Đăk Nông: Rơtăp pơkă – hơvơn asong jang ƀơm tơnap tap

Tơ̆ ‘măng hop akŏm mă 6, Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông jăl 4, lơ̆m pơma đam gah hơtŏk mŭk drăm, tơpôl, Kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông Hồ Văn Mười hlôi tơl găh minh ƀar tơdrong mă kon pơlei tah hla păng bơngai jang tang măt ăn Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông tơrĕk truh, mă kăl tơrĕk lơ̆m tơdrong pơkă jang gah bô xít, găh teh. Ƀok Hồ Văn Mười, Kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char tơroi 7 tơdrong tơm, tơgăl tơrĕk truh lơ̆m hơtŏk mŭk drăm tơpôl kơ dêh char lơ̆m 6 khei kơ âu păng lơ̆m khei năr truh. Lơ̆m noh, tơdrong jang bô xít hlôi đei lơ bơngai jang tang măt ăn Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char pơtruh nơ̆r lơ̆m ‘măng hop akŏm. Kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông ăn tơbăt, kiơ̆ hơlen chih akŏm ‘nao âu hloh, bô xít tơ̆ Đăk Nông đei truh 60% kơ jâ̆p teh đak, jing tơdrong hiôk kơ dêh char.

Mă lei tơdrong đei ƀôh dang ei noh tŏk bŏk tơnap tap, tơhlăk tơhlĭn. Pơkă đơ̆ng xơnăm 2007 gah pơkăp tơring hơlen, xir kôch, păng pai tơmo gĭt bô xít, truh dang ei adoi tam mă đei hơmet noh 1062 tơdrong jang kơ dêh char ƀơm rơtăp pơkă pơm jang hăm pơkă bô xít, lơ̆m hơgăt teh truh jê̆ 6.700ha. Tơdrong mă âu pơm ăn lơ tơdrong tơlĕch axong jang lơ̆m dêh char Đăk  Nông athei pơdơh, pơrăm ưh kơ ‘lơ̆ng hăm tơdrong hơvơn axong jang: “1062 tơdrong axong jang dang ei tŏk bŏk adar pơdơh minh anih, phơ phŏ ưh gơh jang hloi, ưh gơh hơmet kơlih tơrĕk truh lươ̆t tơmo kăp gĭt. ‘Meh jang noh athei xir kôch đang ‘mơ̆i, mă ƀả noh akŏm minh anih. Mă Bô xít đei 1/3 teh choh jang kơ dêh char, akŏm noh ‘măn ah yơ, bu tơchơ̆t athei akŏm jrŭ dang yơ. Nhôn adoi tơroi hăm Thủ tướng lơ̆m ‘măng hop akŏm âu ki, mưh Thủ tướng, rim anih jang tơm ưh xek tơlang ăn Đăk Nông noh Đăk Nông ưh jang keh xơnogn jang ôh. ‘Nâu jing tơdrong tơm kơ rim tơdrong. Ưh axong jên jang noh mŭk drăm, tơpôl ưh đei hơtŏk, ưh gơh hơvơn axong jang”

Kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông adoi tơroi, dêh char 2 ‘măng pơtruh hla bar hơvơn đe kơdră Anih tơm Kŏng thương, Anih tơm Mŭk drăm cham char năm pơm jang. Păng kơchĕng lơ̆m khei 7 âu 2 anih jang tơm gô năm pơm jang hăm dêh char vă pơklaih tơdrong oei tơhlăk gah bô xít, kơlih dang ei noh oei kăl tơpă.

