VOV4.Êđê - Anôk bruă lŏ hma čar Gia Lai mâo klei bi êdah lŏ krŭ wĭt leh sa wưng tuôm hŏng klei dleh dlan kyua hmăi mơ̆ng klei ruă Covid 19. Kyua duh mkra pla mjing hluê hdră h’ĭt kjăp, mtrŭt mđĭ hdră ba yua kdrăp kreh knhâo lehanăn mjeh mrâo, mđing kơ bruă mkra mjing, mkŏ mkra anăn knăl... bruă lŏ hma mơ̆ng čar amâo djŏ knŏng dưi mkra mđĭ hnơ̆ng mâo boh mnga, hnơ̆ng tŭ jăk, ƀiădah lŏ mâo lu mta mnơ̆ng mrâo mâo boh tŭ yuôm bruă duh mkra, mâo anôk dôk h’ĭt kjăp, đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma lehanăn anôk bruă duh mkra rơ̆ng hnư hrui wĭt.

Lŏ pŏk bi êran kdrăp krih êa pruih bi dhul, mguôp hŏng klei prue hbâo kơ 3 sao kmŭn tuk hlăm sang ñuăl, Phan Văn Nguyên, ti alŭ Ia Sik, sa Ia Nhin, kdriêk Čư̆ Pah, čar Gialai, brei thâo ñu pla kmŭn tuk mâo êbeh leh dua thŭn. Kyua dưi mâo kmŭn jăk, dŭm yan hrui êmiêt, ñu dưi čhĭ kơ sa anôk duh mkra ti čar Bình Dương ngă leh klei kuôl kă kăp hrui blei hŏng ênoh jing 30 êbâo prăk/kg. Ñu pla kmŭn anei hŏng ênoh duh bi liê prŏng hĭn, ƀiădah hnô kơ anăn, hnơ̆ng dưi ba wĭt đĭ lu hĭn mơh: “Kmŭn tuk, čhĭ mâo ênoh, pla mjing mâo ba wĭt klei tŭ dưn. Kâo lông pla êbeh kơ dua thŭn hŏng anei leh. Hlăm sa thŭn mâo 4 yan pla, sa sao mâo ba wĭt truh 3tôn mkrah jing kah knar. Snăn jing tŭ dưn leh êdi kơ klei hdĭp mda pla mjing hlăm kdriêk Čư̆ Pah anei, amâo lŏ mâo ôh mnơ̆ng pla mkăn jing jăk hĭn hŏng kmŭn tuk. Snăn kâo ruah mnơ̆ng pla anei pioh mđĭ kyar klei hdĭp mda”.

Bi mlih mnơ̆ng pla lehanăn hdră mă bruă, mâo đru leh kơ jih jang ƀĭng hgŭm bruă lŏ hma pla mjing, lehanăn duh mkra mnia mblei Nam Yang dưi hơĭt bruă knuă. Nguyễn Tấn Công – khua Êpul hgŭm bruă brei thâo, êpul hgŭm anei mâo leh truh 110 čô ƀĭng hgŭm, hŏng ênhă pla mjing êbeh 200 ha hŏng dua mta mnơ̆ng pla phŭn jing kphê, lehanăn tiu. Hlăm wang 5 thŭn kơ anei, Êpul hgŭm bruă mâo iêo jak leh phung ayŏng adei bi pla pluă ana boh kroh mâo ênoh tŭ dưn msĕ si boh kneh, boh durian, boh ƀơr. Tui si ñu, kphê lehanăn tiu mơng Êpul hgŭm bruă mâo leh klei kuôl kă hŏng phung duh mkra kăp hrui blei, snăn ênoh čhĭ yuôm hn mơh. Mơ̆ng Êpul hgŭm bruă anei mkŏ mjing leh mơh anăn knăl kơ tiu jing Lệ Chí, kphê leh đeh djăp ênoh čuăn OCOP 3 mtŭ gưl čar. Ară anei Êpul bruă hlăk dôk rŭ mdơ̆ng sang mkra mjing tiu doh, anăp truh kơ bruă čhĭ kơ ala tač êngao, kñăm mđĭ ênoh ênil asăr tiu pô mâo, đru kơ ƀng hgŭm mđĭ hĭn klei hdĭp mda. Nguyễn Tấn Công lač: “Ară anei pla pluă lu mta mnơ̆ng amâo lŏ pla mjing sa mta msĕ si êlâo ôh, kăn lo pŏk mlar ênhă pla mjing msĕ si hđăp rei. klei pla mjing pluă mbĭt kñăm ba wĭt lu mta boh mnga mâo, mđĭ ênoh hrui ba wĭt, lehanăn mđĭ ênoh čuăn pioh ba čhĭ kơ Ơrôp, lehanăn Amrĭk. Ba klei tŭ dưn kơ wăl hdĭp mda mơh. Ta êlan kơ hdră mă bruă kjăp halwm klei pla mjing”.

