Yak hlôi kông tơmo čhing tôch kơjung, năm klĕch kơdơ chŭn Rục Làn, pơlei bơngai Rục đei ƀôh tom măt hăm lơ hnam ‘nao man, bơbŭng gŏch tôch ‘lơ̆ng. Bơngai Rục arih akŏm tơ̆ 3 pơlei Mò O Ồ Ồ, Yên Hợp păng plei Ón, xăh Thượng Hóa, apŭng Minh Hóa, dêh char Quảng Bình.

Jĭ jơhnơr bơngai Rục mă 2 đơ̆ng rŏng kơ lĕch đơ̆ng trôm hơgơp tơmo păng ‘nao lăp 24 sơnăm đĕch mă lei ‘nhŏng Cao Xuân Long đĭ đei pôk pơm Bí thư Chi ƀô̆, pơm hloi ƀok pơgơ̆r pơlei hăm Kơdră Khul jang Mặt trận plei Mò O Ồ Ồ, xăh Thượng Hóa, apung Minh Hóa. Truh dang ei, Long đi hlŏh 4 sơnăm pơm bơngai chĕp kơ̆l pơlei, dơ̆ng tang ăn đon adrin păng ‘mĕh vă jang tŏk đơ̆ng kon pơlei bơngai Rục.

Long đei mĕ ƀă rong, ăn hŏk trŭ đĭ lăm 12, ‘nhŏng oei xa hơdai hăm pơlei pơla mă ưh đei năm chă tơdrong jang tơ̆ tơring nai. ‘Nhŏng adrin jang lơ̆m rim tơdrong jang kơ pơlei. Đơ̆ng noh, ‘nhŏng đei rim răih bơngai Rục đơ̆ng ‘lơ̆p truh tơ̆ kră lui, pôk pơm bơngai chĕp kơ̆l, chơng hơnhăk kon pơlei bơngai Rục arih xa tơ̆ plei Mò O Ồ Ồ hơnơ̆ng jang tŏk, chă trong tŏk klăih đơ̆ng tơnuh hin.

‘Nhŏng Cao Xuân Long ăn tơbăt, pơlei dang ei đei 80 unh hnam, hăm hlŏh 300 ‘nu bơngai Rục arih xa: “Adrol sơ̆ tôch pơmat tat, kon pơlei mât tơ̆ bri chă kŏh ‘long tĕch chă jên. Dang ei tơdrong arih xa da ƀiơ̆ ƀiơ̆ bơih. Tơdrong hŏk pơhrăm sơ̆ pơmat tat dêh, lăp đei 1,2 ‘nu oh hŏk truh lăm 12 đĕch, mă lei dang ei ‘nŏh pha, đĭ đei ŏh hŏk truh đăi hŏk, ning mônh kơnh đe oh vih tơ̆ pơlei pơtho hŏk, plang jơhngâm vă roi tơbăt ăn kon pơlei, tơgum ăn kon pơlei lơ ƀiơ̆ ‘nŏh tơdrong arih xa kơ bơngai Rục roi đunh roi tŏk, ƀrư̆ ƀrư tŏk roi ‘lơ̆ng”.

Lơ bơngai Rục đĭ kră bơih tơroi, sơ̆ bơngai Rục hơnơ̆ng oei xa lơ̆m trôm hơgơp, hơla kông tơmo mă ưh ‘nŏh pơm pơsŭn hơla jơ̆ng kông, anih đei đak Rục (đak đơ̆ng kông tơmo mă ưh ‘nŏh lơ̆m teh hrơm lĕch). Yoa thoi nŏh mă dôm hơdrĕch bơngai nai krao đe sư jĭ bơngai "Rục". Tơdrong arih xa kơ bơngai Rục oei hơdrô̆ hơdrăn, ưh đei băt yă kiơ kơ tơdrong arih xa tơ̆ ‘ngoăih, arih gơnơm đơ̆ng bri brăh ngăl, ƀât lăp đe sư arih oei nhen thoi chăl kră sơ̆ đĕch. Bơngai Rục lê̆ sŏk kơ jung truh kơdŭ rŏng, ưh đei hrŭk hơbăn ao, lăp văn hơkâu hăm hla ‘long kư̆ kă đĕch. Bơngai Rục iŏk ngar unh chrek, čhơ̆ tơbăt ƀât ‘măng trôm hơgơp vă bơngai nai băt trôm hơgơp âu đei tơ ‘ngla bơih, rim năr đe sư chă sir ƀum ƀri, chă hơngoang bơ̆n đŏk mă ưh ‘nŏh ơng hơbâu, rôp yâu ka tơ̆thong. Lơ̆m dôm ‘măng chă hơngoang đunh năr, bơngai Rục sơ̆k phang vă xa dar deh, oei chă hơngoang jê̆ trôm hơgơp đe sư oei mưh đei ‘nŏh ƀuh xa hloi.

