Sơnăm 2024 akŏp tơmam GRDP kơ dêh char Kon Tum đei 8,2% dơ̆ng mă 24 lơ̆m teh đak păng lơ hloh dôm dêh char tơring Tây Nguyên. Kŭm hăm ‘noh akŏm tơmam lơ̆m dêh char (GRDP) jô̆ păh lăp kơ̆l bơngai kơ dêh char Kon Tum iŏk đei vă jê̆ 64 triệu hlak jên yak hloh trong tơlĕch jang păng tŏk vă jê̆ 10% pơting hăm sơnăm 2023. Kŭm hăm tơdrong chơt hơiă găh tơdrong hơtŏk tơiung mŭk drăm - tơpôl atŭm kơ dêh char, kon pơlei Kon Tum kŭm đei lơ tơdrong chơt hơiă hơdrô̆ tơ̆ hơnăp dôm jơnei jang sa đei đăi đơ̆ng rŏng 1 sơnăm yak hloh mơmat tat jang sa. Tơdrong chơt hơiă đơ̆ng kon pơlei Kon Tum  đei hơtŏk ƀơ̆t mă kŭm hăm kơjă lơ kơ loăi tơmam đơ̆ng choh jang sa đei, nhen cheh phe, kơsu... tŏk măk, tơdrong iŏk yua dôm khoa hŏk hơgei lơ̆m jang sa tơgŭm ‘long pơtăm hơtŏk plei lơ hơnhăk ăn iŏk yua mŭk drăm lơ lơ̆m mĭnh hơgăt.

Tơdrong chơt hơiă pơtăl tơdrong chơt hơiă, lơ̆m sơnăm 2024 lơ̆m dêh char Kon Tum đei 3.650 ŭnh hnam hăm găh lơ ‘noh jĭ ŭnh hnam bơngai kon kông hlôi yak tŏk klăih đơ̆ng dơnuh hin. ‘Nhŏng A Rủ, plei Kon Klốc, xăh Đăk Mar, apŭng Đăk Hà chơt hơiă roi tơbăt, Têt truh pơyan puih mak vih ŭnh hnam sư kŭm nhen dôm ŭnh hnam kon pơlei nai lơ̆m pơlei ƀĕnh tơdrong chơt hơiă păng lui ngeh yak mơ̆t lơ̆m sơnăm ‘nao 2025:

  “Sơnăm ‘nao 2025 kon pơlei tôch kơ chhôk ‘nă. Lơ̆m sơnăm 2024 âu ki ŭnh hnam nhôn jang mŭk drăm kŭm pŭn, cheh phe đei plei lơ đei kơjă dơ̆ng. Sơnăm ‘nao, khŭl bơngai tôn chĭng chêng hơsoang kơ pơlei kŭm đei dêh char hơvơn vang tôn, hơsoang, tôch kơ chơt. Sơnăm 2024 đĭ hlôi sơnăm 2025 đĭ truh, ĭnh ‘meh đĭ đăng kon pơlei lơ̆m pơlei jang sa tơƀơ̆p lơ pŭn ai hloh dơ̆ng, ‘meh sơnăm ‘nao cheh phe đei plei lơ, đei kơjă tŏk, kơsu đei kơtăk lơ vă hơtŏk dơ̆ng iŏk yua ăn ŭnh hnam păng pơlei pơla đei tơdrong hơrih sa phĭ tơnŏ, hiôk chơt”.

