VOV4.Êđê - Mdiê jing ana pla mjing ba wĭt prăk kăk kơ ƀĭng ngă lŏ hma ti kdriêk Ea Soup, čar Dak Lak leh anăn Ea Soup jing alŭ wăl pla mjing mdiê lŏ prŏng hĭn hlăm čar. Ƀiădah kyua klei mnơ̆ng ngă tuôp uê bluh đĭ leh anăn hmăi kjham, ƀĭng ngă lŏ hma, dŭm gưl bruă sang čư êa leh anăn dŭm anôk bruă thơ̆ng kơ bruă kdriêk Ea Soup dôk mjêč hluê ngă dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă anei.

Êbeh sa hruê kăm hŏng anei, êpul bĭng ngă lŏ hma Să Ea Lê, jing să mâo ênhă lăn pla mjing mdê lŏ prŏng hĭn ti kdriêk Ea Soup, čar Dak Lak lŏ suăi êmăn kyua klei mnơ̆ng ngă tuôp uê ti ana mdiê bluh đĭ lăm alŭ wăl. Hluê si aduôn Trần Lệ Thuỷ, k’iăng khua êpul ƀĭng ngă lŏ hma brei thâo, anei jing gưl buh pla mdiê lŏ mâo mnơ̆ng ngă tuôp uê kjham hĭn hlăm 6 thŭn êgao. Êpul bi mguôp leh hŏng anôk bruă mtrŭt mjhar bruă lŏ hma, anôk bruă răng mgang ana kyâo mtâo kdriêk nao ksiêm dlăng boh sĭt čiăng hmao ktrâo lač kơ mnuih ƀuôn sang mâo dŭm hdră êlan mgaih msir djŏ guôp. Kyua klei mnơ̆ng ngă anei tưp lar hmar, mâo đa đa gŏ sang tơl wiă mdiê dôk mda, mâo đa đa lui wăt mdiê. “Mâo mnơ̆ng ngă tuôp uê êjai mdiê dôk mda jing lui hơăi yơh. Bi đa đa gŏ sang mâo mdiê dơ̆ng ksă, ka truh mmông wiă ăt hlŏng wiă mơh. Tơdah dôk lui sơnăn luč hơăi mang jih mơh. Sơnăn să srăng luč jih, leh anăn gưl anei jing gưl buh pla phŭn hlăm thŭn”.

Să Ea Lê Wưng anei mdiê kčưm ksă knĭ leh, kdrăn lŏ prŏng ktuê êlan hlăm să. Dôk ti êlan ăt dưi ƀuh dŭm mbông lŏ mâo mnơ̆ng ngă tuôp uê. Leh wĭt čuă mdiê, Nguyễn Đức Thịnh ti alŭ 3, să Ea Lê teh kŏ asei ênguôt ưn kyua mdiê mâo mnơ̆ng ngă tuôp uê lu đei.Mnơ̆ng ngă tuôp uê ñu ktang êdi. Ih dlăng lăng, hriê tinei kơh ƀuh jih, đa kơ nei, đa kơ dih tuôp uê jih leh”

Hlăm dŭm gŏ sang wiă mdiê hnưm ti să Ea Lê kyua klei mnơ̆ng ngă, Ayŏng Hồ Giáp, ti alŭ 3, wiă leh 4 sao mdiê hlăm ênoh êbeh 2 ha mdiê mơ̆ng gŏ sang. Ayŏng Giáp brei thâo, ăt 4 sao anei, gưl êlâo gŏ sang mâo 3 tôn mkrah mdiê, ƀiădah gưl anei knŏng mâo mă 2 tôn mkrah. Gưl êlâo gŏ sang mă wăt drăng pioh čiêm êmô kbao, ƀiădah ară anei čuh lui jih. “Hruê anei wiă, tơdah mmăt amâo mâo hjan mgi srăng dưi čuh jih. Dưi čuh jih jing jăk hĭn kyua ƀoh mnơ̆ng ngă tuôp uê srăng mtuh jih. Tơdah amâo mâo čuh, lui truh kơ gưl buh pla êdi ñu lŏ bluh đĭ hmar êdi”.