65 sơnăm adrol sơ̆, bơngai Rục truh oei xa ƀât tŏk bŏk tơring thŭng tơhnă ‘lơ̆ng, ưh pă đei “pơgê lĕch đơ̆ng trôm hơgơp, kơmăng mât dơ̆ng tơ̆ lăm” nhen adrol sơ̆ bơih mă đe sư pơtơm pơjing pơlei pơla. Truh dang ei, tơdrong arih xa, đon tơchĕng đơ̆ng kon pơlei đĭ tơplih lơ bơih. Lơ̆m 65 sơnăm ‘nŏh, bơngai Rục hlôi jang đei lơ tơdrong ‘lơ̆ng, jang tŏk pran tơ̆ tơring Rục Làn. Lơ trong bê tông tơpăt ‘lơ̆ng đơ̆ng kơ̆l truh hơtuch pơlei, 2 păh trong đei jrăng, kơƀŏng unh điên tơ̆k ang hơdăh.

Ƀok Cao Trung Trực, bơngai đei kon pơlei lui yom tơ̆ plei Mò O Ồ Ồ, xăh Thượng Hóa, apŭng Minh Hóa pơma akhan, bơngai Rục dang ei ưh pă đei hŏk trong pơtăm ƀa, pơtăm ƀum đĕch mă hlôi chă trong hŏk iŏk lơ trong jang mŭk drăm đei yoa ‘lơ̆ng vă pơm pơdrŏng: “Dang ei hiôk hian lơ bơih, đei điên, đei trong, hnam pơgang, hnam hŏk, đei kơđông linh oei tơ̆ tơring, đei Công an chính quy jur tơ̆ pơlei, mih ma duch nă lơ̆m pơlei jang xa hiôk hian bơih. Kon pơlei mât 1 ƀơ̆r đon, tơgŭm băl jang tŏk. Gơnơm đơ̆ng Đảng, teh đak, khul kơdră pơgơ̆r xăh pơlung, tơgŭm ăn kon pơlei tôch lơ”.

Yak hlŏh dôm jĭt sơnăm mât hơdai hăm tơpôl, ‘măng mă blŭng đei 1 ‘nu bơngai kon kơ kon pơlei Rục năm hŏk đăi hŏk. ‘Nŏh jĭ oh Cao Thị Lệ Hằng, 19 sơnăm, tơ̆ plei Mò O Ồ Ồ, xăh Thượng Hóa, apŭng Minh Hóa, jơhnơr mă 2 kơ bơngai Rục đơ̆ng rŏng kơ lĕch đơ̆ng trôm hơgơp. Tơdrong jơnei đơ̆ng Lệ Hằng nhen thoi 1 tơdrong ‘lơ̆ng hơiă hlŏh tơƀôh ăn tơdrong jang tŏk đơ̆ng bơngai Rục. Hằng jĭ kon mă 6 lơ̆m unh hnam đei truh 8 ‘nu ‘nhŏng, mŏ oh. Ƀă lôch hơchăng ƀât Hằng ‘nao 2 sơnăm, 1 ‘nu mĕ choh jang chŭn mir, rong kơpô, rơmo vă rong đe kon năm hŏk. Hằng đei kơđông linh vei lăng tơring sơlam Cà Xèng, Ƀô đô̆i vei lăng tơring sơlam dêh char Quảng Bình pơm kơđông oei tơ̆ tơring iŏk pơm “kon rong” lơ̆m tơdrong jang "Chông ba oh năm hŏk".

Dang ei, Hằng oei hŏk lăm Sư phạm, sơnăm mă 2 tơ̆ hnam trưng Đăi hŏk Quảng Bình. ‘Nao âu, Hằng jĭ bơngai tang măt ăn dêh char Quảng Bình vang Truh hop akŏm bơngai tang măt lơ̆m teh đak kơ Khul Sinh viên Việt Nam ‘măng mă XI. Cao Thị Lệ Hằng tơroi, đơ̆ng ‘lơ̆p oh tôch ‘mĕh năm hŏk vă hŏk chư, hŏk hơri hơxoang, pơhrăm đŏk mă đơ̆ng trong năm hŏk tôch hơtăih ră: “Mât tơ̆ Hnam trưng Đăi hŏk ‘nŏh jĭ tơdrong hơpơi ‘mĕh đơ̆ng oh mă đơ̆ng tơ hơnăp oh oei đei lơ tơdrong pơmat tat mưh hŏk pơhrăm, yoa oh hŏk hiơ̆ ƀiơ̆ kơ bôl boăl, unh hnam pơmat tat dơ̆ng mă lei đei tơdrong tơgŭm đơ̆ng teh đak, kơna oh adrin hŏk pơhrăm, adrin tôch ai vă ning mônh kơnh gơ̆h tơgŭm ăn unh hnam, plang pơyơ̆r ăn tơpôl păng pơlei pơla kơdih”.

