https://vov4.vov.vn/ede/brua-nga-lo-hma-nha-nong/klei-cih-durian-viet-nam-dhar-brua-eklai-prak-leh-anan-hdra-brua-bi-kla-kohum-493051.vov4

Hlăm klei čih tal dua mâo akŏ “Mkŏ mjing mrô krĭng klă sĭt, hyuă kjăp hdră yuôm kơ mta boh yuôm” pô čih klei mrâo  Sang mđung asăp blŭ VN ti Lăn Dap Kngư lač kơ hdră msir klă klơ̆ng mơ̆ng phung hlăm bruă, hŏng klei čang hmăng amâo djŏ knŏng kơrŭ wĭt leh klei dleh dleh ƀiădah lŏ mkŏ mjing bruă anei đĭ kyar kjăp.

Alŭ wăl pla mjing boh durian djăp ênoh čuăn VietGap mơ̆ng êpul 100 gŏ sang ti ƀuôn hgŭm Ea Knuêč, čar Daklak, yan anei hlăk hlê hrui êmiêt boh kroh. Phung ghan mniê hriê blei kma akŏ yan hŏng ênoh êlưih hĭn dah mkă hŏng yan êlâo, lehanăn klei dôk bi hyưt mâo mta kăm hlăm dŭm đang boh, ƀiădah dŭm gŏ sang pla mjing dôk hlăm êpul ăt kjăp ai tiê kơ boh kroh pô, djŏ hŏng ênoh čuăn ktang anăn.

Lê Văn Hùng, sa čô pô pla mjing boh durian lač, jih jang truh 100 héc ta tinei mâo mkăp leh mrô knăl krĭng pla mjing. Dŭm đang boh kơ anei dôk hlăm hdră bi hgŭm klei dlăng kriê wiê ênăk hŏng phung duh mkra, dơ̆ng mơ̆ng ênoh klei duh bi liê kơ bruă knuă hlŏng truh kơ klei kăp hrui blei boh mnga, jih jang bruă dlăng kriê wiê ênăk, mâo kiă kriê kjăp:

“Grăp gŏ sang mâo sơăi klei ƀuăn rơ̆ng hlue ngă djŏ hlăm bruă dlăng kriê wiê ênăk, prue hbâo truh kơ bruă bi mdoh đang boh leh hrui pĕ. Phung duh mkra mnia mblei hŏng ala tač êngao bi mguôp hŏng hmei hlăm bruă ksiêm dlăng mta kăm huĭdah mâo. Tơdah ƀuh ya mta klei amâo mâo jăk, snăn hlŏng mghaih msir mtam. Mơ̆ng anăn, mâo klei đăo knang kjăp hĭn mơ̆ng bruă pô mă".

Klei dlăng kriê wiê ênăk bi nao mđrĭng hŏng klei tŭ dưn, hlăk mâo leh lu phung duh mkra, lehanăn phung pla mjing ti lăn dap kngư dôk ngă, mâo ba wĭt klei tŭ dưn jăk. Mbĭt hŏng pô ba akŏ jing Daklak, lehanăn nah tluôn bi kduê mâo  Gia Lai, Lâm Đồng… ăt dơ̆ng mkăp mrô knăl krĭng pla mjing, lehanăn dŭm pluh anôk đŭng hruh boh durian. Dương Mah Tiệp – K’iăng khua knơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar Gia Lai brei thâo, čar mâo mkŏ mjing jih jang hdră êlan dlăng kriê wiê ênăk ana boh, hŏng ênha êbeh 13.250ha, mâo leh truh 52 phung duh mkra, 58 êpul hgŭm bruă, lehanăn 35 ƀĭng ngă lŏ hma bi hgŭm. Hjăn kơ ana boh durian, mâo leh 11 phung duh mkra ngă klei bi hgŭm hŏng 16 êpul hgŭm bruă mâo jih jang giăm 2.900ha. Hlue anăn, Gia Lai čŏng mtrŭt mđĭ klei bi hgŭm hlăm bruă tui si klei tŭ dưn lehanăn mâo hdră êlan čoh čuăn kjăp hlăm bruă knuă, kñăm ba wĭt lu boh mnga, lehanăn mâo hnơ̆ng jăk.

“Čar Gia Lai mâo nanao klei mtă lehanăn kăp hưn mthâo kơ dŭm gŏ sang pla mjing boh durian, dŭm êpul hgŭm bruă, ƀĭng hgŭm ngă lŏ hma pla mjing păn kjăp klei čiăng lehanăn ênoh čuăn hlăm klei bi mnia mblei. Tinei, mâo nanao phung duh mkra mđrăm mbĭt hŏng phung pla mjing boh durian, dŭm êpul hgŭm bruă, ƀĭng hgŭm phung pla mjing mkŏ mbĭt hlăm klei bi mnia mblei hŏng ala tač êngao, kñăm dưi mâo boh kroh jăk pioh čhĭ mnia”.

