VOV4.Bahnar - Hrei ‘nâu, tiu to\k bo\k vă kơ te\n plei. ‘Nâu j^ khei ‘năr tôch g^t kăl, vă mât lơ\m pơ yan plei đei găr, sư pơm ăn plei tiu ‘lơ\ng dăh ưh. Kơ plăh dang ei, lơ bơ ngai jang tiu tơ\ Gia Lai oei tơ jră hăm tơ drong plei tiu hơ lu\ng, pơ joă truh tơ drong plei gei ‘lơ\ng, đei yoa lơ đơ\ng tiu.

250 tơm tiu kơ u\nh hnam mo\ Nguyễn Thị Thanh Thảo tơ\ thôn 2, th^ trơ\n Ia Khal, apu\ng Ia Grai, đei pơ tăm đơ\ng sơ năm 2011, ‘nao phe\ plei 2, 3 pơ yan đe\ch. Sơ năm ‘nâu, mo\ tôch pơ ngơ\t yoa tiu hơ lu\ng plei oei ie\. Mo\ Thảo ăn tơ băt, tơ drong ‘nâu đei đ^ hlo\h 1 khei bơih mă lei oei tam mă da [iơ\ kiơ. Kiơ\ mo\ Thảo, tơ drong plei tiu oei ie\ hơ lu\ng đei [ât to\k bo\k pơ yan ‘mi, [ât tiu pơ tơm le\ch hơ ie păng kơ te\n plei. Kiơ\ đơ\ng chă hơ len năng, mo\ Thảo [ôh, adrol kơ hơ lu\ng, hơ ie tiu nhen vă kơ klok [iơ\, kơ to\ng ưh kơ jăp tơ\ dơng. Mưh hơ lu\ng, hơ ie tiu oei dreng, plei tam đei găr, pe\t oei đei đak. Găh no\h dơ\ng, đei hơ ie, găr tiu đ^ jô ho\nh păng vă găm đ^, adrol kơ hơ lu\ng tơ\ te\h ‘năi.

Yoa plei tiu hơ lu\ng kơ pal lơ mơ\n kơ na mo\ Thảo tơ che\ng, ‘nâu ưh kơ s^ plei hơ lu\ng yoa tiu ưh kơ pran. Pơ ngơ\t hăm pơ gar tiu ưh đei plei lơ, mo\ Thảo năm chă ap^nh dôm bơ ngai juăt pơ tăm tiu lơ\m pơ lei vă hơ met, đang kơ ‘no\h răt thim pho\ng păng pruih pơ gang găn plei hơ lu\ng, mă lei tam mă [ôh đei yoa kiơ.

Mo\ Nguyễn Thị Thanh Thảo pơ ma: “Inh [ôh đei plei hơ lu\ng ‘no\h găm đ^, đei plei kơ to\ng oei dreng ‘lơ\ng. Pơ ma atu\m sư hơ lu\ng răh rai ưh đei hơ lu\ng lơ kiơ\ khei ‘năr. Plei hơ lu\ng dang 5% kơ so# plei gei tơ\ tơm. J^ tơ\ tơm tiu ba ku\m ưh kơ băt, chă hơ len năng, ap^nh đe ki sư ku\m đei bơih, đang kơ ‘no\h j^ ap^nh dôm bơ ngai juăt pơ tăm tiu dơ\ng, vă jang kiơ\. Mă lei dang ei tiu nhôn oei hơ lu\ng đe\ch.”

Ku\m đei tiu hơ lu\ng thoi âu mơ\n, [ok Tống Kim Chinh, tơ\ thôn 2, th^ trơ\n Ia Khal, apu\ng Ia Grai ăn tơ băt, pơ gar tiu hnam [ok đei plei hơ lu\ng io\k đơ\ng ‘nao vă kơ te\n. J^ bơ ngai juăt jang tiu đunh sơ năm, [ok Chinh akhan, plei tiu hơ lu\ng âu ưh kơ ke\ găn đ^. Mă lei, sơ năm ‘nâu, pơ gar tiu hnam [ok hơ lu\ng lơ [iơ\ kơ dôm sơ năm ki. Dang ei pơ gar tiu hnam [ok Chinh đ^ hơ lu\ng truh 15% plei bơih.

