Hluê si pô thơ̆ng kơ bruă duh mkra Đỗ Thiên Anh Tuấn – nai mtô Sang hră ksiêm hriăm kơ hdră mtrŭn knŭk kna lehanăn kriê dlăng Fulbright Việt Nam,  mta kñăm phŭn mơ̆ng hdră mtrŭn anei jing Khua mil čhil Mi čiăng mkra mđĭ klei bi mtăp mđơr hlăm hdră mnia mblei. Kyua anăn, anôk bruă duh mkra lehanăn Knŭk kna brei mâo hdră msir hlăm wưng bhiâo lehanăn wưng sui.

 Tal êlâo, êngao kơ hdră mtrŭn hŏng tač êngao snăn Việt Nam brei mđĭ bruă blei kdrăp mnơ̆ng, maĭ mŏk, kdrăp mrâo mŏng Mi. Kyua mâo lu anôk bruă duh mkra mŏng Việt Nam jing anôk bruă điêt lehanăn man dưn kyua ânn dôk kƀah kơ klei anei. Hdră msir anei jing “1 mta kñăm ƀiădah truh kơ 2 anôk”, đru mđĭ boh tŭ yuôm, hnơ̆ng tŭ jăk bruă mkra mjing lehanăn mđĭ ai bi ktưn mŏng anôk bruă duh mkra, bi hrŏ klei kƀahhlăm hdră mnia mblei plah wah Mi lehanăn Việt Nam.

Khă snăn, čiăng ngă jăk bruă anei, Knŭk kna brei mâo hdră mtrŭn đru kơ anôk bruă duh mkra klei kơ prăk čan hŏng ênoh prăk mnga hdjul tơdah duh mlih mrâo kdrăp maĭ mŏk yua mkra mjing lehanăn lu ala čar tar rŏng lăn đru leh kơ anôk bruă duh mkra snăn.

Kơ hdră msir hlăm wưng sui, pô thơ̆ng kơ bruă duh mkra Đỗ Thiên Anh Tuấn lač brei mâo hdră mtrŭn đru kơ anôk bruă duh mkra bi lu jơr mnơ̆ng dhơ̆ng ba čhĭ kơ ala tač êngao.

Êpul hgŭm Ơrôp jing wăl anôk mnia mblei dleh, kčah lu mta kñăm klei bi kbiă êwa jhat, mđĭ kyar hơĭt kjăp. Drei mâo klei dưi mkra mđĭ klei thâo mơ̆ng anôk bruă duh mkra mnia mblei, bi mlih čiăng mkăp djŏ hŏng dŭm hnơ̆ng čuăn mrâo, nao hgŭm hlăm wăl anôk msĕ snăn. Knŭk kna brei mâo hdră mtrŭn brei čan prăk hŏng ênoh prăk mnga hdjul kơ anôk bruă duh mkra. Anei jing wưng drei mkra mđĭ klei thâo kơ kdrăp kreh knhâo, mrâo mrang kơ anôk bruă duh mkra.

 Bi Vũ Thái Sơn, Khua knơ̆ng bruă mguôp hnư  Long Sơn lač snei, tơdah Mi ba yua ênoh jia lu hŏng anôk bruă mkra mjing asăr kñŭl snăn srăng ba lu klei dleh dlan kơ anôk bruă duh mkra, kyua wăl anôk mnia mblei Mi truh 21% ênoh prăk bi mnia mblei hlăm anôk bruă mkra kñŭl mơ̆ng Việt Nam. Ară anei, jia Mi dôk ba yua kơ anôk bruă mkra kñŭl čhĭ hlăm ala čar anei jing 0%. Sơn čang hmăng, mta mnơ̆ng anei amâo mđĭ jia ôh, kyua kñŭl jing mta mnơ̆ng ala čar Mi kreh blei yua lu.

Klei anôk bruă duh mkra dôk mđing uêñ jing leh Khua mil čhil Mi hưn mthâo ba yua jia hŏng Việt Nam truh 46%, snăn hdră mnia mblei hlŏng mâo klei hmăi mtam. Lu phung blei ka jhŏng blei, dôk guôn hdră mtrŭn jia klă klơ̆ng êdei kơ hruê 9/4. Mbĭt hŏng anăn, mâo lu anôk bruă mkăp asăr kñŭl ka mkra mjing ti krĭng Afrĭk nao hưn mthâo bi hrŏ ênoh čhĭ, hmăi truh kơ klei mĭn blei mnơ̆ng mơ̆ng dŭm anôk bruă duh mkra.

 Hluê si Vũ Thái Sơn, čiăng ba wĭt klei jăk găl hlăm hdră bi trông kơ prăk jia hŏng mta mnơ̆ng anei, Knŭk kna Việt Nam dưi ba yua jia blei dŭm mta mnơ̆ng lŏ hma phŭn mơ̆ng Mi hŏng hnơ̆ng 0% msĕ si dŭm mta mnơ̆ng amâo blei yua lu ti ala čar drei msĕ si: Asăr hạnh nhân, hạt dẻ cười… kyua anăn hnơ̆ng Việt Nam blei ƀiă mơh.