Ya mta bruă dôk găn ti dua boh čar Daklak lehanăn Gia Lai brei ƀuh, wăt bruă sang čư̆ êa, mnuih pla mjing, lehanăn phung duh mkra mâo sơăi klei gĭr mkŏ wĭt hdră dlăng kriê wiê ênăk, mkŏ mjing klei tŭ dưn mơ̆ng krĭng pla mjing. Tĭng kơ China jing lăn čar blei mnia boh durian prŏng hĭn mơ̆ng Việt Nam, ăt bi êdah dŭm klei gĭr anei, lehanăn lŏ mâo thiăm truh giăm 1.000 mrô knăl mrâo hlăm thŭn 2025 hŏng êbeh 800 krĭng pla mjing, lehanăn 130 anôk đŭng hruh tinei.

Snăn, hlăk čhuang hlăm yan hrui êmiêt boh durian tla dua thŭn 2 thŭn  2025 mơ̆ng Việt Nam lehanăn jing yan phŭn ti krĭng lăn dap kngư, kluôm ala mâo leh 1.400 mrô knăl krĭng pla mjing, lehanăn 188 mrô knăl anôk đŭng hruh.  Ngô Tường Vy – Khua knơ̆ng bruă mnia mblei hŏng ala tač êngao Chánh Thu, sa hlăm phung duh mkra mnia mblei boh durian lač, anei jing klei bi knăl jăk, brei ƀuh bruă čhĭ mnia boh durian mâo leh dŭm knhuang jăk leh găn klei amâo mâo jăk hlăm bruă čhĭ mnia hŏng ala tač êngao akŏ thŭn anei. Siămdah, êbeh 1.400 mrô knăl mâo mkăp, yap ăt jing ƀiă mkă hŏng dŭm ênhă mâo pla mjing leh boh durian. čiăng pral mâo mkăp mrô knăl kơ dŭm anôk adôk, snăn Ngô Tường Vy lač: Brei mâo hdră êlan kiă kriê kjăp, đăm lĕ ôh hlăm klei sa pô ngă soh bi jhat kơ jih jang - ngă hĕ kơ dŭm mrô knăl lĕ hlăm klei sua wĭt jih, ngă bi dleh klei čhĭ mnia hŏng ala tač êngao, msĕ hŏng dŭm mlan akŏ thŭn.

“Boh durian Việt Nam amâo mâo djŏ ôh amâo mâo dưi hlăm klei bi ktưn hŏng dŭm ala čar mkăn. Ƀiădah boh sĭt drei dôk kƀah klei bi sa hnơ̆ng hlămn bruă kiă kriê. Ară anei grăp čô mnuih – dơ̆ng mơ̆ng phung pla mjing, phung duh mkra hlŏng kơ dŭm anôk bruă kiă kriê, brei mâo klei thâo săng kơ bruă pô klam. Brei bi sa ai, mă bruă hŏng klei klă mngač, lehanăn mđrăm mbĭt bi leh ya mta bruă yap jing adôk ka djŏ, čiăng kơ grăp čô hơĭt ai tiê bi leh kdrêč bruă pô”.

Boh durian jing sa mta boh kroh mâo đru mguôp prŏng êdi hŏng bruă lŏ hma pla mjing, đru mđĭ leh klă mngač klei hdĭp mda mnuih pla mjing, ƀiădah bruă klam čiăng bi kjăp kơ bruă anei hơĭt jing adôk phưi tha ngă tui si čiăng. Êjai anăn, klei bhiăn pla mjing mâo mtrŭn leh mơ̆ng hlăk thŭn 2018, bi mlih nanao kơ jih jang mnơ̆ng pla mjing, kơ hdră dlăng kriê, kơ hbâo pruê, klei hrui pĕ, lehanăn mkra mjing boh mnga… ƀiădah ƀiă snăn mâo dưn yua kjăp hlăm bruă lŏ hma, hlăm anăn djŏ tuôm hŏng boh durian. Anôk bruă mkă knăl kơ knơ̆ng jăk mơ̆ng ala čar čoh čuăn kơ boh durian msĕ si TCVN 10739/2015 lĕ hlăm klei ka klă mngač ôh, ka thâo ba yua kjăp ôh hlăm klei mă bruă.

Trần Hậu Ngọc, K’iăng khua anôk bruă mkă tĭng ênoh cuăn hnơ̆ng jăk gưl ala čar mâo klei čang hmăng, dŭm klei bhiăn, mta mtrŭn djŏ tuôm hlăk dôk hlăm klei lŏ bi kjăp, čiăng bi djŏ hŏng hdră êlan mă bruă, ba klei tŭ dưn sĭt kơ hnơ̆ng tŭ boh mnga mâo, hlăm anăn mâo boh durian.

“Hmei anăp truh kơ bruă mkŏ mjing 1 anôk bruă gưl ala čar kơ bruă mkă mta čuăn kơ hnơ̆ng tŭ, lehanăn mmông anăn jih jang klei čoh čuăn bi mâo mrô knăl srăng dưi bi êdah hlăm sa hdră êlan čiăng kơ ênưih dưi thâo hluê ngă, lehanăn bi mkă dlăng, mjing mnơ̆ng kơ klei kăp đru mnuih pla mjing ba yua hlăm klei mă bruă. Hmei ƀuh čiăng dưi truh hŏng klei bi mnia mblei jăk hŏng ala tač êngao, anăn yơh jing kdrăp kơ drei bi ñŭ kma hŏng ala tač êngao”.