VOV4.Êđê - Hŏng klei yuôm bhăn jing ana êa drao leh anăn wăt kơ bruă duh mkra. Bruă mđĭ kyar ana Sâm Ngọc Lim mâo čar Kon Tum uêñ mĭn êdi. Ƀiădah boh sĭt brei ƀuh, Čiăng bi leh mta kñam truh kơ thŭn 2045 ênhă pla mjing ana êa drao yuôm ala čar anei hlăm kluôm čar Kon Tum mâo mâo 4.500 ha msĕ si hdră mtrŭn klei kƀĭn phung bi ala bruă Đảng čar gưl tal 16, wưng thŭn 2020 – 2025 ba mdah leh ăt dôk mâo lu klei dleh dlan, kpăk gŭn čiăng hmar mâo klei ruh mgaih.

Hluê si Knơ̆ng bruă Lŏ hma – mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Kon Tum, hŏng ênoh čhĭ ară anei, pla 1 ha sâm Ngọc Linh leh 8 thŭn năng ai mâo prăk mnga êbeh 2,7 êklai prăk. Kyua anăn, ana sâm Ngọc Linh dưi dlăng jing sa mta mnơ̆ng pla msir klei ư̆ êpa, bi hrŏ klei ƀun knap kơ mnuih ƀuôn sang djuê ƀiă lehanăn anei ăt jing mnơ̆ng pla phŭn kơ phung duh bi liê. Ƀuh klă prăk mnga mâo ƀiădah ară anei ƀĭng ngă lŏ hma, boh nik gŏ êsei ƀun dleh dưi pla ana sâm Ngọc Linh kyua prăk duh bi liê tal êlâo lu, đăo tĭng čiăng dưi pla 1 ha brei mâo mơ̆ng 10 truh kơ 13 êklai prăk. Vương Văn Mười, K’iăng khua anôk bruă sang čư̆ êa kdriêk Tu Mơ Rông brei thâo, čiăng dưi pla sâm Ngọc Linh, brei pŏk hdră brei čan prăk čiăng kơ mnuih ƀuôn sang mâo prăk duh bi liê: “Ară anei mjeh sâm jing sa tŏ asăr mjeh arăng čhĭ truh 125 êklăk prăk. Anei jing sa klei dleh dlan hŏng gŏ êsei ƀun čiăng mđĭ kyar ênhă pla sâm kñăm msir klei ư̆ êpa, bi hrŏ klei ƀun knap. Ară anei, hluê hŏng Knơ̆ng prăk đru ba yang ƀuôn hlăm grăp thŭn ăt mâo Knơ̆ng prăk gưl dlông mkăp brei kơ čar, čar lŏ mkăp prăk kơ kdriêk brei mnuih ƀuôn sang čan. Khă snăn, ênoh prăk brei čan anei ăt ƀiă kăn lu mợh”.

Kpăk hlăm Hdră bhiăn ăt jing klei dleh dlan hlăm hdră mđĭ kyar sâm Ngọc Linh mơ̆ng čar Kon Tum. Thŭn 2013, čar mâo leh Hdră mtrŭn mrô 269 Bi mklă Hdră čuăl mkă mđĭ kyar sâm Ngọc Linh Kon Tum wưng thŭn 2012-2020, hnơ̆ng trah dlăng truh ti thŭn 2030 hŏng ênhă čuăl mkă êbeh 31.700 ha. Khă snăn, mâo êbeh 50% ênhă dưi čuăl mkă pla sâm dôk hlăm krĭng răng mgang wăl dliê h’ĭt kjăp, hluê si Hdră bhiăn bruă dliê kmrơ̆ng thŭn 2017, bruă ngă hmăi kơ dliê amâo dưi brei ôh, anăn jing amâo dưi pla sâm Ngọc Linh ti gŭ êyui kyâo dliê tinei.

Nguyễn Tấn Liêm, Khua knơ̆ng bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čar Kon Tum brei thâo, čiăng ruh mtlaih klei dleh dlan, gun kpăk, thŭn 2019 čar Kon Tum čih mkra leh Hdră kčah ngă bruă, čuăl mkă êbeh 1.200 ha dliê hlăm Wăl dliê răng mgang mnơ̆ng dhơ̆ng Ngọc Linh čiăng răng mgang dliê, bi mguôp pla sâm Ngọc Linh lehanăn dŭm mta ana mkra mjing êa drao ba mdah kơ Phŭn bruă Lŏ hma – mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang, ƀiădah truh kơ ară anei ka mâo klei wĭt lač. Hluê si Nguyễn Tấn Liêm brei mâo klei bhiăn kơ bruă pla sâm Ngọc Linh lehanăn dŭm mta ana mkra mjing êa drao ti gŭ êyui kyâo dliê: “Bruă răng mgang wăl hdĭp mda mnơ̆ng dhơ̆ng brei drei krơ̆ng kjăp. Ƀiădah mta mkăn, čiăng ngă bruă duh mkra gŭ êyui kyâo dliê hŏng ana sâm Ngọc Linh ăt msĕ mơh dŭm mta ana mkăn ti gŭ êyui kyâo dliê tơdah djŏ krĭng dliê kyâo  prŏng dleh snăk mơh kơ mnuih ƀuôn sang. Tal dua jing mâo klei amâo thâo bi djŏ plah wah Dhar bruă kriê dlăng wăl dliê răng mgang mnơ̆ng dhơ̆ng Ngọc Linh hŏng mnuih ƀuôn sang alŭ wăl, hdră kriê dlăng, răng mgang dliê dleh dlan kơ krĭng wăl anei. Hưn mdah jing krĭng dliê ana kyâo prŏng si srăng ngă, brei hmăi dŭm % čiăng kơ mnuih ƀuôn sang dưi ngă bruă gŭ êyui kyâo dliê”.

