Ti ênhă lăn êbeh 1,2ha pla pluă kphê, tiu leh anăn durian dôk hlăm wưng bi mboh, Triệu Văn Phúc, ti ƀuôn hgŭm Quảng Phú, čar Dak Lak hơ̆k mơak brei thâo: klei bi hmô anei jing boh tŭ dưn leh lu thŭn nao hgŭm hlăm êpul hgŭm bruă leh anăn yua hdră mnêč mrâo hriăm mơ̆ng dŭm adŭ bruă mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma. Hluê si Phúc, êlâo dih gŏ sang knŏng mă msĕ si klei mưng, boh tŭ dưn amâo mâo lu ôh. Mơ̆ng nao hgŭm hlăm êpul hgŭm bruă, mâo klei hriăm wĭt pla kphê krih êa hŏng aruăt êa, kriê dlăng, gang mkhư̆ mnơ̆ng ngă, pla pluă leh anăn mâo anôk ba čhĭ, boh tŭ dưn klei ngă bruă mâo klei đĭ klă sĭt.

 “Êlâo dih ka nao hlăm êpul hgŭm bruă prăk hrui wĭt ƀiă êdi. Ară anei mâo êpul hgŭm bruă, pô nao hgŭm mâo hnư hrui wĭt lu hĭn, lŏ wĭt pla kphê ngă hluê si êpul hgŭm bruă mâo lu klei jăk. Mnuih ƀuôn sang ngă hŏng gru hmô mơ̆ng êpul hgŭm bruă kơ hdră dlăng kriê, krih êa drao, pla pluă kphê hŏng tiu leh anăn durian”.

Phúc jing sa hlăm 27 čô hgŭm hlăm êpul hgŭm bruă lŏ hma Bình Minh, ti ƀuôn hgŭm Quảng Phú, čar Dak Lak. Mơ̆ng mjing mơ̆ng thŭn 2016, tal êlâo êpul bruă tuôm hŏng lu klei dleh dlan kơ ngăn prăk leh anăn hdră mnêč. Ƀiădah, kyua dưi mkŏ hŏng dŭm adŭ bi hriăm, klei kƀĭn trông, klei mnia mblei mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng êpul bruă mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma mkŏ mjing, phung nao hgŭm dưi bi mlih klei mĭn mkra mjing, jhŏng dưn yua kdrăp mrâo mrang. Triệu Thị Châu,  khua kiă kriê êpul hgŭm bruă brei thâo, mkŏ klei mkra mjing kphê, tiu hŏng êlan hơĭt kjăp đru kơ klei hdĭp phung hgŭm hơĭt kjăp hĭn.

 “Dŭm thŭn hŏng anei kphê mâo klei hơĭt hĭn hŏng dŭm thŭn êlâo hlăk hmei ka yua kdrăp kriê dlăng anei. Hmei lŏ thâo kơ klei ksiêm dlăng hbâo pruê, thâo ksiêk mbha kơ grăp yan, kyuanăn hnơ̆ng jăk kphê mâo lu hĭn, knơ̆ng bruă kphê phŭn bi myuôm hnơ̆ng jăk kphê hmei”.

Amâo djŏ knŏng êpul hgŭm bruă Bình Minh, lu anôk bruă mkăn ti Dak Lak ăt dôk ba yua bruă klam mơ̆ng Mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma čiăng mkŏ mjing krĭng pla mjing hơĭt kjăp. Msĕ si Êpul hgŭm bruă lŏ hma Čư̆ Suê 2-9, ƀuôn hgŭm Quảng Phú bi mguôp hŏng knơ̆ng bruă duh mkra mnia mblei 2-9 Dak Lak (SIMEXCO Dak Lak) mkra mjing kphê hluê hnơ̆ng čuăn Fairtrade.  Đặng Dậu Thanh, Khua êpul hgŭm bruă brei thâo, bi mguôp hŏng knơ̆ng bruă, êpul hgŭm bruă mâo ai dưi čiăng duh bi liê kơ hjiê, kdrăp bhu krô kphê mtah, mbĭt anăn ba yua kdrăp kriê dlăng mrâo mrang:

 “Nao hgŭm hlăm klei bi mguôp, êpul hgŭm bruă mâo knơ̆ng bruă đru kdrăp bi mlih mrô hlăm bruă lŏ hma, dưi čih pioh klei mkra mjing, kriê dlăng mnơ̆ng ngă, ƀĭng ngă lŏ hma dưi dlăng hlăm đĭng blŭ thâo mĭn mơ̆ng pô, hluê anăn đru kơ pô dưi thâo klă bruă mkra mjing mơ̆ng grăp thŭn, ba wĭt boh tŭ dưn kriê dlăng jăk hĭn, tui duah phŭn agha ênưih hĭn”.