Mbĭt anăn, Thái Sơn lač, hlăm klei dleh dlan anei čiăng mđĭ ai bi ktưn mơ̆ng anôk bruă duh mkra, dŭm anôk bruă duh mkra brei lŏ ksiêm dlăng, lui dŭm mta ngă hră mơar amâo čiăng êdi, boh nik hlăm hdră blei mnơ̆ng dhơ̆ng yua mkra čiăng kơ anôk bruă duh mkra bi hrŏ ênoh bi liê.

Anôk bruă duh mkra hmei dôk tŭ lu klei ngă hră mơar, klei kčah mtrŭn amâo djŏ hdră bhiăn ngă kơênoh bi liê đĭ lu. Hlăk ênoh bi liê logistics đĭ leh snăn bruă blei mnơ̆ng yua mkăp kơ hdră mkra mjing… dôk tŭ lu klei kčah mtrŭn ka djŏ. Si tô hmô, blei pui led mkăp kơ bruă mkra mjing, mkiêt mkriêm prăk bi liê snăn brei drei mâo hdră ksiêm dlăng, djŏ tuôm kơ hdră ksiêm dlăng snăn mâo lu klei ngă hră mơar amâo djŏ.

Nguyễn Văn Mười - Kơiăng khua Êpul hgŭm djam mtam, boh kroh Việt Nam lač snei, ară anei, lu mta mnơ̆ng lŏ hma mơ̆ng Việt Nam jing ba čhĭ mtah snăn, ka mkra mjing kyua anăn hnơ̆ng ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng lu, ƀiădah boh tŭ yuôm amâo lu lehanăn mâo lu klei truh amâo jăk tơdah wăl anôk mnia mblei amâo hơĭt amâo dah bi mlih hdră mtrŭn kơ jia.

Kyua anăn, brei mâo hdră mtrŭn mtrŭt mđĭ anôk bruă duh mkra mkăp kơ hdră mkra mjing mnơ̆ng lŏ hma ba čhĭ kơ ala tač êngao. Ară anei, kluôm ala čar mâo 51.000 anôk bruă duh mkra djŏ tuôm kơ hdră mkra mjing, hlăm anăn mâo 7.500 anôk bruă duh mkra mkra mjing hluê hnơ̆ng prŏng lehanăn hlăm anôk bruă djam mtam, boh kroh knŏng mâo 150 anôk bruă duh mkra ba yua kdrăp mrâo.

Mười lač, brei mâo hdră mtrŭn đru kơ anôk bruă duh mkra duh kơ kdrăp kreh knhâo – mrâo mrang čiăng mkra mjing êlam hĭn, mđĭ boh tŭ yuôm mnơ̆ng lŏ hma ba čhĭ mnơ̆ng lŏ hma kơ ala tač êngao lehanăn hdră čuăl mkă krĭng pla mjing, mguôp hŏng sang maĭ mkra mjing, bi hrŏ ênoh bi liê, logistics … čiăng mđĭ ai bi ktưn.

Ară anei, mâo lu anôk bruă, sang amĭ 1 anôk, krĭng pla mjing mnơ̆ng 1 anôk, msĕ si krĭng pla mjing ti Dak Nông ƀiădah sang maĭ ti ƀuôn prŏng Hồ Chí Minh, Long An lehanăn Bình Dương. 

Ară anei, ênoh bi liê kơ bruă dŭ mdiăng đĭ lu. Brei drei čuăl mkă krĭng pla mguôp hŏng sang maĭ mkra mjing, kyua mâo dŭm krĭng pla mjing prŏng ƀiădah amâo mâo sang amĭ ôh tinăn. Anôk bruă duh mkra tuôm hŏng lu klei dleh dlan hlăm bruă mprăp mnơ̆ng yua mkra mjing. Anei ăt jing mmông drei mtrŭt mđĭ hdră lŏ wĭt čuăl mkă anôk mkra mjing mnơ̆ng lehanăn sang maĭ čiăng bi hrŏ ênoh bi liê.

Kơ hdră msir hlăm wưng sui, lu phung thơ̆ng kơ bruă duh mkra lehanăn anôk bruă lač, brei Việt Nam brei bi lu jơr wăl anôk ba čhĭ mnơ̆ng kơ ala tač êngao. Khă snăn, klei anei amâo djŏ ênưih lehanăn amâo dưi ngă hlăm sa aguah sa tlam, ƀiădah brei mâo hdră msir sui hĭn čiăng duh bi liê mlih mrâo kdrăp ngă bruă, mđĭ hnơ̆ng tŭ jăk mnơ̆ng dhơ̆ng, ai bi ktưn lehanăn mkăp djŏ hŏng hnơ̆ng čuăn mtah lehanăn kjăp mơ̆ng wăl anôk mnia mblei dleh dlan anei. Bruă anei brei mâo hdră mtrŭn đru kơ anôk bruă duh mkra điêt lehanăn man dưn hlăm klei bi mlih kdrăp mrâo lehanăn mtrŭt mđĭ bruă mnia mblei./.