Dưi dlăng jing mnơ̆ng pla “Phŭn mơ̆ng ala čar” Việt Nam, dŭm thŭn giăm anei, dŭm gưl bruă sang čư̆ êa lehanăn anôk bruă djŏ tuôm mâo leh klei mđing dlăng kơ bruă mđĭ kyar hdră pla sâm Ngọc Linh. Hruê 5/6/2017, Khua knŭk kna ba mdah leh Klei bi mklă 787 thiăm mbŏ Sâm Ngọc Linh (Sâm Việt Nam) hlăm anăn dŭm mta mnơ̆ng ala čar dôk hlăm Hdră mđĭ kyar mnơ̆ng dhơ̆ng ala čar truh ti thŭn 2020.

Truh ară anei, ti 9 să hlăm krĭng ktrâo lač anôk pla ti dua kdriêk Tu Mơ Rông lehanăn Đăk Glei, čar Kon Tum mâo giăm 1.200 gŏ êsei; 30 êpul gŏ êsei, êpul bi hgŭm pla mjing lehanăn 5 anôk bruă duh mkra pla leh êbeh 24,8 êklăk ana sâm Ngọc Linh ti gŭ êyui 1.151 ha dliê čŏng mâo. Khă snăn, hluê si Đoàn Trọng Đức, K’iăng khua knơ̆ng bruă kreh knhâo lehanăn kdrăp mrâo čar Kon Tum, ară anei sâm Ngọc Linh ka mâo ôh hdră mnêč pla mjing ala čar, čar brei ba mdah hdră mnêč pla mjing sâm êjai. Kơ bruă bi mklă sâm Ngọc Linh ăt dôk hlăm klei snei mơh. “Ară anei ana sâm Ngọc Linh snăn drei ka mâo klei bi mklă hdră mnêč pla mơ̆ng ala čar. Ară anei, dŭm hnơ̆ng čuăn kơ hdră mnêč pla sâm mơ̆ng grăp alŭ wăl ba mdah knŏng êjai. Quảng Nam ăt mâo hdră mnêč pla lehanăn Kon Tum ăt mâo mơh. Akâo kơ Phŭn bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang hnưm mâo hdră mnêč pla. Tal dua jing mđĭ kyar anăn knăl sâm Ngọc Linh, êngao ba yua dŭm hdră mnêč kơ bruă bi mklă phŭn agha anôk pla mjing ară anei snăn kâo ăt thâo drei ka mâo ôh hnơ̆ng čuăn ksiêm bi mklă, tĭng mkă kơ ana sâm Ngọc Linh čiăng kah mbha, thâo kral dŭm mta sâm mkăn”.

 Hdră mtrŭn Klei bi kƀĭn bruă Đảng čar Kon Tum tal XVI, wưng thŭn 2020- 2025 kčah mtrŭn mta kñăm truh kơ jih wưng păn bruă, pŏk mlar ênhă sâm Ngọc Linh truh hlăm brô 4.500ha lehanăn hlăm brô 10.000ha dŭm mta ana mkra mjing êa drao mkăn. Čar gĭr ktưn jing krĭng pla ana mkra mjing êa drao phŭn mơ̆ng ala čar lehanăn jing krĭng pla mjing ana êa drao prŏng êdi mơ̆ng kluôm ala. Čiăng dưi ngă mta kñăm anei, mrâo anei, ti anôk mă bruă hŏng êpul ngă bruă mơ̆ng Phŭn bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kơ hdră duh bi liê, pla mjing, mkra mjing lehanăn tă hdră êlan mđĭ kyar sâm Ngọc Linh, čar Kon Tum klă klơ̆ng aklâo kơ Phŭn bruă đru kčĕ hŏng Khua knŭk kna ruh mtlaih klei gun kpăk kñăm ba wĭt klei jăk găl hlăm hdră mđĭ kyar sâm Ngọc Linh./.