VOV4.Êđê- Hlăm wưng êgao, ti kdriêk Čư̆ Pưh, čar Gia Lai, klei tiu djiê kyua mnơ̆ng ngă, ênoh trŭn ngă kơ lu ƀĭng ngă lŏ hma lĕ hlăm klei dleh dlan. Ti anăp klei anăn, čiăng mđĭ kyar bruă duh mkra, lu gŏ êsei gĭr bi mlih ana pla mjing hlăm ênhă pla ana tiu ba pla ana boh kroh. Klei tŭ dưn bruă duh mkra mơ̆ng dŭm đang ana boh kroh tal êlâo dưi lač jing jăk leh anăn ăt pŏk sa hdră mrâo hlăm bruă mkra jing lŏ hma ti alŭ wăl.

Êlâo adih hŏng 1 ha lăn, ayŏng Phan Văn Trùng ti alŭ Ia Reng, să Ia Le, kdriêk Čư̆ Pưh, čar Gia Lai lông pla lu mta mnơ̆ng msĕ si ana kñŭl, hbei ƀlang, ktơr ƀiădah kyua lăn amâo čăt jing, ênoh čhĭ kăn h’ĭt, ênoh bi liê kơ êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing đĭ kyua anăn boh tŭ bruă duh mkra ƀiă. Mơ̆ng hdră tui ksiêm, Trùng ƀuh boh soai Đài Loan ba wĭt boh tŭ bruă duh mkra lu, ênưih pla lehanăn dlăng kriê wiê ênăk ăt msĕ mơh djŏ hŏng klei găl mơ̆ng lăn ala, yan adiê mơ̆ng alŭ wăl kyua anăn ayŏng bi mlih ba pla boh soai. Kyua kreh kriăng, gĭr tui ksiêm kơ hdră mnêč kreh knhâo, mrâo mrang hlăm bruă pla mjing, đang boh soai ñu đĭ jing jăk, bi hrŏ klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă lehanăn mboh lu. Ară anei, đang boh soai ñu dưi pĕ leh gưl tal êlâo mâo 2,2 ton. Hŏng ênoh čhĭ mơ̆ng 10 êbâo truh 15 êbâo prăk/kg, leh tĭng jih ênoh bi liê, gŏ êsei ayŏng Trùng mâo prăk mnga êbeh 50 êklăk prăk.

“Gŏ êsei kâo pla soai Đài Loan mơ̆ng thŭn 2018, ară anei thŭn tal 3 lehanăn dưi pĕ leh boh gưl tal êlâo. Ƀuh boh soai mâo hnư hrui wĭt lu mơh mkă hŏng bruă pla djam mtam, thŭn anei pĕ 150 ana ăt mâo mơh 1ton mkrah boh soai”.

Jing mnuih tuôm lĕ hlăm nư klei kyua ênoh tiu trŭn ăt msĕ mơh kyua mnơ̆ng ngă, ayŏng Võ Văn Tài ti alŭ Thiên An, să Ia Blư̆, kdriêk Čư̆ Pưh duh bi liê ba pla 300 phŭn ana boh na ti krĭng lăn tuôm kruh rai leh mơ̆ng bruă pla tiu. Leh 6 thŭn dlăng kriê, đang boh na gŏ êsei ñu đĭ jing jăk, boh prŏng bi knar, siam, hrui pĕ 2 blư̆/thŭn. Grăp thŭn hrui pĕ, gŏ êsei ñu čhĭ hlăm brô 10 ton boh na hŏng ênoh čhĭ kah knar mơ̆ng 30 – 50 êbâo prăk/kg. Leh tĭng ênoh bi liê, grăp thŭn ayŏng Tài mâo prăk mnga hlăm brô 500 êklăk prăk. Ƀuh pla boh na mâo hnư hrui wĭt h’ĭt kjăp, gŏ êsei ayŏng lŏ pŏk mlar ênhă pla boh na truh 900 phŭn. Ayŏng Võ Văn Tài brei thâo:

“Êlâo adih gŏ êsei kâo pla tiu, leh sa wưng ana tiu djŏ mnơ̆ng ngă djiê jih kâo buč hwiê jih ana tiu lehanăn lông pla ana boh na dlăng lăng djŏ guôp mơh hŏng klei găl mâo mơ̆ng lăn ala, yan adiê ti alŭ wăl. Leh sa wưng kâo ƀuh ana boh na đĭ jing jăk, mmông anăn kâo nao čan leh prăk ti knơ̆ng prăk čiăng duh bi liê ba pla ana boh na. Leh 3 thŭn, hrui pĕ mâo 10 ton, ară anei boh na sang kâo mâo leh êpul hgŭm bruă hrui blei lehanăn lŏ nao hgŭm bi mklă jing mta mnơ̆ng OCOP mơ̆ng kdriêk.