Bi klă klei yuôm bhăn mơ̆ng klei bi mguôp, čar Dak Lak hluê ngă leh lu hdră êlan bi lar bruă klam mơ̆ng bruă duh mkra êpul leh anăn êpul hgŭm bruă lŏ hma. Dŭm êtuh klei bi mguôp dưi bi klă, lu knơ̆ng bruă čŏng bi mguôp hŏng ƀĭng ngă lŏ hma čiăng mkŏ mjing krĭng pla mjing bi kƀĭn. Hlăm wưng thŭn 2021 - 2025, Anôk bruă mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma čar Dak lak bi mguôp hŏng dŭm anôk bruă, knơ̆ng bruă ngă dŭm gru hmô rang mdah, kñăm mđĭ kyar ana pla mjing, mnơ̆ng rông phŭn mơ̆ng čar. Đinh Văn Đang,  Khua anôk bruă Mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma čar Dak Lak brei thâo:

 “Hmei vi mguôp hŏng dŭm anôk bruă, dŭm knơ̆ng bruă hlăm klei mlih mrô čiăng mkŏ mjing dŭm gru hmô rang mdah, boh nik jing djă kngan ktrâo bruă čiăng đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma thâo kơ dŭm bruă mrâo, dưn yua klei thâo mĭn anak mnuih mkra mjing, kdrăp AI hlăm mkra mjing bruă lŏ hma”.

Dưi ƀuh, hdră mtrŭt mjhar bruă ngă lŏ hma mâo bruă klam phŭn, ktrâo lač, bi hgŭm mguôp hŏng ƀĭng ngă lŏ hma čiăng kơ mnuih ƀuôn sang hluê ngă jăk hĭn bruă klam bi hgŭm mơ̆ng 4 anôk phŭn. Čiăng bi mklă bruă klam anei, pô čih klei mrâo mâo leh klei blŭ hram hŏng Đặng Bá Đàn, Kơiăng khua adŭ bruă ksiêm dlăng nah Dhŭng, anôk mtrŭt mjhar bruă ngă lŏ hma ala čar.

- Mơ̆ng klei mtrŭt mjhar bruă lŏ hma, hlăk dôk mâo klei kjăp plah wah mnuih ngă lŏ hma, êpul hgŭm bruă lehanăn phung duh mkra ti Lăn dap kngư, snăn akâo kơ ih mblang lăng bi mngač hĭn bruă klam klei ktrâo atăt mơ̆ng bruă mtô bi hriăm bruă lŏ hma hlăm klei mkŏ mjing, lehanăn pŏk phai krĭng pla mjing phŭn msĕ si hŏng kphê, tiu, boh durian?

Đặng Bá Đàn: Êbeh 30 thŭn hŏng anei leh, jih jang bruă mtô bi hriăm mtrŭt mjhar kơ lŏ hma pla mjing mâo ngă leh lu bruă, bi mguôp kjăp hŏng phung ngă lŏ hma, boh nik hlăm krĭng Lăn dap kngư. Êlâo dih hmei ngă bruă ktrâo atăt bruă lŏ hma jing pŏk êlan bi hriăm mnuih ƀuôn sang thâo pla kphê, tiu, boh durian hlăm đang hma mtam, lehanăn mâo boh tŭ dưn yuôm bhăn. Ƀiădah ară anei, ti anăp klei đĭ kyar prŏng mơ̆ng yang ƀuôn, mơ̆ng ala tač êngao, čiăng kơ drei mâo klei thâo săng lu hĭn kơ bruă lŏ hma hŏng klei êlam hĭn, hŏng bruă čuăn prŏng hĭn, snăn lŏ mđĭ hĭn bruă klam mơ̆ng bruă ktrâo atăt mtô mblang bruă lŏ hma.

Ară anei, jih jang bruă mtô mblang ktrâo atăt bruă lŏ hma gưl ala čar, lehanăn truh hlăm dŭm boh čar ngă bruă ktrâo atăt mtô mblang bruă lŏ hma hlue hlăm dua gưl djŏ hŏng hră mtrŭn mrô 60. Ară abei bruă klam mtô mblang bruă lŏ hma, tal êlâo jing nao mđrăm mbĭt hŏng phung pla mjing, pioh ngă bruă mkŏ hŏng phung duh mkra, hŏng dŭm êpul bruă  hgŭm duh mkra, msĕ si êpul bruă mơ̆ng ala tač êngao, mđĭ ai dưi, mâo klei bi mguôp kjăp rơ̆ng kơ bruă pla mjing đĭ kyar. Mbĭt hŏng phung kreh knhâo, dŭm êpul hgŭm lehanăn êpul bruă êngao knŭk kna đru kơ mnuih pla mjing thâo săng hĭn kơ bruă mđĭ kyar kjăp, mđĭ boh tŭ boh mnga mâo, đĭ ênoh mâo ba wĭt kơ mnuih pla mjing.

