕch đei yua lơ, oei bơngai jang kaphê noh ưh đei yua lơ ôh, mah pơm lao đon rô̆ hŭt lê̆ tơm kaphê. Yă Long akhan, khei năr kơjă tŏk kăp pơm tơnap tap ăn anih jang mŭk drăm ưh đei pơdui đunh khei năr ôh. Pơkăp kơjă ‘nao gô đei chih akŏm, pơđĭ kon pơlei jang mir, anih jang mŭk drăm pơm jang, tĕch pơdro kaphê atŭm pơyua gah kơjă kơ tơdrong jang âu: “Kơdih inh tôch jĭ kơ̆l gah tơdrong kaphê tŏk kơjă, mă lei inh adoi sô̆ hơ-iă. Mưh kaphê hơnơ̆ng pơtoi đei kơjă thoi âu noh kon pơlei jang mir ưh đei tơplih kaphê hăm hơdrĕch ‘long pơtăm nai nhen sâu riêng... Kơlih kiơ hơgăt teh pơtăm kaphê roi năr roi tơjur? Noh kơyuơ kaphê tôch kơ reh. Kơplah âu bơngai răt yua tam mă lăp hăm tơdrong tŏk kơjă kơlih pơtơm ah jăl blŭng. Ƀơ̆t juăt bơih noh đe gô lăp đĕch. Ƀơ̆t doh pơđĭ bơngai jang mir păng anih jang mŭk drăm kaphê, adoi gơh hơrih jơnap ngăl”.

Atŭm hăm hơlen lăng mă hơtŏ hơnơ̆ng hloh lơ̆m tơdrong klah asong tơdrong pơyua kơjă tơmam drăm kaphê, ƀok Lê Đức Huy, Kơdră Dơnơm kơ Kŏng ti xuâ̆t nhâ̆p khẩu 2.9 - Simexco Đăk Lăk akhan, tơnap tap dang ei adoi pơtrŭt dôm anih jang mŭk drăm hơtŏk jang hadoi păng hơtŏk tơplih ‘nao. Dôm sơnăm kơ âu, rim anih jang mŭk drăm tơ̆ Tây Nguyên mă tơm noh hơdrô̆ tơguăt hăm kon pơlei jang mir vă pơjing tơring pơtăm. Tơdrong jang dang ei pơkăl anih jang mŭk drăm athei tơguăt hơtŭm dih băl, yak hadoi đơ̆ng tơdrong tơchă tơring tĕch tơlĕch păng hơtŏk tơdrong tĕch răt lơ̆m teh đak: “Đei tơnap tap, đei pơngơ̆t gah tơdrong răt tơmơ̆t mă lei adoi oei đei tơdrong ‘lơ̆ng. Tơdrong kăl yua lơ̆m tơring dang ei oei lang lap. Rim bơngai adoi gơh hơrih ah đei tơdrong pha păng tơdrong phara noh pơtrŏ đei tơdrong kăl lơ̆m tơring. Pơtih nhen Simexco, mă hlôi tĕch đei lơ ăn bơngai răt lơ̆m apŭng plenh teh, mă lei nhôn duh oei chă trong vă tĕch tơlĕch tơ̆ tơring Tu plei teh vă vei sơđơ̆ng ăn tơdrong hơna ot. Păng tơ̆ âu, tơ̆ to, dôm anih jang mŭk drăm iĕ noh hlôi hơmet kơchăng tơguăt jang păng đei trong jang vă gơh hơtŏk pran hloh khei năr hơnô̆ hơnăp kơnh”.

Tây Nguyên dang dei đei pơhlom 640 rơbâu hectar kaphê, jing tơring juăt pơtăm kaphê Robusta să hloh lơ̆ma pŭng plenh teh. ‘Nâu adoi jing tơdrong pơm jang nhen lĕ keh kong, kaphê tơ̆ tơring pơtăm hơnơ̆ng tĕch đei kơjă kăp lơ̆m tơdrong tĕch răt kaphê lơ̆m kơpal teh. Mă lei, kơjă tơmam drăm pơm tơlĕch hăm rim hectar kaphê tơ̆ âu lơ̆m dôm sơnăm kơ âu đei pơhlom 120 trĭu hlj 1 sơnăm. Hăm dôm tơring ‘lơ̆ng hloh đei anih jang mŭk drăm iŏk răt tơmam drăm, kơjă rim hectar kaphê adoi tŏk pơhlom 10%, ưh kĕ tơgŭm bơngai jang mir vei sơđơ̆ng tơdrong hơrih.

Tơdrong mă kơjă kaphê tŏk jê̆ 100 trĭu hlj 1 tâ̆n lơ̆m pơyan jang âu, đei lăng jing tơdrong hơtŏ hơnơ̆ng ăn bơngai jang mir. Rim anih jang mŭk drăm kaphê băt hơdah tơdrong mă âu păng tŏk bŏk oei hơmet ăn minh trong jang hơtŏk tơ-iung ‘nao, hơyak pơyua hơtŏ hơnơ̆ng păng hơtŏk tơ-iung kơjăp.