Nguyễn Long Khánh - Khua adŭ bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk Čư̆ Pưh brei thâo, êlâo adih, Čư̆ Pưh tuôm jing krĭng phŭn ba pla tiu mơ̆ng čar Gia Lai hŏng ênhă êbeh 1700 ha. Khă snăn, leh lu thŭn ênoh čhĭ amâo h’ĭt mbĭt hŏng klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, mnuih ƀuôn sang bi mlih ba pla ana boh kroh. Ară anei, alŭ wăl mâo leh êbeh 600 ha ana boh kroh dưi pla mơ̆ng ênhă lăn pla tiu êlâo, ba leh hnư hrui wĭt h’ĭt, ƀrư̆ hgao klei dleh dlan, mđing truh kơ hdră pla mjing h’ĭt kjăp.

“Kdriêk ăt čih mkra rup kak lăn ala čiăng tĭng mkă hnơ̆ng djŏ guôp mơ̆ng grăp êpul mnơ̆ng pla hlăm anăn mâo ana boh kroh. Tă hdră êlan kơ mnuih ƀuôn sang bi mklă, ruah dŭm krĭng mâo klei găl kơ lăn ala, yan diê djŏ guôp hŏng ya mta ana mâo klei găl snăn srăng mkŏ mjing krĭng thơ̆ng ba pla mnơ̆ng anăn, rơ̆ng klei găl găn êrô kñăm rơ̆ng kjăp hdră dŭ mdiăng leh bi hgŭm hŏng anôk bruă duh mkra mâo hnơ̆ng blei lu srăng đru kơ mnuih ƀuôn sang mđĭ kyar bruă lŏ hma djŏ guôp hŏng klei bi mlih yan adiê, mâo anôk hrui blei h’ĭt kjăp”.

Mơ̆ng dŭm klei jhat mơ̆ng ana tiu, ƀĭng ngă lŏ hma ti kdriêk Čư̆ Pưh hlăk grăp knhuang krŭ wĭt bruă duh mkra mơ̆ng ana boh kroh. Êngao kơ klei đru kơ hdră mnêč, kriê dlăng snăn bruă lŏ hma mơ̆ng kdriêk ăt mkŏ mjing, pŏk ngă lu hdră kčah đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma mâo anôk ba čhĭ hơĭt kjăp mđing truh kơ bruă mkŏ mjing krĭng thơ̆ng pla mjing ana boh kroh. Pô čih klei mrâo mâo klei bi blŭ hrăm hŏng Nguyễn Long Khánh, Khua adŭ bruă lŏ hma leh anăn mđi kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk Čư̆ Pưh.

-Akâo kơ ih yăl dliê lăng si klei dôk bi pla boh kroh ară anei hlăm alŭ wăl?

Nguyễn Long Khánh: Ară anei ênhă lăn mâo hlăm kdriêk jing êbeh 71 êbâo ha, hlăm anăn lăn pla mjing dôk hlăm hdră čuăl mkă jing êbeh 32 êbâo ha pioh pla mjing. Ară anei lač kơ ana boh kroh hlăm kdriêk mâo leh êbeh 1.800ha djăp mta. Lu jing mơ̆ng bruă bi mlih mnơ̆ng pla mjing mơ̆ng dŭm anôk amâo lŏ mâo boh mnga, lehanăn sa kdrêč đang tiu êlâo dih djiê hĕ kyua amâo mâo djăp êa krih, lehanăn tuôm hŏng klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, snăn phung ƀuôn sang bi mlih pla ana boh kroh. Hŏng hdră pla mjing ară anei jing pla truăn sa mta ana boh kroh, amâodah pla pluă mbĭt. Hlăm anăn, hdră pla pluă yơh mâo lu phung ƀuôn sang dưn yua. Msĕ si phung ƀuôn sang pla pluă boh kroh hlăm đang kphê, amâodah pla bi pluă lu mta ana boh kroh mbĭt hlăm sa đang war, pla pluă ana boh kroh hlăm war tiu leh mâo mjut mjing, lŏ rŭ mjing mrâo. Čiăng kơ jih jang hdră pla mjing ana boh kroh hŏng mta kñăm anăn jing mđĭ hnơ̆ng mâo ba wĭt hlăm sa ênhă lăn đru kơ mnuih pla mjing dưi mâo ƀơ̆ng mơh mơ̆ng dŭm mnơ̆ng pla mkăn, êngao kơ mnơ̆ng pla phŭn. Siămdah kơ êdei anăp, čiăng dưi jing krĭng thơ̆ng kơ bruă pla mjing ana boh kroh prŏng mklin sa anôk, hŏng bruă mkŏ mjing anăn kơ anôk pla mjing đang boh kroh, ngă klei ktrâo hưn mngač kơ phŭn agha lehanăn ênoh ênil boh kroh. Mâo hră tŭ yap ênoh čuăn VietGap; GlobalGap čiăng dưi iêu jak lu phung duh mkra hriê hrui blei, lehanăn bi mnia mblei hŏng ala tač êngao djŏ ênoh čuăn kơ phŭn agha anôk pla mjing.

