VOV4.Êđê- Dưn yua ênao êa mơ̆ng knơ̆ng kdơ̆ng êa bi êran pui kmlă Ƀuôn Tuôr Sah – ti akŏ êa Krông Knô, hlăm alŭ wăl 2 să Nam Ka leh anăn Krông Knô, kdriêk Lăk, čar Dak Lak, giăm 20 gŏ sang hriê mơ̆ng dŭm čar krĭng Yŭ mkra sang war hlăm êa čiăng rông kan. Leh êbeh 10 thŭn mđĭ kyar, kan kruah dưi ruah jing mta mnơ̆ng rông phŭn, ară anei grăp gŏ sang anăn mkăp brei kơ anôk mnia mblei hlăm brô 120 -150 tôn kan kruah hdĭp leh anăn lu kan kruah mđam hŏng hra, bhu krô. Kan kruah krô mơ̆ng anôk anei mâo lu mnuih khăp čiăng.

Amai Đỗ Thị Mỹ Ý, ƀuôn sang ti kdriêk Thoại Sơn, čar An Giang, nao ti ênao êa phŭn pui kmlă Ƀuôn Tua Sah - kdriêk Lăk, čar Dak Lak rông kan mơ̆ng thŭn 2011. Amai Đỗ Thị Mỹ Ý yăl dliê, mphŭn čô̆ kơ bruă hŏng sa war rông kan kruah sa anăn prŏng hlăm brô 30 m2, truh ară anei, gŏ sang mâo 4 war prŏng 120 m2, rông 30 êbâo drei, grăp thŭn mâo hlăm brô 10-12 ton. Mbĭt hŏng kan ba čhĭ, amai Ý lŏ ƀhu kan kruah krô, sa mta mnơ̆ng ƀơ̆ng jăk ñu mưng thâo leh hlăk dôk ti ƀuôn sang An Giang čhĭ kơ phung blei.

 “Grăp blư̆ mă kan mâo lu snăn lŏ lui pioh ƀhu đa, bi tơdah amâo mâo snăn blei kan dŭm war mkăn čhĭ kơ arăng. Pô ngă snăn kuêh jih tôk, rao bi doh, luk hŏng hra, amrêč, ƀhu krô mơ̆ng 2-3 adiê mđiă kơh ba čhĭ. Ênoh čhĭ snăn 200-300 êbâo/kg tui hlue hnơ̆ng jăk kan. Phung tuê hiu čhưn găn tinei blei lu, sĭt diñu ƀơ̆ng jăk leh anăn mưng snăn amâo dưi hriê blei tinei ôh snăn lŏ iêô đĭng blŭ akâo blei snăn pô mơĭt kơ digơ̆. Amâodah pô dưm kơ anôk čhĭ arăng čhĭ brei”.

Phạm Quốc Bình ti ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt brei thâo, ñu pô leh anăn phung hlăm gŏ sang khăp snăk djam kwar Yŭ hlăm anăn mâo kan kruah krô. Grăp blư̆ găn ênao êa phŭn pui kmlă Ƀuôn Tua Sah ñu lŏ weh blei mnơ̆ng dŭm gŏ êsei rông kan tinei. Bình brei thâo, hlăk anei jing wưng mâo lu kan kruah krô jăk hĭn hlăm thŭn, kyua djŏ wưng hrui mă, yan adiê mđiă găl jăk kơ ƀhu kan. Hlue si Bình, kan kruah krô yan anei ƀơ̆ng amâo đei praĭ ôh, jăk snăk; dưi ăm, đeh ngă mnơ̆ng ƀơ̆ng hŏng kpiê amâodah tŭk hŏng êsŭn huă hŏng êsei. Tal anei, ñu blei 10 kg, pioh kơ gŏ snag ƀơ̆ng leh anăn ngă mnơ̆ng myơr kơ găp djuê.

“Kâo khăng ƀơ̆ng djam kan kruah kro kwar Yŭ sui hŏng anei êbeh 10 thŭn hlăk mâo gưl nao ti čar An Giang. Thŭn dih hlăk găn krĭng ênao êa phŭn pui kmlă Ƀuôn Tua Sah, kâo ƀuh diñu čhĭ anăn lông blei, leh ƀơ̆ng ƀuh jăk, amâo mâo klei mdê ôh hŏng kan kruah krô ti dŭm čar kwar Yŭ. Grăp blư̆ mâo gưl nao găn kdriêk Lăk kâo lŏ blei, leh anăn wĭt mkra mjing iêô ƀĭng găp hriê mnăm kpiê. Hjăn hruê anei kâo blei 10 hruh ba ƀơ̆ng leh anăn brei kơ phung găp leh anăn găp djuê.”