            Hăm tơ drong to\ ‘mi kial ưh sơ đơ\ng nhen sơ năm ‘nâu, [ok Chinh pơ ngơ\t, dôm ‘măng ‘mi tih, đei hloi kial tak jăng gô pơm ăn plei tiu lơ\m pơ gar hơ lu\ng lơ hlo\h dơ\ng, hiong răm roi dêh. {ok Chinh pơ ma: “Plei tiu sơ năm ‘nâu ưh jor đei hiong răm, yoa sư hơ lu\ng lơ le\. Sơ năm ‘nâu tơ dăh ưh đei hơ lu\ng ‘no\h pơ hlom năng đei truh 1 tân 1 puăt. 1 tơm tiu mă hơ lu\ng đơ\ng 3 - 5 k^ kro ‘no\h tôch lơ. Hli hlo\h j^ kial tak jăng tơ\ kơ nho\ng tiu. Oei tiu đei plei lơ ‘no\h j^ tơ\ kơ nho\ng sư kơ na mưh kial tak jăng ‘no\h krê hlo\h. Bơ ngai pơ tăm lai yơ ku\m ‘me\h jang đei lơ, hơ pơi ‘me\h đei bơ ngai juăt jang pơ tho ăn, io\k yoa pơ gang thoi yơ vă hơ met sư, vă pơm ăn tiu le\ch hơ ie, kơ te\n plei huei gan hơ lu\ng, mưh plei hơ lu\ng to\ se\t ‘no\h gơ\h io\k yoa lơ [iơ\.”

Kiơ\ tơ drong hlôh vao đơ\ng lơ bơ ngai juăt pơ tăm tiu tơ\ Gia Lai, plei tiu oei ie\ hơ lu\ng đei lơ [ât 2 khei ‘năr. Mă 1 [ât tiu pơ tơm le\ch plei. Kơ plăh âu, plei hơ lu\ng pơ đui đunh, đei hơ nơ\ng truh khei tiu tăh găr. Găh no\h dơ\ng, tiu đa hơ lu\ng plei [ât đei to\ ‘mi kial tơ plih ưh ê nhen to\ ‘mi pơ lơ\h băl hơ nơ\ng, dăh mă [ât vă tơ plih pơ yan đơ\ng pơ yan ‘mi mât lơ\m pơ yan phang. Tơ drong ‘nâu ưh jor gô pơm ăn plei tiu ưh gan ‘lơ\ng păng plei jur lơ. 

Găh m^nh [ar trong hơmet pơ ‘lơ\ng tơdrong hơlu\ng pơkao, kơtăn ple\i tơ\ tiu [ok Nguyễn Văn Chương, bơngai joăt jang pơtho tơbăt kih thuơ\t cho\h jang sa gô tơl hơdăh tơ\ ala au:

- {ok ăi, bơngai pơtăm tiu tơ\ Tây Nguyên to\k bo\k tơ jră mu\h măt hăm tơdrong hơlu\ng pơkao păng kơtăn ple\i, ih tơroi lăng kơ yuơ kă kiơ pơm ăn tơdrong ‘nau?

- {ok Nguyễn Văn Chương: Tơdrong tơm pơm ăn tiu hơlu\ng kơtăn ple\i, hơlu\ng hơ ie ple\i ‘no\h đe\i lơ tơdrong pơm ăn, lơ\m au đe\i 2 tơdrong tơm ‘no\h hơlu\ng kơ yuơ ple\i ăl dêh hnang păng hơlu\ng kơ yuơ sơdrông pơrang pơra\m. Hăm tiu ‘no\h chă prôi pho\ng tu\h mơ\r jing m^nh tơdrong tôch g^t kăl lơ\m 4 tơdrong: Mă kăl ‘no\h đak, mă [ar ‘no\h hơdre\ch, mă pêng ‘no\h ve\i lăng păng mă puăn ‘no\h chă tu\h mơ\r prôi pho\ng. ‘No\h pho\ng mơ\r ư\h hơto\ d^h băl je\i pơm ăn hơlu\ng ple\i mơ\n, kơ yuơ rim kơchơ\t kăl đe\i ‘no\h ư\h kơ đe\i, kơchơ\t ư\h kơ kăl ‘no\h kon pơle\i tă prôi dơ\ng, ư\h hơto\ d^h băl kơna gô pơm ăn hơlu\ng lơ lơ\m pơyan ‘mi.

