https://vov4.vov.vn/ede/brua-nga-lo-hma-nha-nong/klei-cih-durian-viet-nam-dhar-brua-eklai-prak-leh-anan-hdra-brua-bi-kla-kohum-493051.vov4

https://vov4.vov.vn/ede/brua-nga-lo-hma-nha-nong/boh-durian-viet-nam-anok-brua-enoh-eklai-prak-lehanan-ktue-elan-krong-kjap-kohum-mko-mjing-bi-kjap-mro-knal-kring-pla-mjing-hyua-kjap-klei-tu-dun-ko-mta-boh-kroh-mao-enoh-hin-anei-493166.vov4

Klei čih knhal tuič hlăm “Boh durian Việt Nam - Anôk bruă êbâo êklai prăk lehanăn ktuê êlan krơ̆ng kjăp kơhưm”, lač klă  “Čar mrâo, ƀuôn hgŭm mrâo, klei găl mrâo čiăng kơ boh durian jing mta mnơ̆ng phŭn mơ̆ng ala čar”.

 Leh bi mŭt hŏng čar Phú Yên, krĭng pla mjing boh durian mơ̆ng čar Daklak mrâo lŏ pŏk phai êbeh 41.000ha. Êlan dơ̆ng prŏng mrô 29 mkŏ mơ̆ng êa ksĭ Phú Yên hŏng knông lăn nah yŭ, boh taih êbeh 260 km, jing leh “êlan dơ̆ng boh durian” găn hlăm sa krĭng pla mjing prŏng wăt mơ̆ng duôr čư̆ nah ngŏ lehanăn nah yŭ, msĕ si krông Hiñ, Krông Hnang, Buôn Hô, Čư̆ Mgar...

Čiăng kơ krĭng pla mjing boh durian prŏng hĭn hlăm kluôm ala anei kjăp mơ̆ng phŭn agha. Êpul hgŭm bruă pla mjing boh durian Daklak mâo leh klei kuôl kă hŏng Knơ̆ng bruă ksiêm duah klei kreh knhâo bruă lŏ hma dliê kyâo lăn dap kngư mâo klei čih pioh bi hgŭm mghaih msir mta Cadimi lehanăn dŭm mta kăm dôk hlăm lăn, mkŏ mjing ênoh čuăn kơ bruă dlăng kriê wiê ênăk boh durian, dŭm mta mjeh pla, lehanăn ruah krĭng bi jăk… Phan Việt Hà, K’iăng khua knơ̆ng bruă ksiêm duah klei kreh knhâo bruă lŏ hma dliê kyâo Lăn Dap kngư lač, anei jing knhuang yuôm bhăn, anăp truh kơ klei dlăng kriê boh durian hlue hŏng klei bhiăn kjăp, msĕ si mđing truh kơ grăp mta lăn mdê mdê, lehanăn yan adiê tinăn:

“Ana boh durian mơ̆ng grăp krĭng mâo klei čăt jing mdê mdê. Snăn tơdah knŏng mâo mă sa ênoh čuăn, snăn dleh dưi mă bruă. Tui si kâo mĭn, anăp anei, tui si klei jing mơ̆ng lăn ala, yan adiê, klei duh mkra ala ƀuôn lehanăn klei mưng juăt hdră êlan dlăng kriê, drei srăng mkŏ mjing sa klei bhiăn kluôm, hlăm anăn mâo klei srăng bi mlih tui si krĭng, hŏng mta kñăm jing čiăng bi mâo boh tŭ jăk sơăi”.

Leh klei bi mŭt, Daklak ăt mâo leh hdră srăng rŭ mkra êlan dơ̆ng prŏng hŏng ênoh bi liê jih jang 29.000 êklai prăk, mkŏ dŭm krĭng pla mjing boh durian, ana tŭ yuôm prŏng hlăm čư̆ čhiăng trŭn nao kơ êa ksĭ, bi hrŏ êwang boh kbưi dŭm êtuh km êlan đuĕ nao kơ kdrŭn ksĭ, lehanăn êlan truh kơ dŭm ƀăng jang knông lăn ti nah dưr. Nguyễn Văn Hà, K’iăng khua knơ̆ng bruă lŏ hma, dliê kyâo Daklak lač, êlan klông mkra mrâo găn hlăm dŭm đang pla mjing prŏng, ăt srăng mjing klei găl prŏng kơ phung duh mkra, lehanăn dŭm boh ƀuôn hgŭm dưi rŭ mdơ̆ng dŭm boh hjiê, lehanăn sang anôk mkra mjing boh durian:

“Čiăng dưi mâo djăp ênoh čuăn doh mnơ̆ng ƀơ̆ng, srăng dưm kơ ya mta bruă msĕ si kơ logictic pioh kơ phung duh mkra mâo klei găl rŭ mdơ̆ng hjiê, lehanăn rơ̆ng bi djăp ênoh čuăn kơ klei mnia mblei hŏng ala tač êngao. Êngao kơ čhĭ boh hgăl dôk ka mkra mjing, alŭ wăl hkăk iêo jak klei duh bi liê mkra mjing boh durian mjing mnơ̆ng yua mkăn”.

Klei găl prŏng kơ bruă mkŏ mjing jih jang bruă lŏ hma mkra mjing, bi hgŭm mnuih pla mjing hŏng phung duh mkra, ƀai hĭn mơh brei mâo klei klă mngač leh gưl bruă ƀuôn hgu8\m mrâo mâo jao klei dưi kjăp hĭn. K’iăng khua phŭn bruă lŏ hma, lehanăn wăl hdĭp mda  Bùi Thanh Nam lač, truh leh yơh mmông dŭm ƀuôn hgŭm čŏng dăp hdră mă bruă bi djŏ hŏng hdră êlan kluôm ba wĭt klei tŭ dưn kjăp. Kyuanăn, mgi dih dŭm krĭng thơ̆ng kơ bruă pla mjing boh kroh, hlăm anăn mâo boh durian hlăk dôk pŏk mlar:

“Ară anei, tui si hdră êlan mâo jao leh klei dưi, bruă sang čư̆ êa dua gưl bi mâo klei dưi prŏng hĭn, boh nik hlăm bruă lŏ hma. Msĕ si gưl ƀuôn hgŭm ară anei mâo jao truh 17 bruă čuăn klă mngač. Anei jing leh klei găl kơ dŭm alŭ wăl čŏng duh bi liê, đru kơ bruă mkra êlan klông, knơ̆ng mbông êa, ba yua kdrăp mă bruă mrâo mrang… Lehanăn bi hgŭm kjăp hŏng phung duh mkra, dŭm êpul bi hgŭm čiăng mđĭ hĭn bruă duh mkra pla mjing lehanăn bi mkŏ mjing krĭng hơĭt hlăm bruă pla mjing, mâo djăp boh mnga kjăp pioh kơ bruă čhĭ mnia”.

Boh durian Việt Nam, hlăm anăn mâo lăn dap kngư mâo klei găl prŏng êdi hŏng dŭm ala čar hlăm ngŏ dhŭng Asi klei kơ lăn ala, yan adiê mbha yan hlăm jih thŭn, lehanăn jĕ hŏng ƀăng jang knông lăn. Tơdah dưi mghaih msir jih klei awăt kơ bruă mkra mjing, snăn klei tŭ dưn mơ̆ng bruă anei jing prŏng êdi. Nguyễn Thị Thái Thanh, Khua knơ̆ng bruă Ban Mê Green Farm lač, phung duh mkra hlăk dôk guôn klei sa ai mđrăm mbĭt mơ̆ng bruă sang čư̆ êa dua gưl, kñăm mghaih msir hĕ bi jih klei ktrŏ ară anei, bi kjăp ai dưi bi ktưn, mđĭ k’hưm mơ̆ng bruă anei.

“Klei mkra mjing kjăp, lehanăn kiă kriê boh kroh jing yuôm bhăn snăk. Boh ksă siam jih jang mnuih čiăng ƀơ̆ng sơăi, ƀiădah truh kơ yan hlăk mâo ksă lu, 400.000 tôn ksŭn hlăm dua mlan ti Daklak snăn hlei leh pô dưi ƀơ̆ng hĕ jih? Kyua bi ksă luh hlăm sa blư̆ mmông anăn phung ghan mnia bi kpĭ ênoh phung pla mjing. Snăn čiăng snăk mâo hdră êlan đru kơ phung duh mkra dưi čan prăk, lehanăn hŏng mnga hơĭt pioh mă bruă tŭ jing”.