Ngeh ngăi tơdrong krao hơvơn pơjing pơlei 1 dơnơ̆ng, choh jang xa dơ̆ng 1 ƀôt đunh kơ âu 65 sơnăm adrol sơ̆ gô pơih đei chăl ‘nao ăn bơngai Rục. Mă lei kơplăh ƀât dŏh sơ̆, tơdrong tơblăh phă pơrăm krưp krĕnh đơ̆ng hơyăt Mi tôch dêh, teh đak đơ̆ng rŏng kơ tơblăh kŭm tôch pơmat tat păng tơdrong jĭ grŏnh hơbuh sơnăm 1989 hlôi pơm ăn lơ bơngai Rục lôch răm, tơdrong pơngot rơvĕt, tơngiĕt găng đei hơnơ̆ng hơnŏng. Păng bơngai Rục jing mât oei lơ̆m trôm hơgơp dơ̆ng. Tơdrong krao hơvơn bơngai Rục lĕch oei hơdai dơ̆ng hăm tơpôl ‘măng mă 2 jĭ tơdrong jơnei tôch ‘lơ̆ng đơ̆ng anih jang đảng, khul kơdră tơring păng khul linh Ƀô đô̆i vei lăng tơring sơlam. Mưh chŭn na ƀa đak pơtơm đum tŏk bŏk thŭng thong Rục Làn, bơngai Rục pơtơm ƀôh tơdrong arih xa phĭ tơtŏ dơnŏ ‘lơ̆ng. Đơ̆ng rŏng hlŏh 10 sơnăm bơ̆ jang, tơdrong hơnhăk ƀa đak truh hăm tơdrong arih xa kơ kon pơlei Rục đơ̆ng khul linh vei lăng tơring sơlam pơgơ̆r hlôi hơnhăk ba lơ tơdrong tơplih tôch ‘lơ̆ng hơiă. Đơ̆ng dôm hlak chŭn na blŭng a, truh dang ei kon pơlei bơngai Rục đĭ đei hlŏh 5ha ƀa đak, 5ha hơƀo, jang đei măh mai phe xa ƀa sŏng ăn kơ dih.

Trung tá Hoàng Công Hùng, Yŏng Kơđông linh Cà Xèng, Ƀô đô̆i vei lăng tơring sơlam dêh char Quảng Bình ăn tơbăt, jơhnơr bơngai Rục dang ei ưh lăp gơ̆h jang ƀa đĕch mă lơ bơngai oei băt tŏk iŏk jên vă pơtăm ‘long bri, atŏk tơiung tơdrong rong kon tơrong kiơ̆ trong jang pơgar xă vă pơm pơdrŏng. Gơnơm thoi noh, lơ unh hnam đĭ răt đei gre hon đa, tivi, pơm hơtŏk tơdrong arih xa, đei tơdrong ‘lơ̆ng vă rong kon hơ ‘lơ̆p năm hŏk truh tôch: “Khul kơdră pơgơ̆r jơ̆p tơring, kơđông linh Cà Xèng hlôi tơgŭm ăn kon pơlei man hnam, tơƀôh trong jang xa blŭng a. Mă loi dôm sơnăm tơjê̆ âu, tơdrong arih xa kơ kon pơlei, um ai pơlei pơla hlôi tơplih ‘lơ̆ng, đơ̆ng tơdrong arih xa gơ̆h hơgei truh đon hlôh vao roi đunh roi tŏk, tơdrong arih xa sơđơ̆ng ‘lơ̆ng, hiôk jơnap, pơlei pơla roi đunh tơplih ‘nao roi ‘lơ̆ng rŏ”.

Trong yak lơ̆m 65 sơnăm lĕch đơ̆ng trôm hơgơp, mât arih xa hơdai hăm tơpôl đơ̆ng bơngai Rục hlôi jing tơdrong jơnei tôch ‘lơ̆ng hơiă. Hrei ‘nâu, hơla jơ̆ng kông tơmo Phong Nha- Kẻ Bàng, lơ̆m tơring thŭng teh tơhnă xă glơch Rục Làn, bơngai Rục hlôi pơjing đei pơlei phĭ tơtŏ dơnŏ ‘lơ̆ng. Rim jơhnơr kon hơ ‘lơ̆p bơngai Rục oei chih pơjing lơ tơdrong jơnei tôch ‘lơ̆ng hơiă kiơ̆ đom adrin hŏk pơhrăm, jang tŏk pơdrŏng. Rok trong mât tơ̆ pơlei bơngai Rục - Minh Hóa, dêh char Quảng Bình, pơyan Puih mak hlôi truh bơih. Trong yak 65 pơyan Puih mak đơ̆ng arih xa lơ̆m trôm hơgơp truh pơjing pơlei pơla phĭ tơtŏ dơnŏ ‘lơ̆ng hlôi đei tơpă./.