Ară anei ênhă lŏ hma pla mjing ti Gialai giăm 600 êbâo ha, hŏng ana mnơ̆ng pla phŭn jing kphê, ksu, tiu, ana boh kroh, ana êa drao, mdiê, hbei ƀlang, kbâo, ktơr lehanăn djam mtam. Hlăm dŭm thŭn giăm anei, tuôm hĕ hŏng klei ruă tưp, snăn ngă klei hmăi amâo mâo jăk mơh hlăm bruă duh mkra pla mjing, ba čhĭ boh mnga, bruă dah bruă lŏ hma čar Gialai mâo ba wĭt êbeh 30 êbâo êklai prăk/thŭn, hlăm anăn hjăn bruă pla mjing mâo leh êbeh 26 êbâo 140 êklai prăk. Thŭn 2021, ênoh tŭ dưn bruă lŏ hma pla mjing truh 34,96% ênoh tŭ dưn klei duh mkra ti alŭ wăl.

Đoàn Ngọc Có – k’iăng khua knơ̆ng bruă lŏ hma čar Gialai brei thâo, car mâo mkra leh truh 13 mta bruă pla mjing, lehanăn 18 anôk duh mkra pla mjing sa anôk ba yua kdrăp mă bruă mrâo mrang hŏng ênhă hlăm brô 3 êbâo 490 ha, hŏng jih jang mnơ̆ng pla jing: Mtei; boh ƀơr; boh durian; boh guga; amrêč; tiu; kphê; djam mtam. Mbĭt hŏng anăn, ară anei alŭ wăl mâo leh êbeh 231 êbâo ha mnơ̆ng pla djăp mta hlue ênoh čuăn, mâo klei kuôl kă hrui blei boh mnga. Đoàn Ngọc Có lŏ brei thâo, mkŏ wĭt bruă lŏ hma jing hdră srăng nga nanao đru mđĭ ênoh tŭ dưn bruă knuă: “Bruă lŏ hma pla mjing srăng hgŭm hŏng knơ̆ng bruă kreh knhâo nga jăk bruă mkŏ mjing anăn knăl mnơ̆ng dhơ̆ng, dŭm klei čih hưn anôk ala pla mjing, hŏng boh mnga mâo, bi hgŭm hŏng Knơ̆ng bruă tuh tia mnia mblei hưn mdah mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng bruă lŏ hma hlăm čar, mđĭ ênoh tŭ dưn mâo čhĭ kơ ala tač êngao, boh nik hlăm dŭm ala čar ti EU. lehanăn mđĭ hĭn mơh bruă mdrơ̆ng hŏng klei bi mlih yan adiê, klei yan adiê ngă, mghaih msir bi pral boh mơ̆ng yan adiê ngă čiăng kơ klei bi hơĭt bruă duh mkra pla mjing".

Hŏng klei gĭr amâo mâo mdei, ară anei phung pla mjing lehanăn dhar bruă lŏ hma pla mjing Gialai hlăk mâo leh lu hdră anăp truh kơ klei mđĭ kyar kjăp, rơ̆ng mâo ba wĭt ênoh ênil hơĭt ti anăp klei bi mlih prŏng hlăm anôk mnia mblei./.