VOV4.Êđê - Ti anăp boh sĭt dleh dưi ksiêm dlăng hlăm tar rŏng lăn, klei ruă tưp ngă kơ ênoh hbâo pruê tar rŏng lăn đĭ ktang, hmăi truh kơ bruă mkăp brei hbâo pruê hlăm ala čar. Ară anei, ênoh hbâo pruê đĭ leh 20% leh anăn hluê si klei đăo knăl mơ̆ng đa đa knơ̆ng bruă leh anăn phung thơ̆ng kơ bruă, ênoh hbâo pruê hlăm hruê mmông kơ anăp ăt srăng lŏ đĭ lu. Sơnăn, Ya mta ƀĭng ngă lŏ hma dôk ngă čiăng bi mdrơ̆ng hŏng klei ênoh hbâo pruê đĭ ktang? Klei hriăm leh anăn hdră bi djŏ guôp sui mơ̆ng mnuih ƀuôn sang si srăng jing?

Russia jing ala čar mkăp hbâo pruê prŏng êdi, truh hlăm brô 30% hnơ̆ng hbâo pruê tar rŏng lăn. Boh nik, Russia mkăp truh 70% mta mnơ̆ng yua mkra mjing hbâo pruê ti krĭng Ơrop. Kyua anăn, hmăi mơ̆ng klei bi blah plah wah Russia – Ukraine dôk ngă kơ ênoh hbâo pruê tar rŏng lăn đĭ êdi. Mta mkăn, dŭm asăp kăm khư̆, kăm ba čhĭ kơ ala tač êngao dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng phŭn mơ̆ng Russia lehanăn China ka mâo klei bi êdah dưi lăm lui dôk ngă kơ anôk mkăp hbâo pruê kơ ala tač êngao, boh nik hbâo Kali lehanăn DAP srăng dleh trŭn ênoh hlăm wưng ti anăp.

Ti Việt Nam, ênoh čhĭ hbâo pruê đĭ êdi hlăm wang 50 thŭn êgao. Dŭm anôk bruă duh mkra đăo tĭng srăng kƀah lu êdi DAP truh hlăm brô 46% hlăm 3 mlan gưl 2 lehanăn năng ai srăng mđĭ ênoh čhĭ hlăm ala čar truh 25 êklăk prăk/ton. Klă klơ̆ng, ti krĭng Dap mnai êa krông Cửu Long, hluê si klei hưn mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma, mkă hŏng knhal jih hruê kăm êgao, ênoh čhĭ hbâo pruê đĭ mơ̆ng 300 – 700 prăk/kg, hluê mdê bi mta. Ti anăp ênoh čhĭ hbâo pruê đĭ, lu êpul hgŭm bruă lŏ hma ksiêm dlăng mguôp hŏng klei thâo mơ̆ng pô čiăng mâo hdră ngă bruă djŏ guôp knŏng pruê 50% hnơ̆ng hbâo kñăm bi hrŏ ênoh bi liê. Krĭng pla mdiê ti să Trí Lực, kdriêk Thới Bình, čar Cà Mau ară anei mâo 1.100 ha mdiê doh, 300 ha mdiê hữu cơ hŏng lu kdrăn lŏ prŏng. Hluê si Hà Văn Sữa, K’iăng khua anôk bruă sang čư̆ êa să Trí Lực, kyua hdră pla mjing doh anăn mnuih ƀuôn sang amâo đei hmăi lu ôh hlăk ênoh hbâo pruê đĭ: “Hlăm wưng ară anei, hŏng ênoh čhĭ dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng, boh nik hbâo pruê mkăp kơ bruă pla mjing hŏng dŭm mta hbâo hữu cơ, să Trí Lực amâo đei pla mjing hluê hdră vô cơ ôh ƀiădah dôk mđing kơ hdră pla mjing h’ĭt kjăp lehanăn sui thŭn. Alŭ wăl ăt mtă kơ mnuih ƀuôn sang mơ̆ng bruă ba yua hbâo vô cơ ba yua hbâo hữu cơ, chế phẩm  sinh học. Ênoh hbâo vô cơ đĭ, alŭ wăl mâo leh mơh klei mtă, mơ̆ng anăn alŭ wăl ba yua leh mta mnơ̆ng organic, hữu cơ. Kyua anăn, khădah boh klei Russia – Ukraine ngă kơ ênoh hbâo pruê đĭ ƀiădah kăn đei hmăi lu mơh kơ hdră duh mkra pla mjing mơ̆ng mnuih ƀuôn sang”.

Lê Văn Mưa, Khua êpul hgŭm bruă duh mkra pla mjing mdiê kuê – hdang Trí Lực brei thâo, êlâo adih, êpul hgŭm bruă mâo 2 mta mnơ̆ng phŭn anăn jing mdiê doh lehanăn mdiê hữu cơ. Ti anăp ênoh čhĭ hbâo vô cơ đĭ, hlăm wưng ti anăp, êpul hgŭm bruă srăng bi mlih jing ênhă pla mdiê hữu cơ, đru bi hrŏ ênoh duh bi liê lehanăn đru mđĭ boh tŭ bruă duh mkra: “Hbâo vô cơ mơ̆ng 700 đĭ êbeh êklăk 1 kdô, snăn jing dôk đĭ êbeh 50 êbâo prăk grăp kg. Hlăk hbâo hữu cơ knŏng 10.500 prăk grăp kg. Ti anăp kâo srăng bi mlih jing bruă pla mjing mdiê hữu cơ. Kyua pla mdiê hữu cơ ênoh bi liê ƀiă hĭn ƀiădah ênoh čhĭ đĭ hĭn mkă hŏng mdiê doh.

