VOV4.Êđê- Ară anei dôk jing wưng hrui pĕ boh soaì ti dŭm čar Lăn Dap Kngư, ƀiădah bruă ba čhĭ dleh dlan snăk. Ti dŭm krĭng phŭn pla boh soai msĕ si Êa Sup, čar Dak lak, Dak Mil, čar Dak Nông, leh anăn krĭng riêng gah msĕ si čar Khánh Hoà, ênoh boh soai knŏng dŭm êbâo prăk hlăm 1 kg, leh anăn ăt kăn dưi ba čhĭ mơh. Boh klei djŏ yan boh mnga ƀiădah luič ênoh mâo leh hŏng lu mta boh mnga lŏ hma, ƀiădah mta phŭn ăt jing klei čŏng pla mjing. Bruă kčah hŏng bruă sang čư̆ êa alŭ wăl leh anăn mta phŭn ăt jing brei bi mlih ana pla mjing djŏ guôp leh anăn tă hdră kơ bruă lŏ hma mkra mjing hluê ênoh yuôm.

Êbeh 12 thŭn pla boh suai, ƀiădah grăp yan gŏ sang amai Huỳnh Thị Thương ti să Êa Lê, kdriêk Êa Sup, čar Daklak lĕ nanao hlăm klei dleh dlan. Ñu brei thâo, êbeh 4 ha đang boh suai hlăk hlăm yan hrui pĕ, tĭng srăng mâo hlăm brô 20 tôn boh, êjai ară anei knŏng mrâo čhĭ hliê mă mil dŭm êtuh kg đuič:

“Thŭn anei jăk êa hlĭm hjan djŏ boh mnga, ƀiădah čhĭ mnia amâo mâo yuôm, ênoh trŭn măng ai. Čiăng dưi hrui pĕ jih boh hlăm đang, ƀiădah hŏng ênoh kgŭ 5 êbâo prăk/kg, anăn jing luič liê măng ai, kăn dưi hnô rei prăk blei êa drao. 4 ha anei dah mâo ba wĭt hlăm brô 200 êklăk prăk kơh jing năng, ƀiădah ară anei ênoh trŭn, snăn sang hmei luič êbeh 30 êklăk prăk”.

Lê Thôi dôk bi mĭn bi mlih đang boh soai hŏng ana pla mjing mkăn

Ênoh čhĭ boh suai trŭn măng ai ngă kơ Lê Thôi, ti alŭ mrô 8, să Êa Lê dôk rŭng răng kyuadah hrui amâo lŏ djăp ôh kơ ênoh leh bi liê, anăp srăng rŭ jih yơh đang boh:

“Ênoh ênil ară anei knŏng dôk mă mil 2.500 prăk/kg, dŭm thŭn êlâo mâo 18 êbâo prăk, 19 êbâo prăk. Dŭm thŭn leh kâo mâo čhĭ mơ̆ng đang boh anei truh 200 êklăk prăk, thŭn anei mơ̆ng akŏ bă kơ ară anei čhĭ kao mâo mơh 1 êklăk mkrah, kyuadah čhĭ amâo mâo pô blei ôh. Tơdah lŏ duh kơ êa drao snăn srăng luič êbeh 20 êklăk prăk, ƀiădah lĕ amâo mâo thâo bĭt anôk čhĭ ôh, snăn si thâo lŏ mjing. Kâo dôk mĭn, tơdah nanao msĕ snei, srăng rŭ hĕ yơh ana boh anei, mlih pla mnơ̆ng mkăn lĕ”.

Msĕ snăn mơh, Trần Hữu Lợi ti alŭ mrô 6, să Čư̆ Mlêñ, kdriêk Êa Sup mâo êbeh 30 ha đang boh suai ăt lĕ hlăm klei luič liê mơh. Ñu brei thâo: Dŭm thŭn êlâo, êjai ka truh ôh yan hrui pĕ boh, phung ghan mnia truh hriê akâo blei leh êlâo jih boh hlăm đang mtam. Ƀiădah bi thŭn anei, ñu hiu duah djăp anôk čiăng mâo mnuih blei čhĭndah lŏ bi hnô kơ ênoh bi liê pliê mơh:

“Hŏng ênoh čhĭ boh suai msĕ si ară anei, leh kah jih kơ ênoh bi liê, mưn mnuih hrui pĕ boh, snăn pô đang boh amâo mâo ba wĭt prăk mnga ôh”.

Ti krĭng pla boh suai hlăm čar Daknông anăn jing să Dak Rla, lehanăn Dak Găn, kdriêk Dak Mil, boh suai hlăk hlăm yan hrui pĕ mơh, boh ksă brŭng hlăm ana, lehanăn luh bŏ phŭn, tơl pô đang boh kăn ar duah duiñ rei kyuadah čhĭ amâo mâo yuôm ôh. Phung ƀuôn sang bi yăl dliê, ênoh čhĭ boh suai mjeh Taiwan čhĭ hlăm đang knŏng mơ̆ng 2 êbâo truh 3 êbâo prăk/kg. Nguyễn Văn Hùng, ti alŭ Tân Lập, să Dak Găn brei thâo dua thŭn êlâo đang boh suai ñu giăm 2ha, grăp thŭn mâo pĕ truh 3 yan, dưi mâo truh 150 tôn, čhĭ hŏng ênoh mơ̆ng 48 êbâo truh 50 êbâo prăk/kg, leh kah hĕ jih kơ ênoh bi liê ñu adôk mơ̆ng 500 – 600 êklăk prăk/thŭn. Ƀiădah thŭn anei, boh suai luh jih bŏ phŭn mtam, kăn lŏ ar hiu duiñ rei, kyuadah čhĭ amâo mâo yuôm ôh.