Tơ̆ Ia Me - tơring hơtăih yăih, hơtăih kơ hơnih kơdrơ̆m apŭng Chư Prông, dêh char Gia Lai dang 50km. Kon pơlei tơ̆ ou găh lơ ‘noh bơngai Jrai. Gơnơm rim tơdrong jang tơgum djru, kon pơlei hlôi tơplih ‘nao ‘long pơtăm, jang kiơ̆ khoa hŏk kih thuơ̆t, pơm hơtŏk đei plei lơ păng ‘lơ̆ng. Lơ ŭnh hnam hlôi yak hloh dơnuh, jang sa iŏk yua kơjăp păng hơrih sa sơđơ̆ng. Tơdrong jang tơm teh đak tơ iung pơjing tơring tơrang ‘nao hlôi tơgŭm ăn pơlei pơla đei tơplih hơdăh, lơ trong nơnăm, ŭnh hơyuh păng đak sŏ nhă đei ming hơmet ‘lơ̆ng liĕm. Tơdrong mă ou ưh khan lăp pơjing rơvơn ăn choh jang sa mă lei oei pơm sơđơ̆ng dơ̆ng kơjăp tơdrong hơrih sa kơ kon pơlei. Adoi, tơdrong oei sa joh ayŏ joăt joe sơ̆ ki kơ bơngai Jrai đei vei răk tơƀăk mong păng vang iŏk yua hloi dôm tơdrong oei sa hle gơ̆h hơgei pơjing đei mĭnh tơpôl tơgoăt tơgoăl kơjăp iăp kơtang. Dôm tơdrong tơplih ou hlôi tơgop lơ̆m tơdrong atŏk tơ iung mŭk drăm-tơpôl kơ tơring Ia Me, pơm hơtŏk tơdrong hơrih sa ăn kon pơlei bơngai Jrai. Kră pơlei Kpuih Duat, oei tơ̆ tơring Ia Me, apŭng Chư Prông chơt hơ iă tơroi:“Sơ̆ tơnap tap dêh, pơbŭng hnam pơm hăm gia, tơnăr peng hăm ‘lao đĕch, dang ei tơplih bơih, pơm hnam man ‘lơ̆ng liĕm hloh kơsơ̆ bơih. Dang ei tơplih ƀôh hơdăh tơpă mơ̆n đơ̆ng tơdrong oei sa rơgoh ‘lơ̆ng, hơrih sa kơ kon pơlei hiôk jơnap hloh. Sơ̆ đei đăi đơ̆ng yơ; tơdrong hơrih sa pơđĭ bơngai Yuăn dăh mă Jrai jei tơplih tôch kơ dêh, đei hnam man, đei đak koai kơtă tơ̆ cham hloi. Sơ̆ chă sŏ đak đơ̆ng đak tơnglang, đơ̆ng lơ̆m dơnou đak to to. Lơ ŭnh hnam hlôi yak hloh dơnuh, yak pơm pơdrŏmg. Rim pơlei jei ‘lơ̆ng liem, đei trong glung, trong man nhen tơ̆ mĭnh ƀar pơlei Kueng, pơlei Sươm rim trong lơ̆m pơlei man ngăl bơih, lăp pă mĭnh ƀar trong tim mă pơm đang păng tŏk bŏk hơdrin”.

Dôm sơnăm tơ jê̆ âu, kon pơlei Bahnar plei Wâu, xăh Chư Á (pơlei tơm Pleiku, dêh char Gia Lai) hlôi kơchăng tơplih teh ƀa hơnơ̆ng đei phang jing pơtăm ‘nhot, plei vă hơtŏk iŏk yua. Nhen ŭnh hnam ‘nhŏng Phúc đei vă jê̆ 5 sào chŭn na. Hơdrol sơ̆, sư lăp pơtăm ƀa pơyan đĕch, oei pơyan Phang ‘noh hŭt hoh yua ưh kơ măh đak, prăt sơnăm ưh kơ măh sŏng sa. Dang ei sư tơplih jing pơtăm tơh cô ve, pia đak, pơya, su krôp... Gơnang đơ̆ng ‘noh, tơdrong hơrih sa ŭnh hnam sư ƀrư̆ ƀrư̆ đei ƀôh. Sơnăm ‘nao 2025 âu, ŭnh hnam sư hlôi man 1 pôm hnam kơjăp ‘lơ̆ng, răt lơ tơmam măk jên nhen hơtuh tơ ngiĕt, kơmăy pih hơbăn ao vă sơng Têt joăt joe tơnŏ, hiôk chơt. ‘Nhŏng Phúc, plei Wâu, xăh Chư Á, pơlei tơm Pleiku, roi tơbăt:

"Ŭnh hnam nhôn đei 5sào teh pơtăm dôm kơloăi ‘long sa plei păng ‘nhot nhen pia đak, hla ƀey, pro hĭm păng dôm kơ loăi ‘nhot vă pơm lagim. Tơdrong pơtăm ‘nhot kŭm hlôi hơtŏk iŏk yua ăn ŭnh hnam đei jên hơmet ăn hơtuch sơnăm, răt tơmam Tết, ‘ngoăih kơ ‘noh đơ̆ng tơdrong jang ‘nhot kŭm rơkăh răt đei tivi, hơtuh tơngiĕt yua lơ̆m ŭnh hnam. Sơnăm ‘nao ‘meh vă rim bơngai tơƀơ̆p lơ pŭn ai jang sa roi ‘năr roi tŏk, vang hơdai băl hơtŏk tơiung mŭk drăm”.