 Bi ti dŭm gru hmô mkŏ mkra leh hdră pruê hbâo klă klơ̆ng kñăm ba wĭt klei găl hlăm hdră duh bi liê lehanăn hnơ̆ng tŭ jăk mnơ̆ng dhơ̆ng djăp hnơ̆ng čuăn VietGAP msĕ si ti Anôk bruă TNHH Sơn Dương Green farm, kdriêk Sơn Dương, čar Tuyên Quang, ênoh čhĭ hbâo pruê đĭ msĕ si wưng ară anei hmăi leh prŏng truh kơ bruă duh mkra pla mjing. Klă klơ̆ng, ênoh čhĭ hbâo pruê dôk đĭ 20 – 25%, hlăk êjai hbâo pruê mâo truh 30% ênoh duh bi liê, ngă kơ ênoh pla mjing đĭ êbeh 10%. Ênoh dŭm mdiăng tôk boh đung, mta mnơ̆ng yua čiăng pla ana mjeh ti anôk mjut mjing ăt đĭ lu, truh giăm 40 êklăk prăk sa contener, đĭ giăm dua blư̆. Hluê si Nguyễn Việt Lâm, Khua anôk bruă, kyua mâo klei tĭng êlâo leh anăn ayŏng hbei mkăp leh hbâo pruê kơ jih thŭn. Ƀiădah đăo knăl ênoh čhĭ hbâo srăng amâo h’ĭt,  ayŏng mâo leh mơh hdră kčah mdrơ̆ng hŏng klei anei hlăm wưng sui “Ară anei kâo srăng bi mlih ba yua dŭm mta chế phẩm mơ̆ng hmôk kyâo amâo dah mnơ̆ng rông djiê msĕ si trùn quế. Snăn kâo luič 4 thŭn čiăng mkra hdră anei ară anei bi mlih kâo ƀuh čiăng dleh mơh. Anei jing klei dleh dlan kluôm, dŭm anôk mkăn kâo ƀuh dleh dlan hĭnmơh, tal sa jing diñu amâo đei thâo ôh hlăm hdră duh mkra pla mjing, tal dua jing ênoh čhĭ amâo h’ĭt, Ară anei mâo 2 klei hrŏng ruah, sa jing bi mlih hdră pruê hbâo, 2 jing mđĭ ênoh ƀiădah đĭ ti hnơ̆ng man dưn čiăng đru kơ ênoh bi liê, đru hgao wưng dleh dlan anei”.

 Lu phung thơ̆ng kơ bruă ăt mtă, čiăng mdrơ̆ng hŏng boh klei mâo ară anei, ƀĭng ngă lŏ hma brei mtrŭt mđĭ bruă ba yua kdrăp mrâo čiăng bi hrŏ hnơ̆ng pruê hbâo, ba yua hâo hữu cơ bi hrô kơ sa kdrêč hbâo vô cơ. Mbĭt anăn, mtrŭt mđĭ ai ƀĭng ngă lŏ hma čŏng pô mkra lehanăn ba yua hbâo hữu cơ mơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng pô mâo msĕ si mnơ̆ng yua hlăm bruă pla mjing, eh mnơ̆ng rông, djah djâo mnơ̆ng yua... čiăng mkra mđĭ lăn,mđĭ boh tŭ bruă ba yua, mơ̆ng anăn bi hrŏ klei jưh knang kơ hbâo hóa học. Nguyễn Như Cường, Khua knơ̆ng bruă pla mjing, Phŭn bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang brei thâo: “Ênoh čhĭ hbâo pruê đĭ klei anei hmăi truh kơ bruă duh mkra pla mjing, hmăi truh kơ hdră duh bi liê, hmăi truh kơ boh tŭ, hmăi truh kơ hnư hrui wĭt lehanăn prăk mnga mơ̆ng mnuih ƀuôn sang hlăm bruă duh mkra. Kyua anăn, tal sa mtă kơ anôk bruă djŏ tuôm ti alŭ wăl mđĭ hĭn hdră mtô mblang kơ dŭm gru hmô, dŭm hdră msir, dŭm klei kčah mtrŭn hdră mnêč, ba yua mkiêt mkriêm hlăm bruă ruah mjeh, hbâo pruê, êa krih. Si srăng ngă čiăng kơ drei ba yua hbâo pruê tŭ dưn hĭn. Tal dua, ba yua djăp mta mnơ̆ng hữu cơ dôk mâo, čiăng drei msir mghaih, lŏ mkăp kơ bruă duh mkra pla mjing, mơ̆ng anăn bi hrŏ ênoh bi liê hlăm bruă pla mjing hlăk ênoh čhĭ hbâo pruê hlăk đĭ lu msĕ ară anei.

Ti anăp ênoh čhĭ hbâo pruê đĭ hlăm wưng giăm anei, ba lu klei hmăi hlăm bruă ngă lŏ hma, bruă ba yua lu mta hbâo pruê, ba yua djăp mta chế phẩm ăt msĕ mơh dŭm mta mnơ̆ng găl mâo ti krĭng ngă bruă mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma jing yuôm bhăn êdi. Anôk bruă lŏ hma ăt mtă kơ dŭm čar, ƀuôn prŏng ktrâo lač kơ mnuih ƀuôn sang ba yua hbâo pruê bi knar lehanăn tŭ dưn, mđĭ boh tŭ bruă pla mjing, ba yua hbâo hữu cơ./.