Lê Văn Hoàng, k’iăng khua knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk Dak Mil, brei thâo hlăm kdriêk jing anôk pla boh boh suai prŏng hlăm čar Daknông. Hlăm brô 5 thŭn kơ anei, ana boh suai dưi yap jing sa hlăm dŭm mta mnơ̆ng pla phŭn, lehanăn jing mnơ̆ng dưi ba wĭt hơĭt kơ lu gŏ sang. Kluôm kdriêk mâo leh êbeh 1 êbâo ha đang boh suai djăp mta, hŏng ênoh mâo grăp thŭn hlăm brô 75 êbâo tôn. Bruă čhĭ boh suaih mtah amâo mâo hơĭt ôh, kyuanăn yơh alŭ wăl mâo leh klei akâo kơ čar iêo jak phung duh mkra mnia mblei duh bi liê rŭ mkra anôk bruă mkra mjing boh suai, amâodah rŭ mdơ̆ng hjiê bi êăt prŏng čiăng bi hơĭt ênoh ênil đru kơ mnuih pla mjing.

Lu phung pla mjing rŭng răng kyua amâo mâo pô blei boh soai

Tui si Trần Doãn Sáng, k’iăng khua adŭ bruă lŏ hma kdriêk Êa Sup, čar Daklak, kluôm kdriêk mâo giăm 560 ha đang boh suai djăp mta, hnơ̆ng boh suai mâo giăm 14 êbâo tôn. Anei jing mta ana boh jing guôp hŏng lăn čuah thu ti Êa Sup. Siămdah, kyua klei pla mjing đang boh suai anei jing čŏng ngă mă hjăn, snăn bruă tui duah anôk čhĭ mnia tuôm hŏng lu klei dleh dlan. Alŭ wăl hlăk tă hdră đru kơ phung pla mjing mâo klei bi mguôp duh mkra pla mjing mơ̆ng phŭn hlŏng kơ êdŭk hlăm klei kjăp.

“Ară anei kdriêk hlăk mđĭ hĭn bruă hâo hưn hŏng dŭm gŏ sang pla ana boh suai čiăng dưi mkŏ mjing êpul ngă bruă mơ̆ng phŭn hlŏng kơ êdŭk mbĭt hŏng phung duh mkra mnia mblei hlăm čar, lehanăn êngao čar kăp hrui blei jih boh mnga mơ̆ng mnuih pla mjing. Kdriêk akâo leh kơ knơ̆ng bruă lŏ hma lŏ dơ̆ng maoa hdră đru hlăm klei bi mguôp hŏng hdră êlan kjăp mơ̆ng phŭn hlŏng kơ êdŭk, mkŏ mjing hdră êlan mă bruă kjăp đru brei kơ kdriêk. Akâo kơ čar lŏ dơ̆ng iêo mthưr klei duh bi liê boh nik phung mkra mjing boh kroh čiăng dưi mâo mnơ̆ng pioh čhĭ kơ ala tač êngao hŏng klei kjăp”.

            Klei boh suaih luič ênoh toh hroh prŏng êdi ăt mâo ti čar Khánh Hoà, jing alŭ wăl knông hŏng čar Daklak. Boh suaih mjeh Australia ti kdriêk Cam Lâm êlâo dih mâo ênoh mơ̆ng 50 – 70 êbâo prăk/kg, ară anei knŏng dôk mă mơ̆ng 5 truh 6 êbâo prăk/kg. Kdriêk Cam Lâm dưi yap jing krĭng phŭn pla ana boh suai čar Khánh Hoà, hŏng êbeh 6 êbâo ha. Leh boh suai tuôm hŏng klei dleh dlan snăn lu mnuih pla mjing bi čhĭ lăn ala, čhĭ đang war kyua tuôm hŏng klei dleh dlan čiăng mlih ngă bruă mkăn. Ngô Văn Bảo, Khua knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk Cam Lâm, čar Khánh Hoà brei thâo:

“Klei jăk êa hlĭm hjan djŏ boh mnga, lehanăn tuôm hŏng klei luič ênoh jing leh klei kreh tuôm jêñ jên hlăm lu thŭn êgao. Ăt mâo leh mơh lu hdră čiăng krơ̆ng klei tŭ dưn kơ phung pla mjing, anăn jing bi hrŏ ênoh bi liê, si srăng ngă čiăng dưi mđĭ ênoh ba wĭt. Pŏk mlar lu anôk čhĭ mnia, anôk mkra mjing boh kroh. Siămdah, dưi ngă klei anăn jing adôk kmô, dôk dleh dlan, phung duh mkra mnia mblei mkă tĭng mâo mnga kơh jhŏng duh bi liê. Mguôp mbĭt hŏng bruă hrui blei boh suai, čiăng iêo jak bruă hiu čhưn ênguê, snăn bruă hiu čhưn ênguê ăt jing anôk hrui blei boh mnga”./.

Pô mblang: Y-Khem Niê