-Klei tŭ dưn tal êlâo mơ̆ng bruă pla mjing boh kroh hlăm alŭ wăl dưi ƀuh leh klă, snăn si bruă lŏ hma mâo đru leh lehanăn srăng lŏ đru kơ phung pla mjing čiăng dưi mâo hdră mă bruă hơĭt?

Nguyễn Long Khánh: Ară anei jih jang hdră bi mguôp hlăm bruă lŏ hma pla mjing, jing leh klei bi mguôp hŏng adŭ bruă duh mkra bruă nah gŭ kčĕ leh kơ knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk mkŏ mjing bruă mjuăt bi hriăm kơ dŭm gŏ êsei, dŭm đang war duah êlan čhĭ mnia hŏng dŭm čar. Msĕ si mrâo leh êgao mâo mkŏ mjing leh bruă bi mnia mblei ti ƀuôn prŏng Đà Nẵng dua gưl leh. Grăp thŭn kdriêk mâo mkŏ mjing dŭm anôk rang mdah boh mnga doh pioh čhĭ mnia, lehanăn hưn mdah kơ dŭm gưl bi čhĭ mnia doh mâo mkŏ mjing leh mơh ti Gialai, hŏng dŭm kdriêk lehanăn lu êpul êya bruă mkăn êngao čar. Mơ̆ng klei bi mguôp, duah êlan bi mnia mblei snăn, jih jang dŭm gŏ êsei pla mjing mâo klei găl bi tuôm hŏng phung duh mkra mnia mblei hưn mdah boh mnga pô mâo lehanăn kuôl kă klei bi mnia mblei.

-Čiăng mđĭ hĭn klei găl mơ̆ng alŭ wăl mâo, srăng dưi jing krĭng phŭn kơ bruă pla mjing boh kroh, snăn kơ êdei anăp si hdră êlan kdriêk mâo leh?

Nguyễn Long Khánh: Hlăm dŭm thŭn êgao, êngao kơ bruă ngă klei bi mguôp hŏng djăp êpul êya djŏ tuôm mkŏ mjing bruă mjuăt bi hriăm hdră dlăng kriê wiê ênăk, mkhư̆ gang klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, lehanăn kdriêk mâo ngă leh mơh lu bruă mkăn. Hlăm thŭn 2018, kdriêk mâo leh Phŭn bruă kreh knhâo mâo klei bi klă brei pla mjing dŭm mta đang boh kroh mâo ƀluôn hlue hŏng hdră doh VietGap. Hlăm wưng dôk ngă bruă mơ̆ng thŭn 2019 truh jih thŭn 2022. Anei jing hdră dôk hlăm bruă dưn yua klei kreh knhâo mâo klei tă leh êlan jăk snăk hŏng mnuih pla mjing, kñăm čiăng dưi mâo ba wĭt boh mnga doh. Lehanăn srăng mjing krĭng pla mjing truăn sa anôk djăp ênoh čuăn kơ ênoh lehanăn hnơ̆ng jăk pioh ba čhĭ kơ ala tač êngao. Mbĭt hŏng anăn, jih jang dŭm hdră êlan mă bruă kơ anăp kdriêk ăt dôk ngă leh hdră êlan mnia mblei hŏng điện tử, anei yơh jing sa hlăm dŭm hdră knơ̆ng wưng ti anăp čiăng kơ mnuih pla mjing dưi mâo anôk bi mnia mblei hơĭt hlăm êlan internet, lehanăn čŏng tui duah mơh si phung blei mnia čiăng čiăng mơ̆ng anăn pô duah êlan hưn mdah boh mnga pô mâo truh hŏng mnuih blei yua, bi mnia mblei djŏ tui si klei dua nah bi tŭ ư.

-Lač jăk kơ ih lu!