Lơ̆m chăl kơmăy sô̆, rim unh hnam păng đe hơioh yoa Internet ngăl vă chă hŏk pơhrăm, pơih lăng ngôi păng chă bôl boăl ‘nŏh jĭ tơdrong ‘mĕh vă đei hơnơ̆ng rim năr. Tơdrong tơchĕng hơlen đơ̆ng Anih vei lăng, atŏk tơiung pran kơjăp (MSD) ăn ƀôh, đei vă jê̆ 84% hơioh đei điên thoăi, lơ̆m noh điên thoăi rơgei chăl ‘nao truh 76%. Hlŏh 86% hơioh đei apinh akhan đe sư đei yoa mang tơpôl. 97% hơioh đei apinh đe sư năng điên thoăi đơ̆ng 1 jơ 1 năr, lơ̆m noh vă jê̆ 27% năng điên thoăi đơ̆ng 5h 1 năr. Tơdrong đei pơih năng lơ hlŏh jĭ lăng ngôi phĭm, mơ̆ng nhak, yoa mang tơpôl, chă lăng dôm bơngai đei ư hơnhang lơ̆m tơpôl... Sơnăm mă hơioh Việt Nam đei yoa điên thoăi, kơmăy kơmŏk đei internet păng mang tơpôl (jô păh lăp ‘nŏh 9 sơnăm, hrôih ƀiơ̆ 4 sơnăm pơting hăm apŭng plenh teh).

Đơ̆ng tơdrong ‘mĕh iŏk yoa vă băt, ‘mĕh chă hơlen năng, đang kơ ‘nŏh jing chơgăm păng ưh tơpleh hăm mang tơpôl oei pơm ăn lơ oh ưh ‘mĕh hŏk nhen nơ̆r tơroi đơ̆ng kô Nguyễn Lưu Liên, kô pơtho tơ̆ hnam trưng phô thông Edison: “Đe boăl hŏk tro tơ̆ sơnăm ‘nâu ‘mĕh băt lơ tơdrong păng đe boăl ‘mĕh pơih lăng mang tơpôl ‘năi. Păng lơ̆m khei ‘năr hŏk pơhrăm, đe boăl hơnơ̆ng pơih lăng mang păng pơm ngôi games online ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ tơdrong hŏk pơhrăm, hlôh ƀai đơ̆ng thây kô pơtho ăn đe boăl.”

Tơdrong jang tŏk pran đơ̆ng kơmăy kơmŏk ‘nao, Internet hơnhăk ba lơ tơdrong đei yoa păng đe hơiŏh kŭm đei yoa ‘năi, mă lei tơdrong nai dơ̆ng ‘nŏh sư pơm ăn đe hơioh kŭm tơjră hăm lơ tơdrong krê nhen: Dôm tơdrong chih tơroi kơdih kâu lĕch tơ̆ ‘ngoăih, put kiơ̆ nơ̆r đe pơhlŭ, đei bơngai nai tơhli, teh dong, ƀât lăp jăm joă lơ̆m mang, pơm pởăm truh tơ̆ jơhngâm đon kơ đe hơioh.

Kiơ̆ ƀok Nguyễn Ngọc Anh – bơngai juăt jang găh vei lanwg đe hơioh, Anih mong jên tơgŭm ăn hơioh kơ Liên hợp quốc akhan: “Kơmăy kơmŏk vang tơgop pơm tơplih lơ tơdrong, kŭm nhen ƀơm truh tơ̆ đe hơioh ‘năi. Pơtih gia, tơdrong tơhli, jăm joă, teh băl tơ̆ yăn âu, bơngai pơm ‘nŏh jĭ bơngai kơchu, pran jăng ƀiơ̆. Mă lei lơ̆m mang, hơioh gô pŭ lơnơ̆r jăm joă, blei hiap, chih lơ nơ̆r pơma kơnê̆ tê̆, ƀât lăp tơhli vă roi tơbăt ăn đe lơ̆m mang, chih lơ nơ̆r hơlĕnh pơdăr mă bơngai chih âu ưh băt bơngai bu, yoa đe ôn hơnăn, chih hơnăn kư̆ kă păng tơdrong pơtruh lơ̆m mang tôch hrĕnh. Hơioh ƀât lăp jing bơngai pŭ răm, bơngai pơih lăng, bơngai vang chih nơ̆r jăm joă đe mă ưh ‘nŏh jĭ bơngai pơgơ̆r dôm tơdrong pơm glăi lơ̆m mang.”