Hăm tơdrong yua teh aŭm, Kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông tơroi gah tơdrong pơngơ̆t kơ đon: “Ưh đei pơlei tơm yơ teh lê̆ hoh lơ nhen tơ̆ Gia Nghĩa”. Teh lê̆ hoh, ‘nhĕt hon ƀenh ƀang tăp dăr pơlei tơm noh tơtŭk tơpă. Lơ̆m kơplăh noh, tơdrong pơjao teh, ăn thuê teh kŏng lơ̆m dêh char kăl hơlen păng xek tơlang dơ̆ng. Mă hăt noh tơdrong pơjao teh ăn anih jang mŭk drăm vă axong jang mă lei lơ xơnăm ưh đei tơlĕch jang, dăh mă anih jang mŭk drăm iŏk teh đei pơjao ăn kon pơlei tơ̆ dêh char thuê vă choh jang. Ƀok Hồ Văn Mười pơkăl, hơvơn tôm anih jang mŭk drăm pơm jang hăm dêh char, dôm hơgăt teh yơ ưh đei yua, lê̆ hoh dăh mă pơm jang ưh kơ trŏ tơchơ̆t noh athei iŏk tơvih: “Kơlih kiơ bơ̆n dang ei tŏk bŏk ƀơm tơnap găh teh pơm jang thoi âu. Ba pơjao ăn anih jang mŭk drăm, dang ei anih jang mŭk drăm pơjao ăn kon pơlei thuê. Kơlih kiơ ưh kơtă hăm kon pơlei mă pơm jang thoi âu. Ah âu inh pơtruh nơ̆r Kơdră Anih Axong jang hơlen,x ơkơ̆t tôm hloi lơ̆m jâ̆p dêh char păng chih kơthơ hơvơn dôm anih jang mŭk drăm iŏk teh mă ưh jang, truh bơ̆ jang hăm đe kơdră dêh char Đăk Nông. Athei xek tơlang hloi tơdrong jang dăh mă ưh, layơ jang. Pơm thoi vă xek tơlang, iŏk tơvih dôm tơdrong mă ưh đei pơm jang”

Kiơ̆ Kơdră Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Đăk Nông, mă 2 xơnăm kơ âu, dêh char hlôi adrin lơ̆m tơdrong hơmet pơ-‘lơ̆ng hla bar hanh chĭnh, tơgŭm kơsô̆ PCI tŏk 14 tăl, đơ̆ng anih 52 truh 38/63 dêh char pơlei tơm. Mă lei, tơpă ƀôh hơdăh Đăk Nông adoi oei adar, tam mă kơjăp păng tam mă tơgăl hăm mŭk drăm, tơdrong pran. Kơyươ noh, atŭm hăm tơdrong pơkăl trung ương pơklaih tơnap tap, tơhlăk tăk gah trong tơchơ̆t jang ‘noh dôm jăl pơgơ̆r jang lơ̆m dêh char athei hơtŏk xơnong jang po, mă kăl hăm bơngai chĕp kơ̆l, vă xek tơlang dôm tơdrong oei tơnap tap, pơm trong hơtŏk mŭk drăm, tơpôl hơtŏk tơ-iung.

Kon Tum – Tơhlăk tăk tĕch răt teh hnam oei – pơrăm hăm tơdrong pơyua jên mong

Tơdrong jang tĕch răt teh hnam oei nhen lĕ “tơhlăk tăk” adoi pơm tŏ hăm ‘Măng hop akŏm mă 5, Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum jăl 12 đei pơgơ̆r ăh hơtuch giĕng âu ki. Lơ bơngai tang măt pơngơ̆t kơ đon găh tơdrong âu, gô pơrăm tih tên hăm tơdrong pơyua jên mong ăn tơring lơ̆m sơnăm âu.  

Tơdrou khei blŭng xơnăm, jên iŏk đơ̆ng yua teh kơ dêh char Kon Tum pơm jang đei pơhlom 90 tih hlj, adrô̆ đei 22,5% pơtêng hăm tơlĕch. Atŭm hăm noh tơdrong đei yua đơ̆ng dôm tơdrong iŏk jang gah teh đei 280 tih hlj, đei 22,3% pơtêng hăm pơkăp.

