Bà HoàngThị Mai, người Thái ở bản Bó, phường Chiềng An, thành phố Sơn La năm nay đã 71 tuổi. Song, cứ đều đặn vào thứ 7, chủ nhật hàng tuần, bà lại đứng lớp. Nói là lớp nhưng cũng chỉ là phòng nhỏ của gia đình kê mấy chiếc ghế mây cùng những vật dụng thêu thùa, đan lát. Học viên của bà có khoảng 30 người, ở nhiều độ tuổi khác nhau, nhưng có chung niềm đam mê văn hóa Thái.

Ngoài việc truyền dạy đan lát, thêu thùa thì văn hóa văn nghệ được nhiều học viên quan tâm hơn cả. Những làn điệu dân ca, dân vũ được bà hướng dẫn, chỉ bảo tỷ mỉ, ai cũng say sưa, chăm chú.. và nhiều học viên đã có thể tham gia biểu diễn ở các cuộc thi tại bản hoặc ở các hội diễn các cấp. Điều đặc biệt ở lớp học của bà Mai là bà không thu phí, mà đến với bà là bằng sự đam mê, để làm sao giữ gìn được văn hóa dân tộc.

Bà Hoàng Thị Mai và chồng mình ông Quàng Văn Hặc.

Nói về văn hóa văn nghệ, bà Hoàng Thị Mai chia sẻ: hình như nó đã ngấm vào máu thịt bà và cũng là cơ duyên để cho bà đến với nghệ thuật. Do có năng khiếu văn nghệ, năm 1966, bà được tuyển thẳng vào làm diễn viên của Đoàn Văn công tỉnh (nay là Nhà hát ca múa nhạc tỉnh Sơn La). Năm 1968, do yêu cầu của tiền tuyến, bà đi lưu diễn phục vụ bộ đội tình nguyện tại chiến dịch giải phóng Mường Son, Mường Pợ (nước CHDCND Lào).

Năm 1970, sau khi lập gia đình, bà Hoàng Thị Mai vượt mọi khó khăn, cùng Đoàn đi biểu diễn phục vụ nhân dân khắp vùng sâu, vùng xa, vùng cao biên giới các huyện: Yên Châu, Mộc Châu, Quỳnh Nhai... Trong quá trình công tác, bà cùng đoàn văn công của tỉnh tham gia nhiều hội diễn, liên hoan nghệ thuật toàn quốc tại các tỉnh, thành phố lớn trong cả nước; được tham gia Festival tại Liên Xô, Hunggari, Anbani... Đi đến đâu, lời ca, tiếng hát của bà cũng gây nhiều ấn tượng tốt đẹp cho người nghe. Chẳng thế mà, khi về nghỉ hưu, bà vẫn mang lời ca tiếng hát của mình đến với đông đảo bà con trong bản và bà cũng nhiệt tình tham gia các chương trình văn hóa văn nghệ, những sự kiện lớn của tỉnh.

Giờ đây, mong muốn lớn nhất của bà Hoàng Thị Mai là truyền dạy cho thế hệ con cháu, làm sao không để mất đi nguồn gốc cha ông. Chính vì thế, 4 người con 2 trai 2 gái của bà không ai bị “mất gốc” mặc dù đã là cán bộ Nhà nước công tác ở các tỉnh thành khác nhau. Theo bà, muốn gìn giữ văn  hóa Thái, thì trước tiên phải đam mê, say sưa với ngôn ngữ, học được tiếng Thái. Hai vợ chồng bà đều tham gia giảng dạy, học viên ban đầu chính là các con, các cháu, dần dần lan tỏa đến cộng đồng.

Nhắc đến bà Hoàng Thị Mai mà chúng ta không nói đến ông Quàng Văn Hặc chồng bà thì quả là thiếu sót, bởi ông cũng chính là một trong những người tham gia cùng với bà Mai đang từng ngày truyền dạy tiếng Thái cho bà con xung quanh. Với ông, đây là niềm vui, bởi tại lớp học, ông có thêm nhiều người bạn, người cháu, cùng nhau chia sẻ niềm vui trong cuộc sống.

Bà Hoàng Thị Mai đang dạy chữ Thái cho các cháu tại bản Bó.

Hiện nay, bà Hoàng Thị Mai đã nghiên cứu, lưu giữ, thực hành và phổ biến, truyền dạy các bài xòe cổ, múa dân gian dân tộc Thái, hát dân ca dân tộc Thái cổ; sưu tầm và truyền dạy rộng rãi các bài dân ca dân tộc Thái cho các thế hệ, như: Hát giao duyên, hát mừng nhà mới, hát “Khay mùa”, hát “Long tông”, các bài trường ca như “Ý Nọi nàng xưa”, “Sống chụ son sao”, “Khun lú nàng ủa”; lưu giữ và truyền dạy nghề dệt thổ cẩm, thêu khăn piêu dân tộc Thái, như: “Hú khít”, “Nả phái lai”, “Lai xỉn Mường Vạt”, “Xiếu piêu cút sam”, Xiếu piêu cút xí”, “Xiếu khăn”

Do có nhiều thành tích và công lao cống hiến trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật, bà đã được Đảng, Nhà nước tặng nhiều phần thưởng cao quý như: Huy chương kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất; Huy chương “Vì sự nghiệp văn hóa”; Kỷ niệm chương về “Xây dựng và phát triển tỉnh Sơn La”, cùng nhiều Bằng khen của các cấp. Năm 2015, bà vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.

Việt Phú/VOV4