Khei ‘năr âu ki, Đảng, Teh đak păng rim anih jang chinh trĭ hlôi bơ̆ jang tôch pran vă vei lăng ‘lơ̆ng ƀiơ̆ ăn đe hơioh lơ̆m Internet kiơ̆ khôi luơ̆t, mă hơdăh nhen: Luơ̆t đe hơioh, Luơ̆t vei sơđơ̆ng mang, Luơ̆t pơih lăng, đŏk tơdrong tơroi. Thủ tướng teh đak hlôi kĭ ăn tơdrong jang teh đak yoa đe hơioh đơ̆ng 2021-2030 păng tơdrong jang “Vei lăng păng tơgŭm ăn đe hơioh iŏk yoa dôm tơdrong ‘lơ̆ng, rơgei lơ̆m mang đơ̆ng 2021 – 2025. Mă lei, vă sek tơlang dôm tơdrong krê hơmơt mă đe hơioh đa tơƀâp păng hơtŏk tơdrong ‘lơ̆ng ăn hơioh lơ̆m chăl kơmăy sô̆, athei hơtŏk tơdrong tơroi tơbăt, pơtho tơƀôh, pơtâp pơhrăm dôm tơdrong kăl lơ̆m mang, kŭm nhen vei lăng mă ‘lơ̆ng đe hơiŏh lơ̆m mang. Atŭm hăm ‘nŏh, đei lơ trong chă “rơih”, “tang găn” dôm tơdrong kơnê̆, tơdrong ưh hơiă păng krê hơmơt, vă vei lăng đe oh lơ̆m mang tơpôl. 

Ƀok Đặng Hoa Nam, Kơdră Anih vei lăng hơioh (Anih tơm vei lăng bơngai jang xa, linh jĭ rơka păng tơpôl) ăn tơbăt: “Bơ̆n pơlung jơhngâm pơchĕh đei lơ tơdrong rơgei vang tơgŭm găh ki thuơ̆t vă tơgŭm ăn hơioh iŏk yoa ‘lơ̆ng mang, găn, plĕh hŭt lê̆ dôm tơdrong kơnê̆, ưh kơ ‘lơ̆ng. Hơdai hăm ‘nŏh bơ̆n athei hơlen năng dôm tơdrong hơgăt găh khôi luơ̆t…vă pơm thoi yơ bơ̆n gơ̆h vei lăng đe hơioh arih xa sơđơ̆ng ‘lơ̆ng. Mă loi hăm dôm anih tĕch mơdro, dôm công ty bơ̆ jang lơ̆m mang klĕch tơ̆ teh đak nai athei đei lơ trong hơlen năng, dăr lăng mă pran hlŏh dơ̆ng, athei đei lơ tơdrong hơgăt mă kơjăp vă bơ̆n sek tơlang đei dôm tơdrong glăi đơ̆ng công ty, grup jang âu.”

Vei lăng hơioh pơma atŭm păng vei lăng hơioh lơ̆m mang pơma hơdrô̆ ‘nŏh jĭ hơnăp jang atŭm đơ̆ng đĭ đăng tơpôl. Hơdai hăm tơdrong vang jang đơ̆ng teh đak, mă ƀă, thây kô kŭm đei hơnăp jang tôch gĭt kăl vă yak hơdoi, pơtho tơƀôh ăn đe hơioh hlôh vao, băt rơih rim tơdrong mă lăp hăm sơnăm vă đe oh hlôh vao păng băt trong vei lăng kơdih kâu lơ̆m mang.