Unh hnam yă Lê Thị Phi Yến, tơ̆ kueng kơphô̆ 7, thĭ trơ̆n Krông Kmar, apŭng Krông Bông 2,3 sơnăm adrol ki jĭ unh hnam tơnuh. Sơnăm 2019, mưh kon drŏ nglo sư ‘nŏh Lê Đăng Khoa năm jang tơ̆ teh đak Nhật Bản, tơdrong arih xa unh hnam yă đei tơplih. Yă Yến tơroi, 1 khei, đơ̆ng rŏng trư tôm jên sŏng xa, ‘nhŏng Khoa gơih ăn unh hnam hlŏh 20 triu hlak jên. Gơnơm thoi noh, lăp đơ̆ng rŏng 1 sơnăm, đơ̆ng kơsô̆ jên kon drŏ nglo gơih, yă Yến kla tôm jên hre đơ̆ng tŏk iŏk adrol kơ ‘nŏh; atŭm hăm ‘nŏh đei đăi kon jên vă man hơdrong rong nhŭng, iĕr păng sir sơlŭng rong ka jang atŏk tơiung mŭk drăm:

“Kon năm jang, đơ̆ng rŏng 3 sơnăm jang tơ̆ noh, tơdrong arih xa kŭm sơđơ̆ng ‘lơ̆ng, kŭm đei jên gơih tơ̆ hnam vă pơm hơmet hnam oei, hlŏh kơ ‘nŏh kon inh kŭm hŏk iŏk lơ tơdrong hơiă lơ̆m tơdrong arih xa tơ̆ tĕh đak rơgei, sư jang đei lơ tơdrong ‘lơ̆ng ăn tơpôl, inh ƀôh tôch čhôk ‘nă. Pơma atŭm tơ̆ âu kŭm đei lơ bơngai ưh kơsĭ hơdrô̆ hnam nhôn đĕch, năm jang tơ̆ teh đak đe kŭm đei jên gơih ăn unh hnam lơ mơ̆n, ƀôh sơđơ̆ng tơpă.”

Hnam kon lơ kơna mă prăt sơnăm choh jang tôch gleh hrat mă lei tơdrong arih xa kơ unh hnam ƀok Y Hai Niê, tơ̆ plei Hluk, xăh Ea Tiêu, apŭng Cư Kuin oei tôch pơmat. Iŏk đei nơ̆r tơroi găh tơdrong năm jang tơ̆ teh đak đe, unh hnam ƀok tŏk iŏk jên vă ăn kon drŏ kăn ‘nŏh H’Hằng B’Krông năm jang tơ̆ Nhật Bản. Hăm tơdrong jang chă sut hơmet hnam oei, hnam hotel, H’Hằng đei kla 4 triu 1 năr. Lăp đơ̆ng rŏng 1 sơnăm bơ̆ jang, H’Hằng gơih jên ăn mĕ ƀă kla tôm jên hre đơ̆ng tŏk iŏk. Dang ei 2 ‘nu klo kăn H’Hằng jang tơ̆ Nhật Bản ngăl, rim khei hơnơ̆ng gơih jên ăn mĕ ƀă.

Ƀok Y Hai Niê pơma: “Kon inh năm jang tơ̆ teh đak đe vă tơgŭm ăn tơdrong arih xa nhôn da ƀiơ̆ pơmat tat ƀiơ̆. Dang ei huei mơ̆n bơih, tơdrong arih păi ƀiơ̆ bơih, hơpơi kơ kon jang mă ‘lơ̆ng vă ning mônh kơnh ƀrư̆ ƀrư̆ roi tŏk.”

Kiơ̆ kơsô̆ tơroi đơ̆ng Anih vei lăng bơngai jang xa, linh jĭ rơka păng tơpôl dêh char Đắk Lắk, đơ̆ng 2019 truh khei 10/2023, lơ̆m dêh char đei 5.763 ‘nu bơngai năm jang tơ̆ teh đak đe. Dôm teh đak năm jang mă lơ ‘nŏh tơ̆ Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc…, hăm dôm tơdrong jang nhen: Hang kơmăy, ming man, rap điên tư, choh jang xa… Iŏk yoa jô̆ păh lăp kiơ̆ kơ̆l bơngai năm jang tơ̆ teh đak đe dang 20 triu hlak jên 1 ‘nu 1 khei. Kiơ̆ yă Đặng Thị Huyền Trang, Phŏ Kơdră Lăm vei lăng bơngai jang, linh jĭ rơka păng tơpôl apŭng Cư Kuin, dôm sơnăm âu ki, tơdrong ăn bơngai năm jang tơ̆ teh đak đe kiơ̆ hla ar pơkăp đei dôm anih jang kơpal tôch tơrek tơgŭm, mă lei mă tơpă kơsô̆ bơngai năm jang tơ̆ teh đak đe kiơ̆ hla ar pơkăp oei tŏ sĕt đĕch pơting hăm kơsô̆ bơngai jang tơ̆ dêh char.