Hluê si anôk bruă răng mgang ana kyâo mtâo kdriêk Ea Soup, hlăm brô grăp 6 thŭn, klei mnơ̆ng ngă tuôp uê lŏ mâo sa blư̆ hlăm dŭm krĭng pla mjing mdiê lŏ hlăm kdriêk, ƀiădah gưl anei bluh đĭ ktang hĭn mkă hŏng dŭm gưl êlâo. Boh nik ti kdrăn lŏ mrô 1, să Ea Lê, anôk bruă čih yap mâo leh lu mbông lŏ tuôp uê, kluôm ênhă êbeh 20 êbâo m². Hluê si Nguyễn Văn Thuỷ, khua kiă kriê anôk bruă, čiăng gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă tuôp uê đĭ lar, hmăi truh kơ gưl buh pla kơ anăp, anôk bruă mđĭ hĭn leh bruă hâo hưn, kah mbah dŭm hdră ngă bruă djŏ guôp. Mbĭt anăn lŏ mđĭ hĭn bruă ksiêm dlăng anôk mnia mbei êa drao kơ ana kyâo, nĕ đuê̆ kơ bruă mčua mđĭ ênoh êa drao, mđĭ klei kpĭ kơ ƀĭng ngă lŏ hma:Hŏng dŭm ênhă mâo mnơ̆ng ngă tuôp uê ƀiădah dôk mă 2 tlâo hruê truh hruê wiă, hmei mtă kơ ƀĭng ngă lŏ hma srăng wiă hnưm. Hŏng dŭm ênhă amâo thâo wiă srăng krih êa drao. Tal 2, hmei leh hlăm dŭm sang čih mnia êa drao kơ ana kyâo, mtă kơ jih jang amâo dưi mčua mđĭ ênoh êa drao hlăm wưng mnơ̆ng ngă msĕ ară anei. tơdah hmei hmao ƀuh anôk ngă soh srăng hưn mdah hŏng anôk bruă gưl dlông ƀuah mkra ktang phĭt.

Ea Suop jing kdriêk pla mjing mdiê lŏ prŏng hĭn ti čar Dak Lak, hŏng 8 êbâo ha hlăm wưng buh pla yan puih mnga anei. Kyua bruă mkŏ mkra knơ̆ng mkăp êa jăk, jih jang gŏ sang ƀĭng ngă lŏ hma pla mjing 3 wưng hlăm grăp thŭn. Hruê mmông lui lăn jing ƀiă êdi. Lŏ dơ̆ng kơ anăn, yan adiê thŭn anei ti kdriêk Ea Suop mâo klei mdê jing êăt, ƀiă mđiă, lu hjan hĭn mkă hŏng grăp thŭn. Anei jing dŭm mta phŭn mđĭ klei hŭi hyưt mnơ̆ng ngă tuôp uê dôk mâo, hmăi kơ gưl buh pla ti anăp hlăm kdriêk. Ƀĭng ngă lŏ hma, bruă sang čư êa dŭm gưl leh anăn dŭm anôk bruă thơ̆ng kơ bruă ti kdriêk čiăng lŏ rơ̆ng dŭm hdră êlan djŏ guôp čiăng hnưm mkhư̆ klei ruă, rơ̆ng hnơ̆ng boh mnga kơ ana mdiê – jing prăk hrui wĭt phŭn mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma alŭ wăl./.

Čar Dak Lak ară anei mâo êbeh 100.000 ha mdiê lŏ pla mjing yan puih mnga leh anăn yan hjan. Čiăng đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma ngă bruă mâo boh tŭ dưn, ti tluôn anei, aduôn Vũ Thị Thanh Bình – kiăng khua kiă kriê anôk bruă pla mjing leh anăn răng mgang ana kyâo mtâo čar Dak Lak srăng mâo dŭm klei mtă kơ bruă gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă tuôp uê ti ana mdiê, čiăng kơ ana mdiê mâo boh lu.

- Alum kkuh kơ Vũ Thị Thanh Bình, lač jăk kơ ih hriê leh hlăm klei bi blŭ hrăm hruê anei. Akâo kơ ih brei thâo, si klei bi knăl mơ̆ng ktuôp uê ngă ti ana mdiê ară anei?

- Vũ Thị Thanh Bình: Mnơ̆ng ngă ti ana mdiê mâo lu mta êdi, msĕ si: Mnơ̆ng ngă krô ana mdiê, Hnuê bhang, hluăt ƀơ̆ng ana... Khă snăn, dŭm mta mnơ̆ng ngă brei drei mđing huĭdah srăng đĭ lar ktang, hlăm anăn mâo ktuôp uê. Ktuôp uê mâo dŭm anôk arăng lač jing mnơ̆ng ngă, ƀiădah klă sĭt anei jing sa mta mnơ̆ng điêt ngă kơ ana mdiê. Čiăng dlăng kriê lehanăn gang mkhư̆ mnơ̆ng ngă anei ti ana mdiê, tal êlâo hĭn brei drei thâo klă si jing ktuôp uê lehanăn si ñu ngă kơ ana mdiê, kyua ktuôp uê gơ̆ điêt, điêt hĭn mkă hŏng asăr braih. Ktuôp uê mâo dua mta, tal sa jing siap đŭt, tal dua jing siap dlông, jing ktuôp uê khua. Ktuôp uê kreh dôk ti phŭn mdiê, tơdah nao čuă lŏ hma drei iêp ti phŭn kơh ƀuh.