- {ok ăi, ‘ngoăih hơlu\ng pơkao păng kơtăn ple\i, tiu je\i đe\i lơ ple\i bo, găr ư\h hơkau, lơ lo\h kon pơle\i kăl pơm yă kiơ mă hơmet pơ ‘lơ\ng? Kăl io\k yua dôm kơ loăi pơgang ve\i lăng ‘long pơtăm lơ liơ?

- {ok Nguyễn Văn Chương: Tiu ‘no\h tang găn hơlau ‘no\h kăl hlo\h ư\h khan gô chang dang yơ đe\i pơrang ‘mơ\i mă io\k yua pơgang ming hơmet le\i ư\h kơ ke\ ôh. Đe\i pơgang ming hơmet pơ ‘lơ\ng ăn jing ‘lơ\ng, ‘no\h tơdăh kon pơle\i bơ\n io\k yua dôm pơgang au le\i gô tang găn hơlau ke\, ăn kơ rơ\h chăt kơtang, adoi hăp tơgu\m ăn dôm pơrang ‘lơ\ng lơ\m rơ\h chek lar char lơ hơnơ\ng, pơm ăn kơ rơ\h hăp chă trep io\k mơ\r ‘lơ\ng hơ iă ăn dơnơm tiu jing ‘lơ\ng. Tơdrong tơm kơ pơgang blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng au yă kiơ? ‘No\h hăp tơgu\m ăn chăt sơdrai lơ, blu\h hla ‘lơ\p tơgu\m ăn le\ch pơkao, cho#h hrơ\p m^nh ‘măng, ve\i kơ jăp hoe\i pơm ăn hơlu\ng kơtăn ple\i …’No\h dôm tơdrong tơm kơ pơgang blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng. ‘Ngoăih dôm tơdrong au hăp oe\i đe\i kơ chơ\t tơgu\m ăn tôch kơtang, mư\h dơnơm đe\i tơdrong ư\h kơ ‘lơ\ng hơ iă, pơt^h gia nhen mư\h to\k bo\k hơlu\ng ple\i chă pruih pơgang au lei hăp pơdơ\h hloi. Đơ\ng ro\ng ‘no\h bơ\n lăng năng lơ liơ vă kơbăt tơdrong tơm pơm ăn, kơna mă chă pruih dơ\ng pơgang păng prôi pho\ng tro\ [lep.

 - Vă kơ tiu blu\h vơ\ jing ‘lơ\ng, ple\i ăl păng ple\i ‘lơ\ng, ih chă tơroi tơbăt ăn kon pơle\i cho\h jang sa kăl kơchăng dôm tơdrong yă kiơ?

- {ok Nguyễn Văn Chương: ‘No\h kon pơle\i kăl lăng kơ jăp tru\h dôm tơdrong tơm nhen: Mă blu\ng găh tơdrong ve\i lăng năng tông, mă [ar tang găn hơlau. ‘No\h jing tang găn hơlau ư\h khan dang yơ tiu hlôi đe\i pơrang lôch koăng, lôch dar deh mă chă ming hơmet le\i ư\h kơ ke\ ôh. Kon pơle\i bơ\n hơnơ\ng năm lăng, ‘ne\ le# dơnơm tiu đe\i đak tơ\ng păng ve\i kơ jăp ju ăn dơnơm tiu. Mă pêng ‘no\h hơdre\ch păng tuch luch ‘no\h prôi mơ\r to\ se\t păng chă prôi lơ ‘măng. Kon pơle\i bơ\n dăh dăr lăng mă hơlen găh tiu hơdrol vă pơtăm, ‘no\h kon pơle\i je\i chă ap^nh rim bơngai joăt jang cho\h jang sa, lơ\m au đe\i Dơno\ an^h tơm Chă tơche\ng hơlen cho\h jang sa bri ‘long Tây Nnguyên.

- Bơnê kơ ih [ok hơ!

Tơblơ\ păng rapor: Amazư\t – Dơ\ng