Tháng 5/2016, khi cán bộ xã về tuyên truyền, vận động tham gia mô hình trồng thâm canh quýt chum, gia đình ông Vũ Văn Lương ở bản Lò Suối Tủng, xã San Thàng, thành phố Lai Châu đã chuyển đổi gần 7.000m2 đất trồng mía sang trồng quýt. Được hỗ trợ cây giống, phân bón, gia đình ông đã đầu tư hơn 10 triệu đồng thuê máy xúc đào hố và bỏ công ra để trồng, chăm sóc. Thế nhưng, sau mấy năm trồng, cây quýt không phát triển được, nên gia đình đành phải phá bỏ để chuyển đổi sang cây trồng khác.

Ông Vũ Văn Lương cho biết: Quýt đầu tư cho bà con, dự án thì cho cây, phân bón lót, gia đình tự túc đào hố. Gia đình tôi trồng khoảng 7000m2 đến 8000m2, cây cách cây 4 mét. Khi trồng, chăm sóc thì cũng như các cây trồng khác, bón phân, tưới nước đầy đủ nhưng mà cây cứ nằm im tại chỗ, không phát triển tí nào. Mấy năm đó gia đình không thu được gì nhưng dự án chỉ cho trồng xen lạc. Trồng lạc năm đầu tiên thì bên dự án cấp giống, xong năm thứ hai thì thôi mà bà con trồng ngô vào thì họ không cho trồng.

Bản Lò Suối Tủng có 37 hộ dân tham gia mô hình thâm canh quýt chum, với tổng diện tích hơn 12ha. Vùng trồng quýt năm nào giờ đây đã được thay thế bằng các loại cây chè, ngô, đậu tương... và lác đác chỉ còn vài ba cây quýt thấp, bé, lá vàng úa.

Sau hơn 5 năm triển khai một vài cây quýt chum còn sót lại vẫn thấp bé, vàng úa.

Ông Nguyễn Văn Tuế, Trưởng bản Lò Suối Tủng cho biết: Các mô hình hỗ trợ nông dân phát triển kinh tế cơ bản là tốt. Nhưng việc thí điểm trồng quýt chum với quy mô hàng chục héc ta không mang lại hiệu quả kinh tế đã làm giảm lòng tin của người dân. Giờ đây mỗi khi chính quyền, hay cơ quan chuyên môn vận động triển khai mô hình cây trồng mới là rất khó để bà con ủng hộ.

Ông Tuế chia sẻ: ba năm rồi cây vẫn không phát triển. Bà con đã có ý kiến với trưởng bản và HĐND xã đề nghị thành phố cho trồng chè, nhưng  thành phố không nhất trí và có dự định triển khai cây bưởi. Nhưng cây quýt không được thì cây bưởi triển khai cũng chẳng ai muốn làm, một số hộ đã quay sang trồng chè, một số khác quay sang trồng ngô. Vừa rồi thành phố bảo đưa dự án trồng mắc ca vào, tôi cũng lăn tăn lắm, vì cây quýt trước trồng không thành rồi bây giờ mình đi vận động bà con rất khó.

Mô hình trồng quýt chum được Trạm khuyến nông (nay là Trung tâm dịch vụ nông nghiệp) thành phố Lai Châu triển khai từ tháng 5/2016 tại xã San Thàng; Tổng số vốn triển khai là hơn 400 triệu đồng. Mô hình đã huy động được hơn 50 hộ dân tại 4 bản là Lò Suối Tủng, Séo Xin Chải, Thành Công và Pha Lìn tham gia, với tổng diện tích trồng 16ha. Ngoài 8.400 cây giống được cấp, các hộ dân còn được hỗ trợ vật tư như các loại phân bón, vôi, thuốc bảo vệ thực vật để thực hiện mô hình.

Để cung cấp nước tưới cho diện tích quýt chum đã trồng và một số diện tích cây trồng khác, tháng 6/2016, UBND thành phố Lai Châu có quyết định phê duyệt dự toán đầu tư công trình thủy lợi Sin Câu tại bản Lò Suối Tủng, xã San Thàng. Công trình có tổng mức đầu tư hơn 1,6 tỷ đồng, gồm các hạng mục chính như bể áp lực, đường ống dẫn nước và 4 bể chứa với tổng dung tích 200m3... Tuy nhiên, do mô hình trồng quýt chum không thành công, nên từ khi hoàn thành đến nay, công trình thủy lợi Sin Câu cũng chỉ nằm “phơi nắng, phơi mưa”.

Hệ thống thủy lợi Sin Câu phục vụ nước tưới cho mô hình quýt chum giờ cũng bỏ không lãng phí.

Sau khi trồng, người dân cũng đã chăm sóc cây theo đúng hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật. Hồi đầu mới trồng, trời nắng hạn, chính quyền xã thậm chí còn đưa cả xe bồn vào tưới nước cho cây; hệ thống thủy lợi do thành phố đầu tư cũng khẩn trương được triển khai hoàn thành để tưới cho toàn bộ diện tích quýt. Tuy vậy, cây quýt vẫn không phát triển, dẫn đến hiệu quả của mô hình không đạt yêu cầu.

Ông Nguyễn Tiến Khánh, Giám đốc Trung tâm dịch vụ nông nghiệp thành phố Lai Châu cho biết, sau gần một năm triển khai, thấy cây phát triển và sinh trưởng chậm, bộ rễ nghẹt nên chúng tôi đã mời các cơ quan chuyên môn phối hợp xuống kiểm tra, đánh giá thì thấy thổ nhưỡng, đất đai, tiểu vùng khí hậu không phù hợp. Đoàn cũng đề xuất với chính quyền thành phố  cho tạm dừng triển khai mô hình này và chuyển sang trồng các loại cây trồng khác. Quá trình triển khai không hiệu quả một phần trách nhiệm thuộc về cơ quan chuyên môn trong góc độ tham mưu về quy mô, diện tích mô hình.

Không nghiên cứu, trồng thí điểm mà  vội vã triển  khai mô  mô hình lên đến hàng chục ha, để rồi 4-5 năm sau cho kết quả bằng 0. Sự tắc trách đó của  các đơn vị trực thuộc UBND thành phố Lai Châu không chỉ gây thiệt hại cho nhà nước hơn 2 tỷ đồng, mà con đẩy người dân vào cảnh thất thu, ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống của bà con.

Vùng mô hình thâm canh quýt chum xưa được kỳ vọng nay đã thất bại.

Hơn nữa, từ thất bại của mô hình thâm canh quýt chum, đã làm giảm lòng tin của người dân vào chủ trương phát triển nông nghiệp hàng hóa theo Nghị quyết của Đảng bộ thành phố đề ra. Vậy cơ quan nào và ai sẽ phải chịu trách nhiệm từ thất bại của mô hình trồng cây quýt chum này?  Dư luận mong muốn sớm có câu trả lời từ các cơ quan chức năng có thẩm quyền tỉnh Lai Châu /.

Khắc Kiên/VOV Tây Bắc