Ŭnh hnam ƀok K’Thiện, thôn Hàng Ka, tơring Lộc Bảo, apŭng Bảo Lâm, dêh char Lâm Đồng ‘noh mĭnh ŭnh hnam bơngai K’ho mă blŭng lơ̆m tơring pơ̆n tơplih mir pơgar ‘long găr sơlơ̆k kră krŭt vă pơtăm ‘long sâu riêng. Gơnơm hơdrin hok pơhrăm kih thuơ̆t đơ̆ng rim lăm hŏk pơtrŭt choh jang sa, tơdrong chă lăng mir pơgar đe lơ̆m dêh char păng brŏk vih ‘noh pơm kiơ̆ tơ̆ mir pơgar ŭnh hnam kơdih, sâu riêng kơ K’Thiện bluh vơ̆ jing ‘lơ̆ng. Sơnăm 2024 ou ki, mir pơgar sâu riêng kơ ‘nhŏng K’Thiện đei iŏk yua hloh 500 triu hlak jên, hlôi jing ŭnh hnam kon pơlei choh jang sa hơgei kơ pơlei Hàng Ka. Jang sa iŏk yua kơ jăp kơna tơdrong pơgơ̆r Têt kơ ŭnh hnam atŭm hăm pơlei pơla jei chơt hơ iă ‘nă hal, phĭ tơtŏ dơnŏ ‘lơ̆ng dơ̆ng kơjăp hloh dơ̆ng.

K’Thiện tơbăt, lơ̆m dôm sơnăm truh ou kơnh ưh kơ jor mir pơgar sâu riêng gô hơnơ̆ng đei plei lơ hloh dơ̆ng, tơdrong jang sa kơ ŭnh hnam gô iŏk đei lơ hloh dơ̆ng păng hơrih sa hiôk jơnap hloh dơ̆ng. K’Thiện, tơbăt:“Hơdrol vă pơtăm ‘long sâu riêng ‘noh ba hlôi chă năm dăr lăng tôch hơlen, tơdăh jang sa kiơ̆ joăt joe, ưh kơ pơm kiơ̆ kih thuơ̆t lei iŏk yua ưh kơjăp ôh. Mă lei mưh tơmơ̆t jên jang vei lăng năng tông ƀlep kih thuơ̆t, chă pơtăm hơdrech ‘lơ̆ng lei ‘long sâu riêng gô hơnhăk đei iŏk yua lơ hloh dơ̆ng. Yak hloh 5-6 sơnăm hơngŭr vei lăng năng tông, ƀlep nhen ba chă tơchĕng, mir pơgar sâu riêng kơ ŭnh hnam hlôi hơnhăk đei iŏk yua lơ păng sơđơ̆ng hơnơ̆ng”.

         Ƀok Ayun Y Hmoan (aê Sao - rơneh sơnăm 1957), kră pơlei plei Tri Ga, xăh Dliê Yang, apŭng Ea Hleo, dêh char Đắk Lắk. Lơ sơnăm hloi pơm kơdră pơlei plei Tri Ga, kơdih kâu ƀok păng ŭnh hnam ling lang pơm kiơ̆ ‘lơ̆ng trong tơ jur jang, trong jang đơ̆ng Đảng, tơdrong tơgŭm khôi luơ̆t Teh đak, krao hơvơn kon pơlei lơ̆m pơlei ‘nĕ kơ mơ̆ng nơ̆r bơngai kơnê̆. Ưh khan lăp hơdrin lơ̆m dôm tơdrong jang tơpôl, mă đơ̆ng sơnăm kră mă lei ƀok oei hơdrin hơtŏk tơiung mŭk drăm ŭnh hnam, pơm jŭk yŭk trong hơlâu ăn kơ kon sâu lăng kiơ̆. Ŭnh hnam ƀok đei 2 hek tar cheh phe pơtăm hơlam lơ kơ loăi ‘long sa plei, 1 sơnăm ăn iŏk yua kơ hrĕng triê̆u hlak jên.