-Êjai hlăm klei yan adiê bi mlih lehanăn klei čoh čuăn kơ hnơ̆ng tŭ jăk pioh čhĭ mnia hŏng ala tač êngao brư̆ hrue prŏng hĭn, snăn si bruă ktrâo atăt mtô mblang bruă lŏ hma srăng lŏ nga?

Đặng Bá Đàn: Drei ƀuh, mơ̆ng klei yan adiê dôk bi mlih hlăm tar rŏng lăn, snăn bruă tal êlâo mơ̆ng klei ktrâo atăt bruă lŏ hma jing mjuăt bi hriăm čiăng thâo ƀuh lehanăn thâo săng kjăp čiăng mâo hdră êlan mdrơ̆ng bi djŏ, hdră êlan mă bruă bi năng čiăng dưi găn jih klei lông dlăng mrâo hlăm bruă pla mjing, anăn jing pla mjing pioh kơ klei čhĭ mnia, mđĭ boh tŭ dưn boh mnga mâo mơ̆ng Việt Nam pioh čhĭ kơ ala tač êngao.

Klei bi mlih mrô, jing sa hdră êlan mơ̆ng tar rŏng lăn hŏng bruă lŏ hma, lehanăn hlăm lu bruă mkăn. Bi hŏng bruă ktrâo atăt mtô mblang bruă lŏ hma hmei mkŏ mjing leh phần mềm, mâo dŭm mta app jăk pioh đru mnuih pla mjing thâo tĭng knăl kơ klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, kơ hbâo prue, kơ bruă hrui êmiêt boh mnga , lehanăn dŭm mta bruă djŏ tuôm hŏng yan adiê. Dŭm mta phần mềm mâo ngă jing bi mguôp hŏng Enfarm, hŏng đạm Cà Mau, Agri-plus Bayer…. Diñu mâo dŭm phần mềm mkŏ hŏng mnuih ngă lŏ hma, čiăng kơ mnuih ngă lŏ hma kăp ksiêm kơ hdră êlan dlăng kriê wiê ênăk, ba wĭt klei tŭ dưn jăk hlăm bruă gang mkhư̆ klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, lehanăn hlŏng truh kơ hrui êmiêt boh mnga bi jăk hĭn.

- Tui si ih, ti anôk jing kliăng čiăng kơ hdră êlan bi hgŭm “Êpul hgŭm bruă – klei bi hgŭm – klei bi mlih mrô” mđĭ hĭn klei tŭ, lehanăn dưi kjăp hlăm krĭng lăn dap kngư anei?

Đặng Bá Đàn: Lŏ mđĭ hĭn bruă mjuăt bi hriăm mnuih ngă lŏ hma, mơ̆ng anăn, čiăng dưi mkŏ mnuih ngă lŏ hma, hŏng dŭm êpul hgŭm bruă, êpul phung pla mjing pioh bi lar hdră ba yua klei bi mlih mrô kơ mnuih pla mjing. Hmei mâo klei čiăng mtă pioh ba yua, hŏng đĭng blŭ thâo mĭn.

Hlăm bruă pla mjing mâo bruă klam hŏng dŭm krĭng msĕ si ti Lăn dap kngư anei snăn hmei hlăk dôk pla mjing dŭm mta ana yap jing phŭn. Hmei ktrâo atăt hdră êlan mđĭ kyar kjăp kơ klei duh mkra ala ƀuôn, kơ wăl hdĭp mda, si srăng ngă čiăng kơ mnuih pla mjing dưi mâo hnơ̆ng hrui wĭt hơĭt, lehanăn thâo dưn yua jih hdră dlăng kriê wiê ênăk djŏ hŏng hdră êlan kreh knhâo, bi mâo ênoh đuĕ nao kơ hnơ̆ng kjăp, jăk, čhĭ yuôm, lehanăn rơ̆ng hlăm bruă răng mgang wăl hdĭp mda, mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê.

Hmei mkŏ mjing jih jang hdră êlan mă bruă, ƀiădah mđrĭng hŏng anăn rơ̆ng kjăp bruă răng mgang wăl hdĭp mda, răng mgang lăn, êa, jih jang mnơ̆ng dhơơ̆ng hdĭp, lehanăn mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê. Anăn yơh jing bruă năng ngă pioh kơ klei mđĭ kyar kjăp ară anei.

-Lač jăk kơ ih lu!