         Sao Hương –  K’iăng Khua adŭ bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk Lăk hâo hưn, hlăm ênao êa phŭn pui kmlă Ƀuôn Tua Sah ară anei mâo lu gŏ êsei rông kan war, hlăm anăn mâo 50 war thơ̆ng rông kan kruah, hlăm ênhă hlăm brô 6 ha ênao êa. Grăp thŭn dŭm anôk rông tinei mkăp kơ anôk ba čhĭ hlăm brô 100-120 ton, hrui wĭt mơ̆ng 5 -6 êklai prăk.

Sao Hương brei thâo, klei găl mđĭ kyar bruă rông kan ti alŭ wăl jing prŏng snăk kyua mâo lu ênao êa. Anôk ba čhĭ kan snăn lu leh anăn kjăp, ba prăk hrui wĭt kơ phung rông kan kruah ƀhu krô jing mnơ̆ng ƀơ̆ng jăk mdê hjăn, lu phung tuê ktuê êlan Đà lạt - Ƀuôn Ama Thuôt khăp snăk.

“ Bruă ba čhĭ kan ară anei snăn klă klơ̆ng găl ênưih. Amâo djŏ knŏng mkăp ti kdriêk ôh ƀiădah lŏ mkăp mnơ̆ng bơ̆ng jăk kơ dŭm anôk ba čhĭ msĕ si Krông Knô, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt; amâodah ba čhĭ hlăm dŭm kdriêk riêng gah mơ̆ng čar Lâm Đồng msĕ si Lâm Hà, Dam Rông. Êngao anăn, kan kruah krô mâo lu phung tuê găn êrô tinei blei lu. Lu phung tue khăp snăk kơ kan kruah krô anei”./.

Čar Dak Lak ară anei mâo 3 êa krông prŏng jing Sêrêpôk, Krông Ana, Krông H’Nang hŏng êbeh 700 knơ̆ng kdơ̆ng êa prŏng, ênhă ênao êa truh kơ dŭm êbâo ha, jing klei găl kơ bruă rông kan hdang, hlăm anăn mâo bruă rông kan kruah. Čiăng đru kơ phung rông kan anei, Trịnh Bá Sơn – k’iăng khua anôk bruă rông kan hdang čar Dak Lak srăng bi klă hĭn kơ bruă rông kan kruah mâo hnơ̆ng tŭ jăk.

-Akâo kơ ih đru kah mbha lăng, hdră rông kan kruah hlăm war rông ti dŭm hnoh krông, dŭm ênao êa phŭn pui, knơ̆ng kdơ̆ng êa dŭm čar, snăn mnuih rông kan msĕ snăn ya mta bruă srăng mprăp hĕ?

Trịnh Bá Sơn: “Hlăm čar Daklak bruă rông kan kruah mâo anôk rông jăk jing mơ̆ng 6 mđĭ 6, amâodah mơ̆ng 6 mđĭ 12. Drei yua msei V6 mâo wăt tono ksu pioh mkra war rông kan đung dlông êlah êa, mkŏ dưm hlăm dŭm anôk êlan man guôp jing mơ̆ng 2,5m kơ dlông, boh rưng ñuăl man bi jăk hnơ̆ng êa đoh, čiăng bi mâo djăp osi kơ kan đĭ prŏng. Boh nik anôk mkŏ dưm war tơdah hlăm hnoh krông drei mđing tal êlâo kơ hnơ̆ng êa đoh, kñăm rơ̆ng kơ hnơ̆ng êa đoh jăk hlăm anôk mkŏ dưm war, tal dua dah rông hlăm ênao phŭn pui snăn drei mkă tĭng anôk mkŏ dưn war bi mâo djăp boh êlam êa, tal 3 jing dlăng kơ hnơ̆ng êa doh; hŏng kan kruah bi mâo hnơ̆ng pH ƀiă êdi mơ̆ng 6,5 truh 8 jing guôp, hnơ̆ng osi čiăng kơ kan đĭ prŏng, hdĭp jăk ƀiă êdi 40miligram/lit, knhal tuič jing dŭm hnơ̆ng ênoh bring, lehanăn ya mta mkăn ăt brei bi djŏ guôp”.

- Ară anei mâo lu snăk djuê mjeh kăn kruah mâo hlăm anôk čhĭ mjeh kan, ih lông kčĕ brei ya mta mjeh kan kruah jing jăk brei phung rông kan ruah jing guôp hŏng bruă rông anei? 