“Tôch kơ chhôk ‘nă yua kơ pơlei pơla nhôn adoi lui păng mơ̆ng kiơ̆ dôm trong jang đơ̆ng Đảng păng Teh đak kơna ĭnh chơt hơiă dêh. Lơ̆m ŭnh hnam ‘noh ĭnh oei hơnơ̆ng hơdrin yak tŏk, jang mŭk drăm, truh sơnăm ‘nao ‘noh hlôi đei trong tơlĕch jang hơmet ăn pơih să teh cheh phe, pơtăm ming dôm ‘long đĭ kră krut, plei tŏ sĕt, mă khan kră ră mă lei oei pran jăng, hơdrin hao gre choh năm tơ̆ mir”.

Têt vă jê̆ truh, atŭm hăm kon pơlei lơ̆m teh đak, mih ma duch nă kon pơlei pơla Tây Nguyên jei tŏk bŏk rơ ông rơ ang hơmet ăn sơng kơkuh sơnăm ‘nao. Sơnăm ou ki, kơjă rim tơmam drăm choh jang sa nhen chehphe, tiu, sâu riêng jei tŏk măt sơđơ̆ng, tơgŭm ăn kon pơlei jang sa iŏk yua kơjăp. Jei kơ yuơ lơ loh, sơnăm ‘nao truh sa roi chơt hơ iă ‘nă hal hloh dơ̆ng.

  Năr hơtuch sơnăm, pơđĭ lơ̆m ŭnh hnam ƀok Điểu Suynh, bon N’Doh, tơring Dak Wer, apŭng Dak Rlâp, dêh char Dak Nông vang akŏm hmơ hmêi, chơt hơ iă hơmet ăn sa Têt sơng puih mak. Sơnăm ou ki, ŭnh hnam đei iŏk yua lơ mưh 3ha chehphe pơtăm hrou bơ̆n tiu hlôi hơnhăk đei iŏk yua hloh 1 ti 200 triu hlak jên. Ƀok Điểu Suynh tơbăt, sơnăm ou, ŭnh hnam jei chă hơmet ăn tơmam drăm Têt tôm hloh, vang et sa hơdoi hăm kon pơlei pơla.“Tơpă mơ̆n sơnăm ou ki jĭ mĭnh sơnăm tôch kơ chơt hơ iă hăm ŭnh hnam păng kon pơlei lơ̆m bon N’Doh, kơjă chhephe, tiu, sêu riêng jei tŏk măt ngăl, jang sa iŏk đei kơ kon pơlei tôch kơ lơ. Kon pơlei tôch chơt hơ iă păng sơđơ̆ng jơhngơ̆m mơ̆t lơ̆m sơnăm ‘nao hơmŏ gô hơnơ̆ng jang sa iŏk yua kơjăp hloh dơ̆ng. Ba jei hmach chơt hơ iă ăn kon pơlei pơla lơ̆m teh đak, kon pơlei pơla oei tơ̆ rim tơring tơrang sơnăm ‘nao phĭ tơtŏ dơnŏ ‘lơ̆ng, hơnŭk hơnoa, jang sa iŏk đei jơnei kơ jăp.”

Ƀok Võ Ngọc Anh, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih vei lăng kon pơlei tơring Đak Wer tơbăt, sơnăm ou ki jang sa rơvơn, rim tơmam drăm choh jang sa tơm nhen chehphe, tiu, sâu riêng jei tŏk măt, kon pơlei sơng Têt chơt hơ iă ‘nă hal hloh. Jĭ tơring blŭng a kơ dêh char Dak Nông iŏk đei jing tơring tơrang ‘nao ‘lơ̆ng liĕm (khei 10/2023), đảng ƀô̆, khul kơdră chĕp pơgơ̆r păng kon pơlei Dak Wer tŏk bŏk hơnơ̆ng kơrŭn tơ iung pơjing tơring tơrang gơ̆h hơgei, kăl năm oei sa. “Pơđĭ lơ̆m đang ƀô̆, khul kơdră chĕp pơgơ̆r păng kon pơlei hơnơ̆ng  hơdrin lang să rim trong jang sa hlôi tơlĕch jang hrei ou. Hơnơ̆ng dăr lăng, chă pơrô̆ pơrôp kon pơlei jang kiơ̆ tơ iung pơjing tơring tơrang ‘nao, pơm lơ liơ vă pơjing đei kon pơlei phĭ tơtŏ dơnŏ ‘lơ̆ng, hơnŭk hơnoa, sơđơ̆ng hơrih sa ‘lơ̆ng hơ iă đunh đai tai sơnăm.”