- Ktuôp uê kreh ƀuh ti ana mdiê hlăm ya wưng lehanăn si srăng mta phŭn ngă kơ đang mdiê kreh mâo mnơ̆ng ngă anei, akâo kơ ih mblang brei?

- Vũ Thị Thanh Bình: Ktuôp uê kreh mâo ti ana mdiê păt dah hlăm jih wưng mơ̆ng leh rah pla truh kơ hrui wiă. Khă snăn, klei găl čiăng kơ ktuôp uê đĭ lar lehanăn mâo lu anăn jing: Kyua mjeh djŏ ktuôp uê ngă ƀiădah drei amâo yŏng mđing hlŏng nao ba rah pla, dŭm mjeh mdiê ƀâo mngưi amâo dah drei rah pla nanao đrông hlăm sa wưng amâo mâo mmông lui lăn huâng amâo dah drei rah pla kiêr đei. Tơdah drei rah pla anei ăt jing mmông găl ktuôp uê ênưih đĭ lar. Êngao anăn, klei pruê lu đei hbâo pruê đạm ăt ngă kơ ktuôp uê đĭ lar; krih êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing hnưm đei ăt jing mta phŭn ngă kơ ktuôp uê đĭ lar lu hĭn. Tơdah drei krih hnưm đei leh 40 hruê rah pla ăt ngă kơ ktuôp uê đĭ lar, wưng anei tơdah drei krih êa drao, dŭm mta mnơ̆ng tŭ jăk đ’điêt srăng djiê jih ênưih ngă kơ ktuôp uê đĭ lar.

- Ih mrâo hưn mthâo leh mta phŭn ăt msĕ mơh wưng kreh mâo ktuôp uê ti ana mdiê. Snăn, čiăng gang mkhư̆ ktuôp uê anei, si bruă ƀĭng ngă lŏ hma srăng ngă kñăm rơ̆ng hnơ̆ng mâo boh mnga?

- Vũ Thị Thanh Bình: Boh sĭt, hŏng ktuôp uê amâo dah jih jang mnơ̆ng ngă mkăn ti mnơ̆ng pla, snăn anôk bruă răng mgang mnơ̆ng pla mjing mtă nanao kơ ƀĭng ngă lŏ hma jing mâo hdră gang mkhư̆, dlăng kriê kluôm, anăn jing mâo hdră gang mkhư̆ mơ̆ng tal êlâo mtam amâodjŏ dôk guôn hbĭl maoa mnơ̆ng ngă kơh yua êa drao krih lehanăn msir mghaih. Hdră gang mkhư̆, dlăng kriê kluôm hluê hdră ABM lehanăn mâo 4 klei mđing snei: Pla ana prŏng, kjăp, amâo mnơ̆ng ngă, nao čuă dlăng nanao, răng mgang mnơ̆ng dhơ̆ng đ’điêt lehanăn ƀĭng ngă lŏ hma jing pô thơ̆ng kơ bruă. Dŭm hdră msir pla mjing čiăng kriê dlăng, gang mkhư̆ mnơ̆ng ngă ti mnơ̆ng pla; gang mkhư̆ ktuôp uê đĭ lar lehanăn dŭm mta mnơ̆ng ngă mkăn, brei hluê ngă msĕ snei: Tal sa jing bi mdoh đang lŏ, leh hrui êmiêt mdiê drei amâo ruăt kai lŏ hlŏng rah pla ôh, brei mâo wưng brei kơ lăn mdei hlăm brô 20 – 30 hruê. Klei anei čiăng mdjiê lehanăn gang mkhư̆ dŭm mta mnơ̆ng ngă dôk mâo hlăm lăn mơ̆ng yan ngă bruă êlâo, lehkơnăn brei drei ba yua dŭm mta mjeh dưi bi kdơ̆ng hŏng ktuôp uê, mtă kơ mnuih ngă lŏ hma brei ruah mjeh mâo hnơ̆ng tŭ jăk, dưi bi mklă čiăng rah pla, leh kơnăn nao čuă lŏ nanao, pruê hbâo djŏ hnơ̆ng. Hlăm hdră pla mjing, leh rah pla hlăm brô 40 hruê, drei bi hrŏ klei krih êa drao hóa học čiăng răng mgang mnơ̆ng dhơ̆ng đ’điêt tŭ jăk hlăm lŏ, krơ̆ng hnơ̆ng êa mơ̆ng 3 – 5 cm čiăng kơ ana mdiê đĭ jing jăk.

- Lač jăk kơ ih hriê leh hlăm klei bi blŭ hrăm hruê anei!