Tơdah mâo mkŏ mjing dŭm krĭng phŭn bruă pla mjing lehanăn anôk mkra mjing, anăn yơh srăng jing hdră phŭn kơ bruă boh durian, snăn bi ksiêm dlăng bruă anei ya mta klei lŏ dơ̆ng mâo mđrĭgn mbĭt anăn, hlăk mâo leh lu čar mâo ênhă pla mjing boh durian prŏng dôk bi mkă tĭng. Ti anôk bi kƀĭn mđĭ kyar bruă pla mjing boh durian Việt Nam mơ̆ng phŭn bruă lŏ hma lehanăn wăl hdĭp mda mkŏ mjing ti čar daklak hlăk mlan 5/2025, lu phung bi ala lač: klei mkă ksiêm hnơ̆ng jăk, mkă hnơ̆ng kma đuôm mta amâo mâo jăk jing leh bruă ngă mđrĭng amâo mâo dưi tlaih ôh čiăng dưi mâo boh kroh djăp ênoh čuăn. Trần Minh Châu, pô bi ala mơ̆ng knơ̆ng bruă mkă hnơ̆ng jăk boh mnga Vinacontrol, lač:

“Tui si klei bhiăn, ară anei hmei mâo leh djăp klei găl. Ƀiădah čiăng mkŏ mjign mrâo sa anôk kăp ksiêm, jing lŏ djŏ tuôm hŏng lu klei bhiăn: Msĕ si kơ wăl hdĭp mda, kơ hdră mă bruă, kơ klei čoh čuăn hlăm bruă ngă hră mơar tui si hdră mtrŭn mrô 107, leh kơ anăn mkă tĭng hlue hŏng ênoh čuăn ISO 17025, lehanăn mkă dlăng tui si hdră kčah. Tơdah phŭn bruă kut kat mbĭt mđrăm hŏng dŭm phŭn dhar bruă, lehanăn bruă sang čư̆ êa alŭ wăl, kâo đăo bruă anei srăng dưi ngă hŏng klei pral”.

Knŏng leh mâo dua thŭn chcĭ mnia hŏng ala čar China, boh durian Việt Nam mâo ba wĭt leh dŭm klei tŭ dưn jăk; Jing leh boh kroh mâo čhĭ mnia đĭ kyar pral êdi. Dưn yua jih klei găl anei, mđĭ kyar djŏ hdră êlan hŏng ênoh mâo ba wĭt êgao kơ  3 êklai USD hlăm thŭn 2024, jing êbeh 50% jing ênoh tŭ dưn bruă mnia mblei boh kroh kơ ala tač êngao. Leh mâo ksiêm dlăng kjăp klei amâo mâo jăk hŏng boh kroh, boh durian sĭt nik srăng jing pô phŭn hlăm klei bi mnia mblei boh kroh, mâo ba wĭt mơ̆ng 5 - 7 êklai USD hlăm dŭm thŭn tinăp.

Hŏng dŭm hdră srăng ngă kjăp bi mâo lu mta mnơ̆ng yua mơ̆ng boh durian, snăn boh durian amâo lŏ djŏ knŏng jing mnơ̆ng čhĭ mnia phŭn mơ̆ng bruă lŏ hma, ƀiădah lŏ đĭ kơhưm kjăp bruă lŏ hma Việt Nam.

Čiăng kơ boh durian klă sĭt jing mnơ̆ng phŭn hlăm klei čhĭ mnia mơ̆ng ala čar, snăn brei mâo klei mă bruă bi sa hnơ̆ng, mđrăm hlăm jih jang, hŏng klei klă mngač mơ̆ng djăp gưl, dơ̆ng mơ̆ng mnuih pla mjing, phung duh mkra lehanăn truh kơ anôk bruă kiă kriê. Êjai anăn, kơhưm prŏng mơ̆ng boh durian jing boh phŭn mơ̆ng Việt Nam srăng mâo keli găl dưi đuĕ nao kbưi hĭn anăp jing knar hŏng dŭm anăn knăl hing ang hlăm tar rŏng lăn./