Đĭ jing joăt, mơ̆t lơ̆m năr Tết nguyên đán joăt joe kơ hơdrĕch hơdrŭng Việt Nam, plei K’Dung, xăh H’Ra, apŭng Mang Yang, dêh char Gia Lai ‘noh pơgơ̆r sa têt hơdai tơ̆ rông pơlei. Tơdrong sa têt roi jing chơt hơiă hloh ƀơ̆t đei dôm khŭl tôn chĭng chêng kơ pơlei vang akŏm. Lơ̆m pơlei oei pơvei 3 khŭl tôn chĭng chêng, ‘noh đei: khŭl tôn chĭng bơngai kră, khŭl tôn chĭng hơdruh tơdăm păng khŭl tôn chĭng mơlôh. Kơsơ̆ ‘năr 30 tết (sơnăm ‘nâu ‘noh 29 tết), ƀơ̆t tơdrong pơlei, tơdrong hnam kơ sơnăm so đĭ đang đĭ, rim grŭp kon pơlei plei K’Dung hiơ hiĕk pơma dơnuh rơ ông chông băl akŏm tơ̆ rông pơlei, hơdai hăm chơt hơiă gơmăng tôn chĭng chêng sơng sơnăm ‘nao. ‘Nhŏng Ƀlin, bơngai vang tôn chĭng chêng plei K’Dung, xăh H’Ra, apŭng Mang Yang, dêh char Gia Lai tơroi:

“Tơdrong pơgơ̆r tôn chĭng chêng thoi âu chơt hơiă dêh, yua kơ rim ‘nu kon pơlei đei tơƀơ̆p, pơma dơnuh hăm băl. Kon pơlei bơnê kơ khŭl kơdră xăh, apŭng hlôi tơgŭm vă kon pơlei nhôn pơgơ̆r tôn chĭngc hêng, chơt hơiă sơng sơnăm ‘nao. Hăm khŭl tôn chĭng chêng păng kon pơlei nhôn ‘nâu jĭ tơdrong chơt hơiă tih, apĭnh bơnê kơ Đảng, teh đak.”

           Tơ̆ pơlei H’Way, tơring Hà Tam, apŭng Đak Pơ găh pơprŏ atŏk tơ iung tơmang pơhiơ̆ kơ dêh char Gia Lai. Pơlei hlôi đei khul kơdră tơmơ̆t jên jang pơm rông, hnam tơmoi păng hnam dui brai vai tanh khăn hăm kon jên tơmơ̆t jang truh kơ ti hlak jên. Rông đei pơm hăm ‘long, pơbŭng kơjung pơ̆ng hăm kem. Lơ̆m lăm rông đei hơtol lơ hla bơar hôn bơnê. Tơ̆ ou jei đei tơmơ̆t jên jang pơm hnam dui brai vai tanh khăn vă atŏk tơ iung tơdrong jang dui brai vai tanh khăn joăt joe đơ̆ng sơ̆. Mŏ Nhet - kon pơlei oei lơ̆m pơlei H’Way tơbăt, bơngai Bahnar tơ̆ ou hơnơ̆ng vei răk tơƀăk mong păng iung jang dôm tơdrong oei sa joăt joe ‘lơ̆ng rŏ kơ hơdrong bơ̆n nhen tôn chĭng chêng, dui brai vai tanh khăn, tanh broong jak ... Năr Têt ưh khan lăp pơgơ̆r tơ̆ kơdih kơdih ŭnh hnam mă lei pơđĭ lơ̆m pơlei jei vang pơgơ̆r atŭm tơ̆ rông. “Rim sơnăm jang sa gleh hrat, đĭ sơnăm so, sơng sơnăm ‘nao jei pơgơ̆r pơchơt pơhiơ̆, vang et tơdrô ge, đei ier ƀuh sa iĕr, dăh mă chă răt ‘nhĕm ‘nhot đơ̆ng kơchơ pơgơ̆r et sa sơnăm ‘nao, pơma dơnuh dih băl lơ̆m hơrih sa ... Lơ̆m pơlei jei pơgơ̆r et sa Têt hơdoi kiơ̆ kơ khul, koeng ƀôt, vang ‘nhŭng ƀĕng tek, vang et sa, thơ thou dih băl sơnăm ‘nao pran jăng grăng akou, jang sa đei iŏk yua kơjăp”.