Tơdrong bơ̆ jang, nơ̆r teh đak đe, jơ bơ̆ jang kơmăy oei tam mă gan gơ̆h. Yoa thoi noh, vă khul bơngai năm jang tơ̆ teh đak đe gơ̆h hơgei ‘nŏh ‘ngoăih kơ roi tơbăt, chă rơih păng tơƀôh trong hŏk tơdrong jang kŭm nhen chă rơih teh đak vă năm jang ‘nŏh jĭ tơdrong tôch gĭt kăl: “Tơ̆ hơnăp kơnh, Lăm vei lăng bơngai jang xa, linh jĭ rơka păng tơpôl hơtŏk tơdrong roi tơbăt, pơtho tơƀôh dôm trong jang, tơdrong tơgŭm đơ̆ng Đảng păng teh đak kŭm nhen đơ̆ng dêh char găh tơdrong ăn bơngai năm jang tơ̆ teh đak đe, tơgŭm ăn kon pơlei đei đon hlôh vao, băt hơdăh dôm teh đak chă bơngai jang, hơnơ̆ng hơtŏk dôm trong jang hơdoi đơ̆ng xăh, anih tĕch mơdro păng bơngai jang; pơgơ̆r lơ ‘măng chă tơdrong jang, chă rơih bơngai jang rơgei kŭm nhen roi tơƀôh ăn Anih vei lăng kon pơlei apŭng pơih trong asong tŏk iŏk jên vă năm jang tơ̆ teh đak đe.”

Tơdrong tơchơ̆t đơ̆ng Hop akŏm Đảng ƀô̆ dêh char Đắk Lắk ‘măng mă XVII tơlĕch nơ̆rơ hơgăt đơ̆ng 2021-2025, Đắk Lắk adrin chă tơdrong jang ăn 150.000 ‘nu bơngai; ăn 7.000-7.500 ‘nu bơngai năm jang kiơ̆ khei ‘năr hơgăt tơ̆ teh đak đe. Truh dang ei, kơsô̆ bơngai jang năm jang tơ̆ teh đak đe kiơ̆ hla ar pơkăp đei 3.480 ‘nu bơngai, hơtŏ hăm 50% nơ̆r hơgăt. Găh dôm trong jang vă bơ̆ jang đei tơdrong ‘nâu, ƀok Nguyễn Quang Thuân, Phŏ Kơdră Anih vei lăng bơngai jang xa, linh jĭ rơka păng tơpôl dêh char Đắk Lắk ăn tơbăt:

“Hrei ‘nâu Anih vei lăng bơngai jang xa, linh jĭ rơka păng tơpôl hlôi chih đang hla ar vă roi tơƀôh ăn Anih chep kơ̆l Đảng dêh char, Anih vei lăng kon pơlei dêh char vă Tơlĕch tơdrong jang ăn bơngai Việt Nam năm jang tơ̆ teh đak đe kiơ̆ khei ‘năr hơgăt, kiơ̆ hla ar pơkăp, păng pơih xă teh đak vă ăn bơngai năm jang, mă loi jĭ tơ̆ Châu Âu vă gơ̆h đei lơ tơdrong chă rơih ăn dôm bơngai ‘mĕh năm jang tơ̆ teh đak đe. Găh noh dơ̆ng nhôn akhan, kăl đei tơdrong vang jang đơ̆ng rim anih jang chinh trĭ, lơ̆m nŏh đei tơdrong vang jang đơ̆ng kơdră chĕp kơ̆l đảng, khul kơdră pơgơ̆r tơring păng akŏm tơ̆ 2 apŭng tơnuh păng dôm bơngai pơmat tat lơ̆m dêh char vă ăn đe sư năm jang tơ̆ teh đak đe pơm hơtŏk iŏk yoa, chih iŏk dôm tơdrong kăl vă hơmet khul bơngai jang pơyoa ăn tơdrong jang hăm kơmăy kơmŏk ‘nao truh âu kơnh, mưh dêh char sơng iŏk lơ anih jang truh tơmât jên jang xa tơ̆ Đắk Lắk.”

Ăn bơngai năm jang tơ̆ teh đak đe ‘nŏh jĭ 1 kênh vă chă tơdrong jang tôch đei yoa, 1 sơnăm hơnhăk ba jên teh đak đe tôch lơ ăn tơring, tơgop pơtho tơdrong jang, sut pơđĭ pơngot, tơjur tơnuh hin, pơm hơtŏk tơdrong arih xa ăn lơ bơngai jang. Tơdrong arih xa kơ lơ bơngai đei tơplih gơnơm đơ̆ng năm jang tơ̆ teh đak đe.