Lơ̆m ‘măng pơma đam, bơngai jang tang măt ăn Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char, Kơdră Jơnŭm jang đảng pơlei tơm Kon Tum Nguyễn Đức Tuy ăn tơbăt, đơ̆ng dang ei truh đĭ xơnăm, hơbŏ âu jing tơdrong tơnap tap, jên iŏk akŏm đơ̆ng tĕch răt teh hnam oei tơjur. Ƀok Nguyễn Đức Tuy ăn tơbăt: “Lơ̆m khei năr âu ki, lơ̆m tơrign teh pơlei tơm ưh đei tĕch hlot teh. Kon pơlei tơplih yua teh ăn tơdrong jang nai adoi tơnap. Dôm xơnăm đơ̆ng xơ̆ truh dang ei, kon pơlei tơplih păng ăn jên yua teh noh kăp dêh, mă lei xơnăm âu noh nhen tơhlăk hloi. Mă ƀả noh gah kơjă. Kơjă xơnăm xơ̆ noh kăp ‘noh đunh kơ âu 2 xơnăm ưh gơh tĕch ôh. Ưh gơh tĕch noh oei tơhlăk đĕch yơh, ưh đei jên axong ming man anih jang noh ưh đei hơtŏk tơ-iung kiơ ôh”.

Kiơ̆ bơngai tang măt Hồ Văn Đà, Kơdră Anih jang Mŭk drăm – Jên mong kơ Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum, jên iŏk đơ̆ng tĕch teh hnam oei tơjur minh pah noh kơyuơ tĕch răt tơnap tap, minh pah ‘noh kơyuơ kơjă pơtơm tơ̆ dêh char ưh đei tom hơmet kiơ̆ trong tơjur đơ̆ng tơring tĕch răt. Tơdrong mă âu pơm ăn lơ ‘măng tĕch tơlĕch jing tơhlăk, ưh đei bơngai răt. Ƀok Hồ Văn Đà tơroi tơdrong đei ƀôh tơ̆ minh tơring đei pơlong kơjă lơ ‘măng lơ̆m pơlei tơm Kon Tum: “Xơ̆ ‘noh bơ̆n pơkăp pơm jang pơhlom 6 trĭu noh măh bơih jên jang, đơ̆ng rŏng tŏk 9 trĭu noh ‘lơ̆ng bơih. Ƀơ̆t pơlong kơjă bơ̆n hơtŏk truh 12 trĭu đe pơlong truh 17 trĭu mă hơtuch bơ̆n tŏk truh 18 trĭu hloi pă gơh pơma kiơ. Ngêh ngăi jên mơ̆t lơ̆m kơdŭng, bu mă ê dang ei noh tơhlăk hloh tôm tơring. Đunh khei năr ưh đei pơjing tơring kon pơlei oei xa nhen hơpơi ‘meh”.

Vă pơklaih tơhlăk tăk ăn tơdrong tĕch răt teh hnam oei gơh pơtoi păng akŏmd dei jên mong, pơm trong ăn dôm tơdrong jang nai, nơ̆r pơtrruh đơ̆ng lơ bơngai tang măt ăn Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum akhan, kăl hơmet kơjă teh tơtom kiơ̆ tơdrong tĕch răt lơ̆m tơring; tơtom pơdrơ̆ng pơkă tôm tong; pơklaih đei tơhlăk tăk lơ̆m pơm kiơ̆ lươ̆t teh.

Tơchơ̆t đơ̆ng Anih jang đe Kơpal vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum ah hop akŏm mă  5, Anih jang vei lăng kon pơlei dêh char Kon Tum jăl 12 ăn ƀôh, jên mong Teh đak 6 khei blŭng xơnăm 2023 kơ dêh char akŏm đei jê̆ 1.840 tih hlj, đei 41% tơlĕch jang păng 1 lơ̆m dôm jên akŏm kơđeh noh dôm tơdrong iŏk jang găh teh.