Trịnh Bá Sơn: “Kan kruah rông hlăm čar ară anei mâo dua mta mjeh dôk rông anăn jing kan kruah mnga, lehanăn kan kruah kŏ knur. Tui si klei hmei tĭng mă snăn, mta mjeh kan phung ƀuôn sang khăp rông hĭn ară anei jing kan kruah kŏ knur. Bi anôk nao blei mjeh, mâo dŭm anôk čhĭ mjeh kan ti să Êa Kao, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt mâo čhĭ mta mjeh kan anei, siămdah hmei mâo mơh klei čiăng mtă kơ phung rông kan hdơr nao blei hlăm dŭm anôk mâo leh k’hưm, jăk mâo djăp ênŭm hră mơar, lehanăn mâo dŭm mta mjeh kan jăk pioh blei wĭt rông čiăng bi kan ktang hdĭp jăk.

-Ưh, ih mâo đru kčĕ brei leh kơ hdră ruah mjeh kan kruah, snăn bi bruă čiêm kan si ngă čiăng bi djŏ?

Trịnh Bá Sơn: “Mâo dua mta mnơ̆ng pioh čiêm kan kruah, anăn jing mnơ̆ng ƀơ̆ng dưi mkra mjing leh êlâo bi luôn asăr pioh truăn mčiêm kan kruah mâo čhĭ hlăm sang mnia; mta tal dua jing djăp mta kan đ'iêt mkăn mâo trah yao hlăm êa hnoh, ênao êa... hlăm klei rông kan kruah phung rông kan dưi ba mčiêm dua mta mnơ̆ng anăn, kñăm bi hrŏ mơh ênoh bi liê. Hdră mčiêm ngă djŏ hlăm 4 mta snei, čoh čuăn sa anôk, mka ênoh mčiêm bi man jih kan ƀơ̆ng, hnơ̆ng jăk mnơ̆ng ƀơ̆ng, mbha lu kdrêč. Êjai hlăm klei rông hdơr mčiêm 3 blư̆ hlăm sa hrue, aguah ưm, yang hrue dơ̆ng, lehanăn tlam, djŏ hŏng klei čoh čuăn anôk mkra mjing leh mnơ̆ng ƀơ̆ng kơ kan. Snăn ară anei dưi dưn yua jih kan hdang mâo hlăm hnoh krông Ana, ênao phŭn pui Ƀuôn Tuôr Sah, ruah mmông nao bi trah yao kan hdang mkăn pioh mčiêm kơ kan kruah, kñăm bi hrŏ ênoh bi liê blei mnơ̆ng ƀơ̆ng leh mkra mjing, lehanăn mđĭ ênoh tŭ dưn mâo ba wĭt. Klei mčiêm djăp mta kan hdang lŏ bi mkra hĕ mâo ƀiă, bi lŭk hŏng amlơ̆k, lehanăn răng amâo mâo dưi mčiêm êbeh ôh mnơ̆ng ƀơ̆ng kơ kan ênưih jhat bi čhŏ êa".

-Bi kơ răng mgang huĭ klei mnơ̆ng ngă hŏng kan kruah ya mta bruă năng mđing?

Trịnh Bá Sơn: “Hŏng kan kruah kreh mâo dŭm mta klei ruă msĕ si: Bi mmao, bi ruih, ênưih mâo hĭn hlăm yan êăt, kyua adiê êăt snăn dŭm mta kman mmao jhat ênưih nđĭ lêč. Tơdah kan tuôm hŏng klei mmơ̆ng ngă, snăn kan amâo mâo thâo prŏng ôh, tăp năng hlŏng truh kơ djiê. Snăn mâo klei čiăng mtă kơ phung rông kan, êngao kơ bruă ruah mjeh jăk, ruah anôk rông jăk snăn bruă răng kriê klei mâo klei suaih jing yuôm bhăn snăk. Boh nik jing bruă răng yơh yuôm bhăn hĭn. Kyuadah leh tuôm hŏng mnơ̆ng ngă, lŏ dơ̆ng mkhư̆ mdrao snăn amâo jăk mâo klei tŭ dưn ôh. Kơ hdră gang mkhư̆, snăn mtă kơ phung rông kan mđing yua čŭr, boh nik blei čŭr hruh yuôl jŭm war rông kan pioh bi mdoh êa kñăm mkhư̆ mta mmao jhat, mta kman ñŭ kma, ba yua êa drao mdjiê kman bi djŏ pioh krih hlăm jŭm war rông kñăm bi mdoh mmao jhat, mđing êjai rông kan lŏ thiăm mbŏ mta vitamin C čiăng kơ kan mâo ai ktang bi kdơ̆ng hŏng djăp mta klei ruă.

- Lač jăk kơ ih lu!